Qaysa Hüseynov (başq. Хөсәйенов Ғайса Батыргәрәй улы; 10 aprel 1928, Karmaskalı rayonu – 27 iyul 2021, Ufa) — Sovet və rus filoloqu, Başqırdıstan Respublikası Elmlər Akademiyasının akademiki (1992), "Vətəndaş" jurnalının keçmiş baş redaktoru, Rusiya Federasiyasının əməkdar elm xadimi (1993), Salavat Yulayev Respublika mükafatı (1980). Şərəf ordeni kavaleri (1999)[1].
| Qaysa Hüseynov | |
|---|---|
| başq. Ғайса Батыргәрәй улы Хөсәйенов | |
| Doğum tarixi | 10 aprel 1928 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 27 iyul 2021 (93 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | yazıçı, alim, ədəbiyyatşünas |
| Mükafatları |
  |
Qaysa Hüseynov 10 aprel tarixində Başqırd Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Ufa kantonunun (indiki Başqırdıstan Respublikasının Karmaskalı rayonu) Utyaqanovo kəndində anadan olmuşdur[2].
1951-ci ildə Başqırdıstan Dövlət Pedaqoji İnstitutunu bitirib[3]. 1954-cü ildə Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunun aspiranturasını bitirir. Namizədlik dissertasiyasını, 1970-ci ildə doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir.
Başqırd ədəbiyyatşünası, 1991-ci ildə Başqırdıstan Respublikası Elmlər Akademiyasının akademiki seçilir. 1996–2000-ci illərdə "Vətəndaş" jurnalının baş redaktoru.
Rusiya Federasiyasının (1993) və BMSSR-nın əməkdar elm xadimi (1976) olur.
1954-cü ildən Hüseynov Tarix, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda, 1965-ci ildən bu institutun ədəbiyyat şöbəsinin müdiri vəzifəsində işləyir. Xusainovun elmi əsərləri başqırd filologiyasının aktual problemlərinə həsr edilmişdir.
O, folklorşünas-kolleksiyaçı və tədqiqatçı kimi də tanınır. Qaysa Hüseynov respublikada arxeoqrafik və tekstoloji elmlər məktəbinin banisi kimi tanınır. Çoxsaylı arxeoqrafiya ekspedisiyalarında iştirak etmişdir. Ekspedisiyalar nəticəsində Başqırdıstan ərazisində paylanan nadir əlyazma və erkən çap olunmuş kitablar tapıldı.
Hüseynovun ilk məqalələri, rəyləri 1949-cu ildə, "Başqırd Sovet şeirinin bəzi sualları" ədəbi-tənqidi məqalələr toplusunda 1957-ci ildə dərc edilmişdir.
Qaysa Hüseynov "Seyfi Kudaşın yaradıcılığı" (1959), "Davut Yultıy" (1963), "Şairlər" (1981), "Mustay Kərim: Şəxsiyyət" (1994) monoqrafiyalarının və başqalarının müəllifidir. Məktəb dərsliklərinin və ədəbiyyat antologiyalarının tərtibçisi olmuşdur. Tarixi nəsr janrında "Aldar-Batır əfsanəsi" (1981), "Feldmarşal Puqaçev" (1984) sənədli-tarixi hekayələrini, tarixi və "Muhametsalim Umetbayev" (1989), "Qanlı əlli beşinci" (1993), "Həyat kimi həyat" (1989) bioqrafik kitabların müəllifidir.
Başqırdıstan Respublikasının əməkdar elm xadimi (1976), Rusiya Federasiyasının əməkdar elm xadimi (1989), Başqırdıstan Respublikasının xalq yazıçısı (2008).
Salavat Yulaev adına Respublika Mükafatına layiq görülmüşdür (1980).
- ↑ "Указ Президента Российской Федерации от 30 июля 1999 года № 940 "О награждении государственными наградами Российской Федерации"". 2021-10-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-15.
- ↑ "Хусаинов Гайса Батыргареевич " Институт истории, языка и литературы Уфимского научного центра РАН". 2016-03-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-25.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-04-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-15.