Movakanlar ( ingilis : Mycian [1] , Miki və ya Myuki , müsəlman mənbələrində Muğan [2] ) Qafqaz albanlarının xüsusi tayfa qrupunun adıdır [3] Qədim dövrlərdə mikilər xəzərlərin tayfa ittifaqında iştirak etmişlər, onun tərkibində digər qədim alban tayfaları ilə birlikdə ilk dəfə tarixi səhnəyə çıxmışlar.
Bəzi alimlərin fikrincə, movakanların əcdadları Kür-Araz hövzəsində yaşamış qədim müəlliflərin qeyd etdiyi Mik (və ya Myuki) tayfaları ola bilərdi .Müasir Azərbaycan ərazisində Muğan coğrafi adını qoymuş Miklər açıq şəkildə ləzgilərlə qohum olan müasir udinlərin əcdadları olan Utilərlə qohumluq təşkil edirdilər. Bu, dolayısı ilə Mik tayfalarını Utilərin yanına qoyan Herodotun ifadəsi ilə göstərilir. Qədim dövrlərdə miklər xəzərlərin tayfa ittifaqında iştirak etmiş, onun tərkibində digər qədim alban tayfaları ilə birlikdə ilk dəfə tarixi arenaya çıxmışlar.[4] David Baqrationinin əsərlərində Movakan "Köhnə Nuxa " adlanırdı.[5] Juvanşer Juvanşeriani 5-ci əsrin sonlarında baş verən hadisələri təsvir edərkən zərdüştiliyin davamçısı olan “padşah (mepe) Movakan”ı (Qafqaz Albaniyasının mərkəzi tarixi bölgələrindən biri) xatırlayır və onun adı Borzo gürcüləşdirilmiş formada verilir və müq. fars. burz 'yüksək' [6] kimi qeyd edir. Gürcü tarixçisi Leonti Mrovelinin (XI əsr) yazdığı kimi, ermənilər, kartlilər və digər Qafqaz xalqları kimi albanlarda özlərini Toqarmanın nəsli hesab edirdilər. Leonti Mrovelinin yazdığına görə, Tarqamosun (Toqarma) 8 nəsli (oğulları) olmuşdur:
- Qaos ( erm. Հայկ ) ermənilərin eponimidir ;
- Kartlos ( gürc. ქართლოს ) - Kartlinin eponimi, Kartlinin qurucusu;
- Bardos Qafqaz Albaniyasının ən böyük şəhərlərindən biri olan Bərdə şəhərinin banisidir;
- Movakan alban movakan tayfalarından birinin eponimidir, Muğan şəhərinin və ya ərazinin əsasınl qoymuş şəxs
- Lek leqlərin eponimidir, çox vaxt bütövlükdə Dağıstanın bütün əhalisinə aid etmək üçün istifadə olunur;
- Eros alban tayfalarından biri olan erlərin (Ereti) eponimidir;
- Kavkas Şimali Qafqaz xalqlarının eponimidir və Vaynax xalqlarının güman edilən əcdadı olmuşdur;[7]
- Eqros Qafqaz eqri tayfalarının eponimidir.[8]
Həmçinin başqa mənbələrdə albanşah titulundan başqa, sasanilərin Qafqaz Albaniyasının süqutundan sonra yaranmış siyasi qurumlardan biri olan Muğan (ərəb. Mukan, ermənicə: Movakan) hökmdarına verdiyi titul kimi də qeyd olunur. Ərəb yürüşlərinin başlanğıcında bölgədəki ictimai-siyasi vəziyyəti nəzərə alsaq, bu titulun Şimali Qafqaz alanları ilə əlaqələndirilməsi absurd görünür. Üstəlik, mənbələr Mukan və Arranı ən azı Mukanın Şirvana daxil edilməsindən əvvəl mövcud olmuş vahid tarixi-mədəni birliyin hissələri hesab edirlər.[9]
Şah Mirdat atasının ordusuna başçılıq edərək Ran və Movakanı dəfələrlə darmadağın etdi.[10] Dyakonov İ. M. mikləri Mekranla bağladı.[11]
Məsud Məmmədov mikləri talışların əcdadları hesab edir.[12]
- ↑ Tretiakov P.N. Contributions to the Ancient History of the U.S.S.R.: With Special Reference to Transcaucasia: Selections from The Outline of History of the U.S.S.R. Massachusetts: PEABODY MUSEUM CAMBRIDGE. 1961. 66.
- ↑ А. П. Новосельцев, В. Т. Пашуто, Л. В. Черепнин. Пути развития феодализма. Москва: Наука. 1972. 38.
- ↑ Нечай А.М. Конец двух царств. Днепропетровск: Лира ЛТД. 2004. 103.
- ↑ Мровели Леонти. Жизнь картлийских царей: извлечение сведений об абхазах, народах Северного Кавказа и Дагестана. Москва: Наука. Отв. ред. Мамулиа Г. С. 1979. 45.
- ↑ Давид Георгиевич Багратиони. История Грузии. Тбилиси: Мецниереба. Рогава А. А. 1971. 211.
- ↑ Гаджиев М. С. Новые находки и топография среднеперсидских надписей Дербента // Вестник древней истории №2 (233). Москва: Наука. Гл. ред. Бонгард-Левин Г. М. 2000. 118.
- ↑ "Анчабадзе Г. З. Вайнахи. — Тбилиси, 2001". 2023-06-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-19.
- ↑ "Леонти Мровели. Жизнь картлийских царей". 2013-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-12-19.
- ↑ Аликберов А. К. Эпоха классического ислама на Кавказе: Абу Бакр ад-Дарбанди и его суфийская энциклопедия "Райхан ал-хака'ик" (XI-XII) вв.). Москва: Восточная литература. Отв. ред. Прозоров С.М. 2003. 83. ISBN 978-5-02-018190-8.
- ↑ Кудава Б. К. Картлис цховреба. Тбилиси: Изд-во Артануджи. Гл. ред. Метревели Р. 2008. 75–76.
- ↑ Дьяконов И. М. История Мидии: От древнейших времен до конца IV в до н.э. Москва ; Ленинград: Издательство Академии Наук СССР. Отв. ред. Тревер К. В. 1956. 357.
- ↑ Мамедов, Масуд Алиага оглы. Сравнительный анализ родственных языков: на материале языка халаджей. Ташкент: Изд-во "Фан" Узбекской ССР. Отв. ред. Мамедов Н. Х. 1984. 10.