Qaralama:Dərbənd döyüşü (1796)

Ağa Məhəmməd tacqoymanı ölkə torpaqları ələ keçirilənədək gecikdirmişdi. O, 21 mart 1796-cı il Novruz bayramı günü tacqoyma mərasimi keçirdi və özünü Qacar hökmdarı kimi tanıtdı. Qızıl və ləl-cəvahiratla işlənmiş, təxminən 4,5 kiloqram ağırlığında bir tac düzəltdirmişdi.

Tacqoymadan sonra o, 1796-cı ilin mayında Xorasana yola düşdü. Əstərabad türkmənlərini itaətsizlik etdiklərinə görə cəzalandırdı və kəllələrindən qala düzəltdirdi.

Daha sonra şah böyük qoşunla Məşhədə yola düşdü. Şahrux Mirzə Əfşar çıxış yolu tapmayaraq Ağa Məhəmmədin qarşısına çıxdı və bütün xəzinəsini ona verməyə məcbur oldu. Kabil və Əfqanıstan xanı Məhəmmədhəsən xan Qaragözlü də şaha tabe oldu.^[1]

Qacar dövləti rəsmən müharibə elan etmiş Rusiyanın Qafqazdakı qoşunlarının yeni komandanı təyin edilmiş qraf V. Zubova bu vaxt 1796-cı il 10 mayında Dərbənd, 6 iyunda Quba, 13 iyunda Bakı tabe oldu. Şah bunları Buxara və Mərvi də ram etməyə hazırlaşdığı vaxt eşitdi. 21 oktyabrda Gəncəyə hücum edən ruslar bu şəhəri də tutdular. Oktyabrın sonunda Zubov rus qoşunlarının qərargahını Yeni Şamaxıya (Ağsuya) köçürdü. O, Azərbaycanın quzeyində qışlamağa hazırlaşır, 1797-ci ilin yazında Azərbaycanın güneyinə Ağa Məhəmməd şah zərbə endirmək niyyətindəydi.

Ağa Məhəmməd şah Xorasan və Türküstan məsələləri ilə məşğul olmağa xüsusi önəm verirdi, çünki o, rusların Nadir şahın hökmü altında bulunmuş Türküstanda bu tumah sülalədarlığını bilərək onların istəklərinin qarşısını vaxtında almağın bu torpaqlarda imperiya nüfuzunu bərpa etmək istədiyindən irəli gəldiyini düşünürdü. Həyat şahın bu nəzər uzaqgörən olduğunu təsdiqləyirdi.

Ağa Məhəmməd şah əvvəlcə 200 min tümən pul verib Balx şəhərini alan, lakin tökmədən Şah Zamanı geri alan, sonra da özünü müstəqil şah elan edən Şah Səid xanı cəzalandırmaq üçün Buxara səfərinə hazırlaşırdı. Ancaq bu zaman Qarabağda İbrahimxəlil xanla yenidən ruslarla əlaqələr yaratdığını və asiliyə başladığını eşitdi. Eyni zamanda rusların Türküstanda ordu göndərdiyini bildirdi. Şah düşündü ki, Buxaraya hücum edən Səid ruslara sığınaraq onlardan kömək alar və bu, daha ağır nəticələr verər. Buna görə də Qarabağ səfərini qabağa keçirdi.^[1]

Şah Xorasanı ram edib Məşhəddən Tehrana gəlmiş, Rusiya ilə müharibəyə hazırlığı sürətlə aparmaqda idi. Lakin bir qədər sonra xəbər aldı ki, II Yekaterina vəfat edib, onun yerinə oğlu I Pavel taxta çıxıb.Düzdür, anasından fərqli düşünən I Pavel Qafqazdansa Türküstana çox önəm verirdi, ancaq tarixçilərin indiyədək söylədiyi bu fikir tam yanlışdır ki, rus qoşunları guya onun göstərişiylə Azərbaycanın quzeyindən öz-özünə çıxıb.Bununla belə, ruslar hələ də Gürcüstanı işğal altında saxlayırdılar. Onlar Şirvan və Gilan bölgələrində hərbi mövqelər tutmuşdular. Ağa Məhəmməd Şah Qacar isə işini yarımçıq qoymaq niyyətində deyildi; onları oradan qovmağa gəlmişdi. Artıq bir neçə toqquşmadan sonra, on altı min süvaridən ibarət avanqardı düşmən piyada qoşunlarının dördbucaq düzülmüş batalyonunu darmadağın etmişdi. Bu qoşuna şəxsən Zubov rəhbərlik edirdi. O isə məğlubiyyətdən sonra geri çəkilərək Dərbəndin divarlarına sığınmışdı. Hər şey farsların ruslar üzərində tam qələbəsini vəd edirdi. Bir tərəfdə böyük şövq və cəsarət, digər tərəfdə isə ruh düşkünlüyü görünürdü.Torpaqlarımız 1797-ci ilin yazında ruslardan təmamilə təmizləndi.^[1][2][3]

1. ↑ ^{1 2 3 4 5} Tahirzadə, Ədalət. Ağaməhəmməd şah Qacar (PDF) (#format_missing_url) (az.). "Kür". 2002. 32–34.
2. ↑ Ch. de Tours, Picault. Histoire des révolutions de Perse, pendant la durée du dix-hutième siècle de l'ère Chrétienne II (fransız). 1810. 410–418.
3. ↑ https://www.google.az/books/edition/Histoire_des_r%C3%A9volutions_de_Perse_pende/9-UvAAAAYAAJ?hl=tr&gbpv=1 (#bare_url_missing_title).