Qarabaş tutuquşu

Qarabaş tutuquşu
Qarabaş tutuquşu
Elmi təsnifat
	XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Qarabaş tutuquşu
Beynəlxalq elmi adı
	Pionites melanocephalus L., 1758[…];
ITIS	714062
NCBI	309866
EOL	1041125

Qarabaş tutuquşu (lat. Pionites melanocephalus) — Tutuquşular dəstəsinə aid olan quş növü. Digər ümumi adları arasında qarataclı tutuquşu, qarabaşlı tutuquşu, qarabaşlı kaike daxildir.^[3] Bu növə əsasən Braziliya, Kolumbiya, Ekvador, Fransa Qvianası, Qayana, Peru, Surinam və Venesuelada rast gəlinir.^[4]

Taksonomiya

Qarabaş tutuquşu ilk dəfə 1758-ci ildə İsveçli təbiətşünas Karl Linney tərəfindən "Systema Naturae" əsərinin onuncu nəşrində təsvir edilmişdir. Linnaes onu bütün digər tutuquşularla birlikdə "Psittacus" cinsinə aid etmiş və binomial adını "Psittacus melanocephalus" qoyub.^[5]^[6] Linney təsvirini 1751-ci ildə ingilis təbiətşünası Georg Edvards tərəfindən "A Natural History of Uncommon Birds" əsərində təsvir edilən və təsvir olunan "ağdöş tutuquşu" əsasında hazırlanıb. Linney tipin vətənini Meksika kimi göstərsə də, bu daha sonra Edvards tərəfindən verilən Venesuelanın Karakas şəhəri olaraq dəyişdirilib. Qarabaş tutuquşu indi ağqarın papaqayla birlikdə 1890-cı ildə alman ornitoloq Ferdinand Heine tərəfindən təqdim edilən "Pionites" cinsinə daxil edilir. Cins adı, 1832-ci ildə Yohann Vagler tərəfindən təqdim edilən "Pionus" cinsi ilə qədim yunan dilində "bənzəyən" mənasını verən -itēs şəkilçisini birləşdirir. "Pionus" adı qədim yunan dilində "yağlı" mənasını verən "piōn, pionos" sözündən gəlir. Xüsusi epitet olan "melanocephalus" isə qədim yunan dilində "qara" mənasını verən "melas" ilə "başlı" mənasını verən -"kephalos" sözlərinin birləşməsindən yaranıb.^[7]

Yarımnövlər

P. m. melanocephalus (Linnaeus, 1758) – Cənub-Şərqi Kolumbiya və Cənub Venesuela vasitəsilə Qvianalar və Şimal Braziliya.
P. m. pallidus (Berlepsch, 1889) – Cənub Kolumbiyadan Şimal-Şərqi Peruya qədər.

Təsvir

Qarabaş tutuquşu 21–25 sm uzunluğunda və 130–170 qram ağırlığındadır. Cinsiyyətlər eyni görünüşə malikdir. Nominativ yarımnövün yetkin fərdlərinin alnından ensəsinə qədər qara başlığı və arxa boynunda qırmızımtıl-narıncı zolaq var. Gözlərinin altına qədər yaşıl, aşağı üz, boyun yanları və yuxarı döş hissəsi sarıdır. Beli və qanadları tünd yaşıl, qanadların əsas lələkləri tünd mavi, qoltuqaltı lələkləri isə qırmızımtıl mavidir. Aşağı döş və qarnı krem ağ, yanları, budları və quyruqaltı hissəsi isə ərik sarısıdır. Quyruğunun üst tərəfi yaşıl, lələk ucları sarı, alt tərəfi isə zeytun-sarıdır. Cavan quşların döş və qarnı solğun sarıdır. P. m. pallidus yarımnövü nominativ yarımnövə bənzəyir, lakin döş və qarnı daha ağ, arxa boynundakı qırmızımtıl-narıncı zolaq isə daha solğundur.^[8]^[9]^[10]^[11]

Yayılma və yaşayış mühiti

Nominativ yarımnöv Cənub-Şərqi Kolumbiyadan Venesuela və Qvianalar vasitəsilə Braziliyanın Amazon çayına qədər ərazidə rast gəlinir. P. m. pallidus yarımnövü And dağlarının şərqində, Cənub Kolumbiya, Şərqi Ekvador və Şimal-Şərqi Peruda yayılıb. Bu növ həm tropik, həm də rütubətli tropik meşələrinin təbəqəsində, açıq ərazilərdə və kənarlarda yaşayır. Həmçinin ikinci dərəcəli meşələrdə də rast gəlinir. Dəniz səviyyəsindən 1000 metr yüksəkliyə qədər yaşasa da, 500 metrdən yuxarıda az sayda rast gəlinir.^[12]

Statusu

"Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə İttifaqı" (IUCN) Qarabaş tutuquşunu "Az Riskli" kimi qiymətləndirib. Onun çox geniş yayılma sahəsi var və populyasiya ölçüsü məlum olmasa da, sabit olduğu güman edilir. Heç bir dərhal təhlükə müəyyən edilməyib. Bu növ yayılma sahəsi boyunca ümumiyyətlə çoxsaylıdır və "geniş yaşayış sahələri qalır". Venesuelada çox məşhur qəfəs quşu olsa da, beynəlxalq ev heyvanı ticarətində həcmi böyük deyil.^[13]

Qalereya

Ön görünüş
Yan görünüş
Arxa görünüş
Qəfəsdə olan Qarabaş tutuquşu

İstinadlar

↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2007.
↑ IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3
↑ "Black-headed Parrot (Pionites melanocephalus)". parrots.org. World Parrot Trust. İstifadə tarixi: 4 March 2023.
↑ Gill, F.; Donsker, D.; Rasmussen, P., redaktorlar "Parrots, cockatoos". IOC World Bird List. v 13.1. January 2023. İstifadə tarixi: 18 February 2023.
↑ Linnaeus, Carl. Systema Naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis (Latin). 1 (10th). Holmiae (Stockholm): Laurentii Salvii. 1758. səh. 102.
↑ Peters, James Lee, redaktorCheck-List of Birds of the World. 3. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. 1937. səh. 210.
↑ Jobling, James A. The Helm Dictionary of Scientific Bird Names. London: Christopher Helm. 2010. 307, 246. ISBN 978-1-4081-2501-4.
↑ Collar, N. and P. F. D. Boesman (2020). Black-headed Parrot (Pionites melanocephalus), version 1.0. In Birds of the World (J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, and E. de Juana, Editors). Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA. https://doi.org/10.2173/bow.blhpar4.01 retrieved 4 March 2023
↑ van Perlo, Ber. A Field Guide to the Birds of Brazil. New York: Oxford University Press. 2009. 136. ISBN 978-0-19-530155-7.
↑ Ridgely, Robert S.; Greenfield, Paul J. The Birds of Ecuador: Field Guide. II. Ithaca: Cornell University Press. 2001. 195. ISBN 978-0-8014-8721-7.
↑ McMullan, Miles; Donegan, Thomas M.; Quevedo, Alonso. Field Guide to the Birds of Colombia. Bogotá: Fundación ProAves. 2010. 62. ISBN 978-0-9827615-0-2.
↑ Remsen, J. V., Jr., J. I. Areta, E. Bonaccorso, S. Claramunt, A. Jaramillo, D. F. Lane, J. F. Pacheco, M. B. Robbins, F. G. Stiles, and K. J. Zimmer. 30 January 2023. Species Lists of Birds for South American Countries and Territories. https://www.museum.lsu.edu/~Remsen/SACCCountryLists.htm retrieved 30 January 2023
↑ BirdLife International. "Black-headed Parrot Pionites melanocephalus". IUCN Red List of Threatened Species. 2016. 2016: e.T22686079A93098194. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22686079A93098194.en. İstifadə tarixi: 4 March 2023.

Vikianbarda Qarabaş tutuquşu ilə əlaqəli mediafayllar var.

Parr, M., & Juniper, T. (1998). A Guide to the Parrots of the World. Pica Press, East Sussex. ISBN 1-873403-40-2
Restall, R., Rodner, C., & Lentino, M. (2006). Birds of Northern South America. Vol. 1 & 2. Helm, London. ISBN 0-7136-7242-0 (vol. 1); ISBN 0-7136-7243-9 (vol. 2)
Schulenberg, T., Stotz, D. Lane, D., O'Neill, J, & Parker, T. (2007). Birds of Peru. Helm, London. ISBN 978-0-7136-8673-9
Sigrist, T. (2006). Aves do Brasil – Uma Visão Artistica. ISBN 85-905074-1-6

[_8053fd4ae038bf33-1] Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2007.

[_945d40a3d19c53f5-2] IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3

[WPT-3] "Black-headed Parrot (Pionites melanocephalus)". parrots.org. World Parrot Trust. İstifadə tarixi: 4 March 2023.

[IOC13.1-4] Gill, F.; Donsker, D.; Rasmussen, P., redaktorlar "Parrots, cockatoos". IOC World Bird List. v 13.1. January 2023. İstifadə tarixi: 18 February 2023.

[5] Linnaeus, Carl. Systema Naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis (Latin). 1 (10th). Holmiae (Stockholm): Laurentii Salvii. 1758. səh. 102.

[peters-6] Peters, James Lee, redaktorCheck-List of Birds of the World. 3. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. 1937. səh. 210.

[7] Jobling, James A. The Helm Dictionary of Scientific Bird Names. London: Christopher Helm. 2010. 307, 246. ISBN 978-1-4081-2501-4.

[BHPA-BOW-8] Collar, N. and P. F. D. Boesman (2020). Black-headed Parrot (Pionites melanocephalus), version 1.0. In Birds of the World (J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, and E. de Juana, Editors). Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA. https://doi.org/10.2173/bow.blhpar4.01 retrieved 4 March 2023

[vanPerlo-9] van Perlo, Ber. A Field Guide to the Birds of Brazil. New York: Oxford University Press. 2009. 136. ISBN 978-0-19-530155-7.

[Ridgely2-10] Ridgely, Robert S.; Greenfield, Paul J. The Birds of Ecuador: Field Guide. II. Ithaca: Cornell University Press. 2001. 195. ISBN 978-0-8014-8721-7.

[McMullan-11] McMullan, Miles; Donegan, Thomas M.; Quevedo, Alonso. Field Guide to the Birds of Colombia. Bogotá: Fundación ProAves. 2010. 62. ISBN 978-0-9827615-0-2.

[SACCcountries-12] Remsen, J. V., Jr., J. I. Areta, E. Bonaccorso, S. Claramunt, A. Jaramillo, D. F. Lane, J. F. Pacheco, M. B. Robbins, F. G. Stiles, and K. J. Zimmer. 30 January 2023. Species Lists of Birds for South American Countries and Territories. https://www.museum.lsu.edu/~Remsen/SACCCountryLists.htm retrieved 30 January 2023

[IUCN-13] BirdLife International. "Black-headed Parrot Pionites melanocephalus". IUCN Red List of Threatened Species. 2016. 2016: e.T22686079A93098194. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22686079A93098194.en. İstifadə tarixi: 4 March 2023.

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]