Qaraçinar yaşayış yeri — Azərbaycan Respublikasının Goranboy rayonu ərazisində, Kiçik Qafqazın şərq ətəklərində yerləşən arxeoloji abidədir. Bu arxeoloji obyekt müxtəlif tarixi dövrləri – Son Eneolitdən Orta əsrlərə qədər olan geniş zaman kəsimini əhatə edən çoxtəbəqəli yaşayış yeridir.[1] Hazırda Azərbaycan və beynəlxalq ekspedisiyalar tərəfindən tədqiq olunur.
| Qaraçinar yaşayış yeri | |
|---|---|
| Ölkə | Azərbaycan |
| Rayon | Goranboy |
| Yerləşir | Goranboy rayonu, Qaraçinar kəndi |
| Aidiyyatı | Eneolit və Tunc dövrünə aid çoxtəbəqəli yaşayış yeri |
| Əsas tarixlər | e.ə. IV–I minilliklər |
Qaraçinar yaşayış yerində ilk arxeoloji qeydlər 2014-cü ildə Naftalan-Goranboy arxeoloji ekspedisiyasının rəhbəri, dosent Müzəffər Hüseynov tərəfindən aparılmışdır. Həmin il Qaraçay hövzəsində aparılan kəşfiyyat işləri zamanı yaşayış yerindən əlavə, onlarca kurqan tipli qəbir abidəsi də qeydə alınmış, yerüstü arxeoloji materiallar toplanmışdır. Abidənin Qaraçayın yarğan sahəsində 4x4 metr ölçüsündə sınaq qazıntısı aparılmış və ilkin olaraq yaşayış yerinin Son Eneolit dövründən orta əsrlərə qədərki zaman kəsiyini əhatə etdiyi müəyyənləşdirilmişdir.[2]
2017-ci ildə Fransa və İtaliyadan olan arxeoloqlar abidəyə baxış keçiriblər və onun Kür-Araz mədəniyyətinə aid Qafqazın ən mühüm abidələrindən biri olduğunu bildirərək qazıntıların vacibliyini vurğulayıblar.[2]
2018-ci ildən etibarən yaşayış yerində Azərbaycan-Fransa beynəlxalq arxeoloji ekspedisiyası fəaliyyətə başlamışdır.[3] Ekspedisiyaya Fransadan Culio Palumbi rəhbərlik etmiş, qazıntılarda İtaliya və Fransadan olan arxeoloqlar da iştirak etmişlər. 2020-ci ildə pandemiya səbəbindən tədqiqat işlərinə müvəqqəti fasilə verilmiş, lakin 2023-cü ildə yenidən bərpa edilmiş və 200 kvadratmetr sahədə qazıntılar aparılmışdır.[4][5]
2024-cü ildə isə qazıntılar Müzəffər Hüseynovun rəhbərliyi ilə davam etdirilmiş, yaşayış yerinin üç fərqli sahəsində araşdırmalar aparılmışdır. 1-ci ərazi əvvəlki illərdə aparılmış arxeoloji qazıntıların davamında, 2-ci abidənin cənub-qərb hissəsində, 1 metr enində aşağıdan təpənin üst hissəsinə doğru-abidənin mədəni təbəqəsinin qalınlığını öyrənmək məqsədilə aparıldı. 3-cü ərazidə 2×2 metr ölçüdə yoxlama qazıntıları aparılıb.[6]
Birinci sahədə 7 metrdən artıq uzunluğu olan və yaxşı vəziyyətdə qorunmuş kərpic divar qalıqları aşkarlanmışdır. Tədqiqatlar bu tikilinin 100 kvadratmetrdən çox sahəni əhatə edən böyük ölçülü, ehtimal ki, arakəsmələrlə bölünmüş struktur olduğunu göstərmişdir. Bu sahədən obsidiandan hazırlanmış oraq dişləri, sümük alətlər, muncuqlar, deşikli disk formalı əşyalar və saxsı qab fraqmentləri tapılmışdır. Həmçinin tikilinin kənarında təndir və təsərrüfat quyusu da qeydə alınmışdır. Bütün kəsici alətlərin obsidiandan hazırlanması bu ərazidə obsidianın geniş istifadə olunduğunu göstərir.[2]
İkinci qazıntı sahəsində isə Erkən Tunc dövrünə aid mədəni təbəqə üzə çıxarılmış, bu qatın bütün səviyyələrindən analiz nümunələri götürülmüşdür. Erkən Tunc dövrünə aid mədəni təbəqənin qalınlığının 3 metrdən çox olması, həmçinin Son Eneolit dövründən Orta Tunc dövrünə keçid prosesinin izlərinin müəyyən edilməsi abidənin elmi əhəmiyyətini daha da artırır. Tədqiqatlar göstərir ki, Qaraçinar yaşayış yeri Cənubi Qafqazda Kür-Araz mədəniyyəti kontekstində indiyədək müəyyən edilmiş yeganə tarixqabağı (prehistorik) yaşayış məntəqəsidir.[3]
- ↑ "Goranboyda növbəti arxeoloji qazıntılar". modern.az. 2019-07-10. 2024-02-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-05-22.
- ↑ 1 2 3 Nakhiyev, Toghrul Nasirli, Alakhber. "Qaraçinar yaşayış yerində arxeoloji tədqiqatlar davam etdiriləcək". science.gov.az (az.). 2025-05-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-05-22.
- ↑ 1 2 Hüseynov, Cəlilov, 2025. səh. 3
- ↑ "Qaraçinar qədim yaşayış yerində beynəlxalq arxeoloji tədqiqatlar davam etdirilir". science.gov.az (az.). 2022-07-17. 2022-08-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-05-22.
- ↑ "Goranboyda Qafqazın qədim unikal abidəsi aşkarlanıb Azərbaycan və Fransa arxeoloqlarının birgə ekspedisiyası". Mədəniyyət. 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-05-22.
- ↑ "Arxeologiya və Antropologiya İnstitutunun ekspedisiya qrupu Goranboy rayonu ərazisində tədqiqatları davam etdirir – Arxeologiya və Antropologiya" (az.). 2024-08-03. İstifadə tarixi: 2025-05-22.
- Ricci, A.; Fiori, S.; Huseynov, M.; Jalilov, B.; Kneisel, J.; Raese, H. "The archaeological record of the Qaraçay River Basin along the northern piedmont of the Lesser Caucasus". Antiquity. 99 (403). 2025: e3. doi:10.15184/aqy.2024.182.