Qala-Numaz sinaqoqu (Dərbənd)

Qala-Numaz — Dağıstan Respublikası, Dərbənd şəhəri, Tağı-Zadə küçəsi, ev 94-də yerləşən sinaqoq. Dərbəndli yəhudilərin mənəvi dinclik mərkəzidir.

Qala-Numaz
Ölkə	Rusiya
Yerləşməsi	Dərbənd
Koordinatları	42/3/25/N/48/17/29/E
Konfessiya	iudaizm
Yeparxiya	Rusiya Yəhudi İcmaları Federasiyası
Banisi	Hanukayev qardaşları
Tikilmə tarixi	1914
Status	Rusiyanın mədəni irsi

Tarixi

XIX əsrdə Dərbənd qeyd olunan prinsiplərə görə məskunlaşmışdı: şəhərin ən qədim hissəsi, Harın-Qalaya daha yaxın olan hissədə müsəlmanlar; mərkəzi, düz hissədə, əsasən yəhudilər, hətta dənizə yaxın yerlərdə ermənilər və ruslar yaşayırdı. Sonra əsas yəhudi küçəsi Tağı-Zadəni "Böyük (uzun) küçə" mənasını verən "Qala-Kuçe" və digər adı "Cuqut məhəlləsi" olmaqla (Yəhudi məhəlləsi) bu cürə adlandırırdılar. Bu küçədə Böyük Dərbənd sinaqoqu — "Qala-Numaz" yerləşir.

Qala-Numaz sinaqoqu beş tacir qardaşın Hanukaeyvlərin hesabına tikilmişdir. Binanın layihəsini hazırlayan memar məlum deyil. Sinaqoq 1914-cü ildə açılıb. Ancaq son yüz il ərzində bina çox köhnəlib. Hal-hazırda sinaqoq Rusiya Yəhudi İcmaları Federasiyasının səlahiyyətindədir.

Sovet hakimiyyəti qurulduqda, şəhərdə Hanukayev qardaşları tərəfindən tikilmiş Qala-Numaz sinaqoqu və Avropa Yəhudilərinin Eşkenazi sinaqoqu, ibadət evləri və ibadətgahları — Xivro, Hanuki daxil olmaqla, 11 yəhudi dini binası var idi. "Oqio"," Milxoçi", sahiblərinin adına və ya qurucularının gəldikləri kəndlərin adlarına görə — "Oroqyi "(Araq)," Muqorti "(Muqarti) və "Penji (Heli-Penji)" adlanıblar.

1903-cü ilin noyabrında Qafqazdakı mülki birliyin başçısı bölgənin dağ yəhudilərinin istəyinə cavab olaraq şəhərə dağ yəhudiləri üçün dua evi tikməyi əmr etdi."… nə sinaqoq, nə bir dua evi, nə də məktəb deyildi."

1904-cü ilin fevral ayında yəhudi icması şəhər rəhbərliyindən yeni bir sinaqoqun tikintisi üçün torpaq ayrılmasını istədi. Ərizədə deyilir ki, Dərbənd xanın dövründə belə, Dağ Yəhudiləri 2-ci Komendant Küçəsində ("Midraş İlyaqu" sinaqoqunu nəzərdə tutur) özləri üçün bir sinaqoq tikmişlər, lakin bu vaxtdan bəri onların sayı artmışdır və hazırkı sinaqoq dindarlara kifayət etmir. İbadət edənlər buna görə də yəhudi icması üçün yeni bir sinaqoqun tikintisi məqsədilə pulsuz torpaq sahəsi ayrılmasını xahiş edir,

lakin şəhər hakimiyyəti, Qafqazda canişinin şəhərdə sinaqoq tikməsini qadağan edən əmrini rəhbər tutaraq, şəhərin yəhudi icmasına 300 kvadrat metrlik bir sahə ayırdı. Qolitsynskaya küçəsi (indiki Buynakski küçəsi) və Kolodeznı döngəsinin (indiki Çapayev döngəsinn) küncündə dua evinin inşası üçün yer ayrıldı.

Restavrasiyası

2000-ci ildə Qala-Numaz sinaqoqunun vəziyyəti bərbad vəziyyətdə idi. 2009-cu ildə icma üzvlərinin yığıncağı keçirildi və orada sinaqoqun yenidən qurulması ilə bağlı qərar qəbul edildi. Sinaqoq binası, usta Davıdov Aqarun Qadalyaeviçin rəhbərliyi altında köhnə daşlardan və yeni materiallardan istifadə olunaraq söküldü və yenidən quruldu. Yenidənqurulan bina "Yəhudi İcma Mərkəzi" adlanmağa başladı, lakin "Qala-Numaz" Siaqoquna xüsusi, tarixən nəzərdə tutulmuş bir yer ayrılırdı. Bu proses isə düz 9 ay çəkdi.

Yəhudi İcma Mərkəzinin əsas girişinin üstündə İbrani dilindən tərcümə edilmiş yazı vurulub: "Və Məni Müqəddəs bir məkan etsinlər, mən də onların arasında yaşayım". Həm ravvinlərin, həm də kişi və qadın mikvahların, Bələdiyyə uşaq bağçasının və Dağ Yəhudiləri Muzeyinin yerləşdiyi Yəhudi İcma Mərkəzinin ümumi sahəsi 2500 kv-dir.

Sinaqoq 22 mart 2010-cu ildə Dağıstan Prezidenti Maqomedsalam Maqomedov və Rusiyanın Baş ravvini Berl Lazarın iştirakı ilə təntənəli bir şəraitdə açılmışdı.

• Sinaqoq Qala-Numaz mədəniyyət saytında. RF  (rus.)
• Qədim Dərbəndin yəhudi icması  (rus.)
• Dərbənddə sinaqoqun açılışı, 22 mart 2010  (rus.)
• Sefer Tövratının Dərbənd sinaqoquna gətirilməsi  (rus.)