Qafqaz süsəni

Qafqaz süsəni
Qafqaz süsəni
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Birləpəlilər Dəstə: Qulançarçiçəklilər Fəsilə: Süsənkimilər Yarımfəsilə: Iridoideae Triba: Irideae Cins: Süsən Növ: Qafqaz süsəni
Beynəlxalq elmi adı
	Iris caucasica Hoffm., 1808;
NCBI	292549
EOL	2879865

Qafqaz süsəni (lat. Iris caucasica) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin süsənkimilər fəsiləsinin süsən cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Təhlükəli həddə yaxın olanlar" kateqoriyasına aiddir –NT. Azərbaycanın nadir, Qafqazın endemik növüdür.

Qısa morfoloji təsviri

Çoxillik ot bitkisidir, soğanağı yumurtaşəkilli və ya uzunsov, 2-2,5 (3,5) sm enində, tünd-qəhvəyi, tutqun pərdəvari qınla örtülmüşdür. Gövdə 7-15 (20) sm hündürlükdə, 1-3 çiçəklidir. Yarpaqlar boz-yaşıl, göyümtül, qılıncvari, tədricən sivriləşmiş, oraqvari əyilmiş, kənarları ağ xətlə haşiyələnmiş, sıx, qısa kirpikciklidir, çiçəkyanlığının borucuğu 4-5 dəfə yumurtalıqdan uzundur. Çiçəkyanlığı 3,5 -4,5 (5) sm uzunluğunda, yaşılımtıl və ya mavitəhər sarı, qolğun, qıfvari, xarici hissədən enli, uzunsovdur, sütuncuğun hissələri çiçəkyanlığının xarici hissələrindən bir qədər qısa, enli, kütdür, qutucuq 3 sm uzunluğunda, silindrik, uzunsov, qısa buruncuqludur.

Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri

Çiçəkləmə, meyvə əmələ gətirmə dövrü aprelin ikinci yarısı - may aylarıdır.Mezokserofit, işıqsevəndir. Kökümsovlarla və toxumla çoxalır. Müxtəlifotlu qruplaşmalar əmələ gətirir. Aşağı və orta dağ qurşaqlarında daşlı və otlu yamaclarda bitir. Dekorativ bitkidir.

Yayılması

Böyük Qafqazın Quba hissəsi, Qobustan, Kür-Araz ovalığı, Bozqır yaylası, Kiçik Qafqazın şimal və mərkəzi hissələri, Naxçıvanın dağlıq hissəsi və düzənliyi (Şahbuz rayonu, Batbat kəndi, Culfa rayonu, Qızılca kəndinin ətrafı).

Sayı və tendensiyası

Geniş yayılma ərazilərinin mövcudluğuna baxmayaraq, əhali tərəfindən intensiv toplanılması gələcəkdə azalma təhlüksəni ehtimal etməyə əsas verir.

Məhdudlaşdırıcı amillər

Antropogen amillər (dekorativ bitki kimi əhali tərəfindən yığılması, otarılma).

Mühafizə tədbirləri

Yayıldığı sahələr, həmçinin təbii populyasiyalarla mühafizə olunması üçün xüsusi tədbirləri aparılmır, antropogen təsiri azaltmaq məqsədilə yayılma yerlərində yasaqlıqların təşkili, yeni yayılma yerlərinin axtarılması, toxumlarının toxum bankında saxlanılması vacibdir.