Qəni İbrahimi

Qəni İbrahimi Astara şəhərində anadan olub. Atası Mirzə Ağabala tacir olduğu üçün daim xarici səfərlərdə olub.^[1] Qəni İbrahimi də atası ilə birlikdə bir müddət Bakı və Qafqazın bir neçə şəhərlərində yaşayıb.^[2] Bakıda yaşadığı müddətdə Sosial-Demokrat partiyasının üzvləri və inqilabçılarla tanış olub.^[2][3] Daha sonra özü də ticarətlə məşğul olmağa başlayıb. Daha çox Bakı ilə ticarət əlaqələri qurduğuna görə özünə Mərdəkanda ev alıb.^[4]

Oktyabr inqilabından sonra siyasətlə aktiv məşğul olmağa başlayıb.^[4][5] 1916-cı ildə Bakıda yaradılmış Ədalət Partiyasının üzvü olub. 1918-ci ildə partiyanın Astara şöbəsini təsis edib.^[6][7][8] 1920-ci il iyul ayında Ənzəli şəhərində Ədalət partiyasının ilk konqresində partiyanın adı İran Kommunist Partiyası adlandırılıb.^[6][5][8] Siyasi fəaliyyətinə görə daim təqib olunub. 1931-ci ildə həbs olunub. Onunla eyni vaxtda Mirəyyub Şəkiba, Fərzi Dehqan, Məmi Dehqan, Sadıq Zamani və Sadıq Sasani kimi partiya fəalları da həbs olunublar.^[9] Qəni İbrahimi Ərdəbildə saxlanıldığı müddətdə işgəncələrə məruz qalıb. Sirr verməsin deyə özünü yandıraraq intihar edib.^[10] Amma onu xilas edə biliblər.^[11][12] Daha sonra isə Təbrizə aparıblar.^[5] Bir müddət Təbrizdə həbsxanada cəza çəkdikdən sonra Tehranda yerləşən Qəsri Qacar həbsxanasına köçürülüb.^[5][9][13]

2 il sonra xəstələndiyi üçün Nəhavənd şəhərinə sürgün edilib.^[14][3][15] Sürgündə olmasına baxmayaraq fəaliyyətini davam etdirib.^[5] 1941-ci ildə Tudə Partiyası qurulduqdan sonra partiyanın Nəhavənd şöbəsini yaradıb.^[16][8] Yoldaşlarının köməyi ilə Nəhavənd şəhərində yerləşən Sədi məktəbində teatr yaradıb. Teatrda səhnələşdirmək üçün inqilabi mövzulu pyeslər yazıb.^[17] 1946-cı ilin dekabr ayında həbs olunub.^[18] Həbsdə ikən ağır işgəncələrə məruz qalıb.^[5] Həbsdən çıxdıqdan sonra daim təqiblərə məruz qalıb. 1958-ci ildə yenidən saxlanılıb. Polis şöbəsindən buraxıldıqdan sonra 1958-ci ilin dekabr ayında dünyasını dəyişib.^[5][19] Həkimlərin diaqnozuna görə Qəni İbrahimi həbs olunarkən polis əməkdaşları tərəfindən zəhərlənib.^[19] Nəhavənd şəhərində dəfn olunub.^[20][21]

Qəni İbrahimi Fatimə Şirvani ilə ailə qurub.^[22][23] Bu evlilikdən İrəc, İqlimə, İranduxt adlı qızları və Firudin, Ənuşirəvan adlı oğulları olub.^[24][25]

Böyük oğlu Firudin İbrahimi jurnalist və hüquqşünas olub.^[26][27][28] Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Mərkəzi Komitəsinin üzvü^[29] və Azərbaycan Milli Hökumətinin baş prokuroru olub.^[30][31][32] "Azərbaycanın qədim tarixi haqqında", "Sülh uğrunda" kitablarını yazıb.^[33] Şah qoşunu Təbrizə daxil olduqdan sonra Təbrizi tərk etməyib. 4 fədai ilə birlikdə Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Mərkəzi Komitəsinin binasında səngər quraraq bir neçə gün onlara və qarətçilərə qarşı döyüş aparıb.^[34][35] 1946-cı il dekabrın 15-də güllələri bitdiyi üçün həbs olunublar.^[35] 1947-ci ilin may ayının 22-də Təbrizdə, Gülüstan bağında dar ağacından asılıb.^{[36][37][38][39]}

Kiçik oğlu Ənuşirəvan İbrahimi də siyasətlə məşğul olub. Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra Təbrizə gedib və orada yeni açılmış Polis Akademiyasında təhsil almağa başlayıb.^[40] 1946-cı ildə Firudin İbrahimi ilə birlikdə şah ordusuna qarşı formalaşdırılan "Babək" könüllü dəstələrinin təşkilatçılarından biri olub.^[41] Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra Şimali Azərbaycana mühacirət edib.^[41] Burada təhsilini davam etdirib və alimlik dərəcəsi alıb.^[42] 1979-cu ildə İran İslam İnqilabından sonra Tudə Partiyasının İcraiyyə Heyətinin üzvü kimi İrana gedib.^[21] Burada bütün ölkə ərazisində şəhər, vilayət və əyalət təşkilatlarını bərpa etmək istiqamətində işlər görüb.^[43] 1982-ci ilin əvvəllərində 3000-dən çox firqə üzvü, eləcə də Ənuşirəvan İbrahimi həbs olunub. 1987-ci il sentyabrın 13-də Tehranda yerləşən Evin həbsxanasında edam olunub.^[43]