Qəhrəman sindromu (ing. Hero Syndrome), həmçinin xilaskar kompleksi və ya qəhrəman kompleksi — insanın qəhrəmanlıq üçün tanınmaq istəyi ilə xarakterizə olunan psixoloji fenomen.
Qəhrəman sindromu, Amerika Psixiatriya Akademiyası tərəfindən rəsmi sindrom kimi tanınmasa da, kompleks kimi qəbul edilir. Bu xüsusiyyətlərə malik insanlar tez-tez "ümumi emosional tonu olan və fərdin davranış və münasibətlərinə güclü, lakin adətən şüursuz təsir göstərən" impulslar nümayiş etdirirlər. Fenomen, xüsusilə zərərli bir vəziyyət yaradıb sonra onu həll etməklə qəhrəman kimi tanınmaq istəyən şəxsləri təsvir edir. Bura qanunsuz hərəkətlər, məsələn, yanğın törətmək də daxildir. Sindrom, xilaskar kimi tanınmaq üçün ətrafdakı insanların həyatını təhlükəyə atan ictimai xidmət işçiləri, məsələn, yanğınsöndürənlər, tibb bacıları, polis məmurları, təhlükəsizlik işçiləri və siyasətçilər üçün də tətbiq olunur..[1][2]
"Qəhrəman sindromu" termini ilk dəfə 1984-cü ildə Los Anceles polis məmuru Cimmi Veyd Pirsanın Türkiyə Olimpiya komandasının avtobusunda tapılan bombanın kəşfi ilə əlaqədar istifadə edilmişdir. Pirsan, bombanı "kəşf edən" və onu zərərsizləşdirən yeganə polis məmuru kimi təqdim olunaraq qəhrəman elan edildi. Lakin ertəsi gün bombanı özü yerləşdirməkdə ittiham edilərək həbs edildi. Bu hadisə, qəhrəman kimi tanınmaq üçün cinayətlər törətmək istəyi ilə bağlı müzakirələrə səbəb oldu.[3]
Qəhrəman sindromunun əsas səbəbləri narsisistik meyllərə əsaslanır. Narsisizm adətən iki formada özünü göstərir: zəiflik-həssaslıq və qürur-nümayişçilik. Xüsusilə qürur-nümayişçilik bu sindromla sıx əlaqəlidir. Bu tip narsisizmi olan insanlar özlərini yüksək qiymətləndirir, diqqət çəkməyə və başqalarının heyranlığını qazanmağa can atırlar. Belə şəxslər öz imiclərini yüksəltmək üçün başqalarını qurban və ya pis adam kimi təqdim etməyə meyillidirlər.[4]
Qəhrəmanların təsnifatı və xarakteristikası mədəniyyətlər arasında fərqlənir. Fərdiyyətçi mədəniyyətlərdə qəhrəmanlar əsasən özlərini fiziki təhlükəyə ataraq başqalarını xilas etmək ideyası ilə qiymətləndirilir. Burada cəsarət, etibarlılıq və fədakarlıq kimi xüsusiyyətlər vacibdir. Kollektivist mədəniyyətlərdə qəhrəmanlar qrupun ehtiyac və maraqlarını öz maraqlarından üstün tutan şəxslər kimi dəyərləndirilir. Bu cəmiyyətlərdə vətənpərvərlik və millətçilik qəhrəman anlayışının formalaşmasında mühüm rol oynayır. Bu mədəni fərqlər sindromun fərqli cəmiyyətlərdə necə təzahür etdiyini müəyyən edir. Fərdiyyətçi cəmiyyətlərdə zorakı cinayətlər və təhlükəli vəziyyətlər daha çox yayıla bilər.[5]
Xilaskar kimi tanınmaq üçün zərərli və riskli davranış nümayiş etdirən şəxslərin olduğu bəzi sahələrdə psixi sağlamlıq skrininqi və etika məsələləri mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu xüsusilə ictimai təhlükəsizlik işçiləri üçün aktualdır. Belə mübahisələr iş yeri və əməkdaşlıq üçün psixoloji qiymətləndirmələrin əhəmiyyətini artırır.[6]
- ↑ "Hero Syndrome in the Workplace | Expansive Coworking". Expansive (ingilis). 2019-04-01. 2023-05-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-07.
- ↑ Ben D. Cross. "The Hero Syndrome" (Conference paper). cji.edu. November 1, 2014. İstifadə tarixi: 2023-02-18.
- ↑ Feldman, Paul. "Officer Pleads Guilty in Olympic Hoax : 'Discovery' of Bomb on Bus Carrying Athletes Was Fabricated". Los Angeles Times (ingilis). 1985-07-16. 2024-03-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-19.
- ↑ Wink, Paul. "Two faces of narcissism". Journal of Personality and Social Psychology (ingilis). 61 (4). 1991: 590–597. doi:10.1037/0022-3514.61.4.590. ISSN 1939-1315. PMID 1960651.
- ↑ Sun, Yuning; Kinsella, Elaine L.; Igou, Eric R. "On Cultural Differences of Heroes: Evidence From Individualistic and Collectivistic Cultures". Personality and Social Psychology Bulletin (ingilis). 50 (6). 2023-02-02: 841–856. doi:10.1177/01461672221150238. ISSN 0146-1672. PMC 11080389 (#bad_pmc). PMID 36727610 (#bad_pmid).
- ↑ Cave, Damien. "Experts Say 'Hero Syndrome' Not Common Among Police". The New York Times. 2004-08-02. 2023-10-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-06-13.