Qızılca peyvəndi

Qızılca peyvəndi qızılcaya yoluxmaqdan qoruyur.^[1] Bir dozadan sonra immuniteti formalaşmayanların demək olar ki, hamısı ikinci dozadan sonra immunitet yaradır. Bir cəmiyyətdə peyvənd nisbəti 92%-dən çox olduqda, qızılca epidemiyaları adətən artıq baş vermir; Ancaq peyvənd nisbəti azalarsa, bu təkrarlana bilər.^[1] Peyvəndin effektivliyi uzun illər davam edir. Zamanla daha az təsirli olub-olmadığı aydın deyil. Peyvənd həmçinin qızılcaya məruz qaldıqdan sonra bir neçə gün ərzində verilərsə, qızılcadan qoruya bilər.^[1][2][3][4]

Peyvənd ümumiyyətlə QİÇS-ə yoluxmuş insanlar üçün belə təhlükəsizdir.^[1][5] Uşaqların əksəriyyətində heç bir yan təsir müşahidə olunmur;^[6] qızdırma, səpgi, inyeksiya yerində ağrı və oynaqların sərtliyi kimi baş verənlər isə adətən yüngül və qısamüddətli olur.^[1][6] Anafilaksiya hər milyon dozada təxminən 3,5–10 halda qeydə alınmışdır. Guillain Barre sindromu, autizm və iltihablı bağırsaq xəstəliyinin dərəcələri qızılca peyvəndi ilə artmır.^[1][7]

Peyvənd həm tək, həm də MMR peyvəndi (məxmərək peyvəndi və parotit peyvəndi ilə kombinasiya) və ya MMRV peyvəndi (MMR və suçiçəyi peyvəndi kombinasiyası) kimi kombinasiyalarda mövcuddur.^{[1][8][9][10]} Qızılca peyvəndi bütün formalarda qızılcanın qarşısının alınmasında eyni dərəcədə effektivdir, lakin müxtəlif kombinasiyalar üçün yan təsirlər dəyişir.^[1][11] Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) xəstəliyin geniş yayıldığı bölgələrdə doqquz aylıq, yayılmadığı bölgələrdə isə on iki aylıq dövrdə qızılcaya qarşı peyvənd edilməsini tövsiyə edir.^[12][1] Qızılcaya qarşı peyvənd qızılcanın canlı, lakin zəifləmiş ştamına əsaslanır.^[1] Qurudulmuş bir toz şəklində gəlir və dərinin altına və ya əzələyə yeridilməzdən əvvəl xüsusi bir maye ilə qarışdırılır.^[1] Peyvəndin təsirli olub-olmaması qan testləri ilə müəyyən edilə bilər.^[1]

Qızılca peyvəndi ilk dəfə 1963-cü ildə tətbiq edilmişdir.^[13] Elə həmin il qızılca virusunun Edmonston-B ştammı Con Enders və həmkarları tərəfindən peyvənd halına gətirildi və ABŞ-də lisenziyalaşdırıldı.^[14][15] 1968-ci ildə isə Maurice Hilleman və həmkarları tərəfindən daha zəiflədilmiş qızılca peyvəndi yaradılıb paylanmağa başladı və ABŞ-də 1968-ci ildən bəri istifadə edilən yeganə qızılca peyvəndi oldu.^[16][14][15] 2018-ci il etibarilə bütün dünyada uşaqların təxminən 86%-i ən azı bir doza peyvənd alıb.^[17] 2021-ci ildə ən azı 183 ölkə gündəlik immunizasiya proqramlarında iki doza təmin edib.^[18] O, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının Əsas Dərmanlar Siyahısına daxildir.^[19] Xəstəliklər az peyvənd olunmuş populyasiyalarda asanlıqla baş verdiyindən, populyasiyada müəyyən bir xəstəliyin olmaması və ya aşağı yayılması peyvəndin uğurlu əhatə olunmasının göstəricisi hesab olunur.^[20][21]