Qızıl şir tamarini meymunu (lat. Leontopithecus rosalia) — Oynağanlar fəsiləsinə aid kiçik meymun. Braziliyanın Atlantik sahil meşələrinə endemik olan bu növ təhlükə altındadır.[3] Vəhşi təbiətdə yaşayan fərdlərin yayılma sahəsi Braziliyanın cənub-şərqində dörd yerdə yayılıb və son siyahıyaalma nəticəsində təxminən 3,200 fərdin qaldığı təxmin edilir. 150 zooparkda isə təxminən 490 fərd saxlanılır.[4]
| Qızıl şir tamarini meymunu | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Qızıl şir tamarini meymunu |
||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Qızıl şir tamarini parlaq qırmızımtıl-narıncı xəzi və üz və qulaqlar ətrafında uzun tükləri ilə məşhurdur ki, bu da ona fərqli bir yele görünüşü verir. Üzü qara və tüksüzdür. Bu növün parlaq narıncı xəzində karotenoidlər yoxdur ki, bu da təbiətdə parlaq narıncı rənglərin yaranmasının əsas səbəbidir. Qızıl şir tamarini oynağanlar arasında ən böyük növdür. Tipik olaraq 261 mm uzunluğunda və 620 qram çəkiyə malikdir. Erkək və dişilər arasında demək olar ki, heç bir ölçü fərqi yoxdur. Bütün oynağanlar kimi, qızıl şir tamarininin də düz dırnaqlar əvəzinə pəncəyə bənzər dırnaqları var, baxmayaraq ki, böyük ayaq barmağında düz dırnaq var. Bu dırnaqlar tamarinlərə ağac gövdələrinin yan tərəflərinə yapışmağa imkan verir. O, həmçinin kiçik budaqlar boyunca dörd ayaq üstündə hərəkət edə bilər, bu da onun hərəkətini primatlardan daha çox sincablara bənzədir.
Qızıl şir tamarininin yayılma sahəsi çox məhduddur, çünki zaman keçdikcə onlar Braziliya yağış meşələrindəki orijinal yaşayış mühitinin yalnız 2%-5%-ni qoruyub saxlayıb. Bu gün bu tamarin Braziliyanın cənub-şərqindəki üç kiçik tropik yağış meşəsi sahəsində məhdudlaşır. Bu ərazilər "Poço das Antas Biologiya" Qoruğu, "Fazenda Uniao Biologiya" Qoruğu və Yenidən Tətbiq Proqramı vasitəsilə olan özəl torpaqlardır. 1972-ci ildə aparılan ilk populyasiya qiymətləndirilməsində onların sayı 400-500 arasında təxmin edilirdi. 1981-ci ilə qədər populyasiya 200-dən az oldu. 1995-ci ildə aparılan araşdırmalar göstərdi ki, vəhşi təbiətdə ən çox 400 qızıl şir tamarini qalıb, lakin populyasiya sonradan bərpa olunaraq təxminən 3200-ə çatıb.[5] Tamarinlər ölkənin cənub-şərq sərhədində Silva Jardim, Cabo Frio, Saquarema və Araruama bələdiyyələrində yaşayır. Bununla belə, onlar Rio das Ostras, Rio Bonito və Casimiro de Abreu bələdiyyələrinə uğurla yenidən tətbiq ediliblər. Tamarinlər dəniz səviyyəsindən 300 metr (980 fut) aşağıda olan sahil ovalıq meşələrində yaşayır. Onlara təpə meşələrində və bataqlıq meşələrində də rast gəlinə bilər.[6]
Qızıl şir tamarini gündə maksimum 12 saat fəal olur. Hər gün fərqli yuxu yuvalarından istifadə edir. Yuxu yuvalarını tez-tez dəyişdirərək qruplar geridə qalan qoxunu minimuma endirir və yırtıcılar tərəfindən tapılma ehtimalını azaldır. Günün ilk fəaliyyətləri səyahət və meyvələrlə qidalanmaqdır. Günorta yaxınlaşdıqca tamarinlər daha çox həşəratlarla qidalanır. Günortadan sonra onlar gecə yuvalarına doğru hərəkət edirlər. Tamarin qrupları yuxu yeri kimi oyuq ağac boşluqlarından, sıx sarmaşıqlardan və ya epifitlərdən istifadə edirlər. Yerdən 11–15 metr (36–49 fut) yüksəklikdə olan yerlərə üstünlük verirlər. Qızıl şir tamarini ilin daha isti və rütubətli dövrlərində daha tez fəal olur və günlər uzun olduğu üçün daha gec yatır. Quraq dövrlərdə isə həşəratlar azaldıqca onları axtarmaq üçün daha çox vaxt sərf edirlər.[7]
- ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2000.
- ↑ Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p. ISBN 978-0-8018-8221-0
- ↑ Rylands AB, Mittermeier RA. The Diversity of the New World Primates (Platyrrhini) // Garber PA, Estrada A, Bicca-Marques JC, Heymann EW, Strier KB (redaktorlar ). South American Primates: Comparative Perspectives in the Study of Behavior, Ecology, and Conservation. Springer. 2009. 23–54. ISBN 978-0-387-78704-6.
- ↑ Zimmer, Carl. "Most Primate Species Threatened With Extinction, Scientists Find". The New York Times. 18 January 2017.
- ↑ Ruiz-Miranda, C.R.; Pissinatti, A.; Kierulff, M.C.M.; Oliveira, L.C.; Mittermeier, R.A.; Valença-Montenegro, M.M.; de Oliveira, P.; Jerusalinsky, L. "Leontopithecus rosalia". IUCN Red List of Threatened Species. 2021. 2021: e.T11506A192327291. doi:10.2305/IUCN.UK.2021-1.RLTS.T11506A192327291.en. İstifadə tarixi: 18 February 2021.
- ↑ Dietz, J.M.; Mickelberg, J.; Traylor-Holzer, K.; Martins, A.F.; Souza, M.N.; Hankerson, S.J. "Golden lion tamarin metapopulation dynamics five years after heavy losses to yellow fever". American Journal of Primatology. 86 (7). 2024: e23635.
- ↑ Burity, C. H. de Freitas; da Cruz, L.D.; Rocha, V.L.; da Conceição, N.B.; da Luz, D.E.; da Silva Santos, D.; da Costa Campos, D.; Pissinatti, A. "Golden lion tamarins, Leontopithecus rosalia (Linnaeus, 1766) in the Taquara Municipal Natural Park (Duque de Caxias, RJ): a southern extension of known range". Neotropical Primates. 14 (1). 2007: 30–31.
- Images and movies of the golden lion tamarin (Leontopithecus rosalia) ARKive
- Golden Lion Tamarin Conservation Program National Zoological Park
- Leontopithecus rosalia Factsheet Primate Info Net
- Golden lion tamarins Smithsonian Networks
- Associação Mico-Leão-Dourado (Golden Lion Tamarin Association) Arxivləşdirilib 7 noyabr 2017 at the Wayback Machine A Brazilian NGO working on golden lion tamarin conservation.