Qırmızı şlam

Qırmızı şlam

Qırmızı şlam boksitlərdən Bayer üsulu ilə alüminium –oksid alınması prosesinin qalığıdır. Müxtəlif məlumatlara əsasən təkcə MDB ölkələrində 100-150 milyon ton qırmızı şlam toplanıb qalmışdır. Bu tullantılar alüminum istehsalı zavodlarının yaxınlığında cox böyük ərazini tutur və potensial təhlükə mənbəyidir. Buna misal kimi 2010-cu ildə Macarıstanda qırmızı şlamla bağlı baş verən ekoloji fəlakəti göstərmək olar. Bu zaman 1,1 milyon kubmetr həcmində zəhərli maddələr ətraf mühitə dağılmış, insan itkisi olmuşdur. Bu səbəbdən zavod 472 milyon avro cərimə edilmişdir. Azərbaycanda da (Gəncə şəhəri) bu cür şlam 60 hektara qədər ərazinin tutur və burada 12 milyon ton alunit, 20 milyon ton boksit tullantısı toplanmışdır.Bu ərazinin torpaq qatı ilə örtülməsinə baxmayaraq , yenə təhlükə mənbəyi olaraq qalır. Ədəbiyyat materiallarının analizi göstərir ki, qırmızı şlamın emalının həm piro-, həm də hidrometallurgiya üsulları ilə işlənməsi təklif olunur. Pirometallurgiya texnologiyaları qırmızı şlamdakı dəmir tərkibli komponentlərin maqnitlənən hissəsinin, qeyri-maqnit hissədən ayrılmasına əsaslanır və cox yüksək temperaturda aparılır. Bu üsul enerji daşıyıcılarının qiymətlərinin cox yüksək olması baxımından perspektivli sayılmır. Hidrometallurgiya üsulu ilə emal, ya qələvi, ya da turşu üsulu ilə aparılır. Bütün hallarda əsasən makrokomponent kimi alüminium və dəmir tərkibli məhsullar alınır. Lakin, qırmızı şlama həm də Ti, Cd, V, Cr, In, Ga ,Sc ,Zr və s. kimi metalların alınma mənbəyi kimi də baxmaq olar. Bu metalların çıxarılması qirmızı şlamın emalına qoyulacaq kapitalın bir qisminin ödənməsi üçün əlverişli ola bilər. Gəncə Gil-torpaq kombinatında alınmış qırmızı şlamın makrokomponentlərə görə tərkibi aşağıdakı kimidir:

Fe₂O₃ Al₂O₃ CaO TiO₂ MgO P₂O₅ K₂O

45-47 13-18 3-6 3.3-4.4 0.73 0.59 0.16