Pul təklifi (ing. Money supply) — müəyyən bir dövrdə ölkə iqtisadiyyatında mövcud olan bütün pul vəsaitlərinin ümumi həcmini ifadə edən iqtisadi göstəricidir. Pul təklifi dövriyyədə olan nağd pulu (sikkələr və kağız pullar) və banklardakı müxtəlif növ hesablarda saxlanılan vəsaitləri, o cümlədən çek, əmanət və digər depozitləri əhatə edir.
Pul təklifinin müxtəlif formaları vardır və onlar adətən M0, M1, M2, M3 kimi kateqoriyalara bölünür. Bu kateqoriyalar pulun likvidliyinə görə fərqlənir. Məsələn, M0 yalnız nağd pulu, M1 isə nağd pul ilə yanaşı, dərhal istifadəyə yararlı olan depozitləri də əhatə edir.
Pul təklifi mərkəzi banklar tərəfindən idarə olunur və bu proses pul siyasətinin əsas alətlərindən biridir. Pul təklifinin həddindən artıq artması inflyasiyaya, azaldılması isə deflyasiyaya səbəb ola bilər. Buna görə də mərkəzi banklar pul təklifini sabit iqtisadi artımı və qiymət sabitliyini təmin etmək məqsədilə tənzimləyirlər.
Pul təklifi iqtisadiyyatda məcmu tələb, faiz dərəcələri, valyuta məzənnəsi və iqtisadi artım kimi bir çox mühüm göstəricilərə təsir göstərir. Bu səbəbdən pul təklifinin ölçülməsi və idarə olunması makroiqtisadiyyatın əsas tədqiqat sahələrindən biridir.[1][2]
Pul aqreqatları pul kütləsinin strukturunun göstəriciləridir. Pul aqreqatları likvidlik dərəcəsinə görə (tez nağd pula çevrilmə qabiliyyəti) bir-birindən fərqlənən pul növləri və pul fondlarıdır.
Pul aqreqatları iyerarxik bir sistemdir — hər sonrakı məcmu əvvəlkini əhatə edir.
Fərqli ölkələrdə fərqli tərkibli pul aqreqatları fərqlənir. BVF bütün ölkələr üçün ortaq bir göstərici M1 və daha geniş göstəricisini hesablayır (müddətli və əmanət bank hesabları və bazarda satılan ən likvid maliyyə alətləri). Bir sıra ölkələrdə M4 əlavə olaraq ayrılır. Məsələn, İngiltərədə M4 dövriyyədəki valyuta məbləğini, banklar tərəfindən verilən kreditlərin ümumi məbləğini və dövlət borclarının miqdarını əhatə edir.
Pul kütləsinin quruluşu daim dəyişir. Müasir pul sistemində pul kütləsinin artım sürəti nəzərəçarpacaq dərəcədə azalmışdır və pul daha yaxşı işləməyə başlamışdır. Rusiya Federasiyasında, pul sistemindəki çatışmazlıqlar arasında nağd pulun böyük bir hissəsini (2014-cü ildə 22%) qeyd etmək olar, inkişaf etmiş ölkələrdə isə bu göstərici çətinliklə 7-10% -ə çatır. Məcmuələr arasındakı nisbət iqtisadi artımla birlikdə dəyişir.
Pul kütləsinin həcmindəki dəyişiklik iki amilin təsirinin nəticəsidir:
- dövriyyədə olan pul kütləsindəki dəyişiklik;
- dövriyyə sürətində dəyişiklik.
Pul kütləsinin vəziyyətinin mühüm göstəricisi M2-nin ümumi daxili məhsula nisbətinə bərabər olan pul qazanma əmsalıdır (maliyyə dərinliyi də adlanır). Bu göstərici dövriyyədəki pulun yetərliliyi ilə bağlı sualı cavablandırmağa imkan verir. İnkişaf etmiş bir ölkə üçün optimal pul qazanma səviyyəsi ən azı 56-60% olaraq qəbul edilir, iqtisadiyyatın aşağı səviyyədə pul qazanması xarici iqtisadi inkişafı məhdudlaşdıra bilər[3].
- ↑ Новый экономический словарь (4 000 nüs.). М.: Институт новой экономики. Под редакцией А. Н. Азрилияна. 2006. ISBN 5-89378-014-0.
- ↑ Пархоменко А. В., Пчелинцев А. Н. Статистика финансов Arxivləşdirilib 2016-09-19 at the Wayback Machine: Учебное пособие. — ГОУ ВПО «Тамбовский государственный технический университет» (ТГТУ), 2010. ISBN 978-5-8265-0897-8
- ↑ Андрианов В. Рублевая зона — это реально // Банки и деловой мир. 2009. N 8. С. 30—31.