Proyeksiya (lat. projectio — ‛irəli atma') — psixoloji müdafiə mexanizmi[1]. Bunun nəticəsində daxili aləm yanlış olaraq kənardan gələn kimi qəbul edilir. İnsan öz düşüncələrini, hisslərini, motivlərini, xarakter xüsusiyyətlərini və s. kiməsə və ya nəyəsə aid edir, nəyisə özündən deyil, kənardan dərk etdiyinə inanır.
Proyeksiya subyektiv məzmunun obyektə ötürüldüyü ümumi psixoloji mexanizmdir.
Müdafiə mexanizmi olaraq, proyeksiya insana bu hissləri yad hisslər kimi qəbul edərək, öz kölgə məzmununa (qeyri-məqbul hisslər, istəklər, motivlər, ideyalar və s.) görə məsuliyyət hiss etməməkdən qaçmağa imkan verir. Bu cür müdafiənin mənfi nəticəsi, mənfi bir şeyin proqnozlaşdırıldığı xarici obyekti islah etmək və ya "onun yaratdığı" hisslərdən qurtulmaq üçün ondan tamamilə qurtulmaq istəyidir. Proyeksiya mexanizminin işə düşməsi üçün qavranılan obyektin müşahidəçidə şüursuzluqdan reaksiya doğura bilən xüsusiyyətlərə (insanlara münasibətdə) və ya xassələrə (obyektə münasibətdə) malik olması lazımdır. Əksər hallarda, şüursuz reaksiya assosiativdir: subyekt daha əvvəl gördüklərinə (və ya kimə) bənzər bir şey görür. Məsələn, bu, bəzi xatirələri izah edə bilər. Bununla belə, proqnozlaşdırılan məzmunun şəxsi şüursuzluğun məzmununu əks etdirmədiyi, lakin kollektiv şüursuzluğun proyeksiyasının nəticəsi olduğu və sonra proyeksiyanın numinoz olduğu hallar var. Həmçinin, proyeksiyanın mənbəyi şəxsiyyətin son dərəcə vacib aspektlərinə toxunduqda saysız olur, bu da proyeksiyaya həddindən artıq dəyər verir (hətta fanatizm nöqtəsinə qədər). Buna görə də, şüursuzluğun hər hansı məzmununun proyeksiya edildiyi hər hansı bir obyekt həmişə bunun səbəbi kimi xidmət edən bir xüsusiyyətə və ya xüsusiyyətlərə malikdir.Karl Qustav Yunq bu xassələri qarmaqlar adlandırdı.[2]
Proyeksiya paranoid və isterik şəxsiyyət pozğunluqlarında əsas müdafiə mexanizmlərindən biridir .
Lakin eyni mexanizm empatiyanın əsasını təşkil edir: bir insan başqa bir insanın daxili vəziyyətini birbaşa hiss edə bilməz, lakin bu vəziyyətin müxtəlif təzahürlərinə reaksiya verərək empatiya qura bilər. Proyeksiya nəticəsində bu reaksiyalar başqasının vəziyyətinin birbaşa hissi kimi qəbul edilir. Əksər hallarda belə empatiya insanlar arasında qarşılıqlı anlaşmanı artırır.
O, həm də heyvanların “personifikasiyasında” təbiət obyektlərinin və qüvvələrinin təcəssümü (“animasiya”) əsasını təşkil edir. Məsələn, "sakit dəniz", "narahat dəniz", "fırtına qəzəbləndi", "sadiq it", "müstəqil pişik", "bədbəxt at" kimi ifadələr xarici obyektlərə öz reaksiyasını aid etməyin nəticəsidir.
- ↑ "APA Dictionary of Psychology".
- ↑ Юнг К. Г. Психология бессознательного.