Pronefros (baş böyrək,[1] ilkin böyrək; q.yun. πρό — hərf. "ön, əvvəl" və q.yun. νεφρός — hərf. "böyrək") — aşağı onurğalıların embrionlarında rast gəlinən cüt ifrazat orqanı. Yuxarı onurğalılarda, o cümlədən insanda pronefrosun rüşeymi əmələ gəlir, lakin funksional olmur.
Pronefrosun ifrazat kanalcıqları adətən vahid süzmə aparatı — damar yumaqcıqları (qlomerullar) ilə təchiz olunur. Bu damar yumaqcıqları kanalcıqların seloma açıldığı nefrotomlar adlanan qıflarının (qlafların) yaxınlığında yerləşir. Kanalcıqların digər ucları birləşərək pronefrik kanalın rüşeymini əmələ gətirir; bu kanal arxaya doğru uzanır və kloakaya açılır. İnkişaf prosesi zamanı pronefros birinci dərəcəli böyrək — mezonefros ilə əvəz olunur.
Məməlilərin nefronları ilə oxşar, lakin daha sadə quruluşa malik olduğu üçün Danio rerio (zebra balığı) balığının pronefros nefronu böyrəklərlə bağlı tədqiqatlarda, xüsusən də genetika ilə böyrək xəstəliklərinin inkişafı arasındakı əlaqəni öyrənmək üçün geniş istifadə olunur.[2][3][4]
Pronefros ilk dəfə 1829-cu ildə alman təbiətşünası İohan Müller tərəfindən təsvir edilmişdir.[5]
- ↑ Шимкевич Владимир Михайлович. // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- ↑ Priya Outtandy, Claire Russell, Robert Kleta, Detlef Bockenhauer. Zebrafish as a model for kidney function and disease // Pediatric Nephrology . 34 (ingilis) (5). — 2019. — 01 may. — 751–762. doi:10.1007/s00467-018-3921-7. ISSN 1432-198X. 2022-03-11 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Weibin Zhou, Rudrick C. Boucher, Frank Bollig, Christoph Englert, Friedhelm Hildebrandt. Characterization of mesonephric development and regeneration using transgenic zebrafish // American Journal of Physiology - Renal Physiology . 299 (ingilis) (5). — 2010. noyabr. — F1040–F1047. doi:10.1152/ajprenal.00394.2010. ISSN 0363-6127. PMID 20810610. 2022-03-11 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Mohamed A. Elmonem, Sante Princiero Berlingerio, Lambertus P. van den Heuvel, Peter A. de Witte, Martin Lowe. Genetic Renal Diseases: The Emerging Role of Zebrafish Models // Cells . 7 (ingilis) (9). — 2018. — 01 sentyabr. — 130. doi:10.3390/cells7090130. ISSN 2073-4409. PMID 30200518. 2022-03-11 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Ian Drummond. The Pronephros // Pattern Formation in Zebrafish. Lilianna Solnica-Krezel (ingilis). Berlin, Heidelberg: Springer. 2002. 322–345. doi:10.1007/978-3-540-46041-1_16. ISBN 978-3-540-46041-1.
- Drummond, Iain A.; Majumdar, Arindam; Hentschel, Hartmut; Elger, Marlies; Solnica-Krezel, Lila; Schier, Alexander F.; Neuhauss, Stephan C. F.; Stemple, Derek L.; Zwartkruis, Fried; Rangini, Zehava; Driever, Wolfgang; Fishman, Mark C. "Early development of the zebrafish pronephros and analysis of mutations affecting pronephric function". Development. 125 (23). 1 dekabr 1998: 4655–4667. doi:10.1242/dev.125.23.4655. PMID 9806915.