Portal:Pul

Pul

Pul — müəyyən bir ölkədə və ya sosial-iqtisadi kontekstdə mallar və xidmətlər üçün ödəniş və borcların, o cümlədən vergilərin qaytarılması vasitəsi kimi ümumilikdə qəbul edilən istənilən əşya və ya təsdiqlənə bilən qeyddir. Pulu digər mübadilə vasitələrindən fərqləndirən əsas funksiyalar bunlardır: mübadilə vasitəsi, hesab vahidi, dəyər saxlama vasitəsi və bəzən də təxirə salınmış ödəniş standartı.

Tarixən pul, daxili dəyəri olan bir əmtəə kimi meydana çıxmış və bazar şəraitində yaranmış bir hadisə olmuşdur; müasir dövrdə demək olar ki, bütün pul sistemləri istifadə dəyəri olmayan, təminatsız fiat pula əsaslanır. Belə pulun dəyəri sosial razılaşma ilə müəyyən olunur və hökumət və ya tənzimləyici orqan tərəfindən "qanuni ödəniş vasitəsi" olaraq qəbul edilir; bu, ABŞ dolları nümunəsində olduğu kimi, bir ölkə daxilində "bütün borclar, dövlət və şəxsi" ödənişlər üçün məcburi qəbul edilməli olduğunu bildirir.

Ölkənin pul təklifi (və ya pul kütləsi) dövriyyədə olan bütün valyutanı (hazırda buraxılmış kağız pullar və sikkələr) və istifadə olunan müəyyən tərifə görə bir və ya bir neçə növ bank pulunu (çek hesablarında, əmanət hesablarında və digər bank hesablarında saxlanılan məbləğlər) əhatə edir. Bank pulu, hansı ki, maliyyə institutlarının uçot kitablarında mövcuddur və fiziki pula çevrilə və ya nağdsız ödəniş üçün istifadə oluna bilər, inkişaf etmiş ölkələrdə geniş pul kütləsinin əsas hissəsini təşkil edir.

et

Seçilmiş məqalə

Pul — Pul — müasir dövrdə hamının maddi, sosial və mədəni maraqlarını əhatə edən məhsuldur. Pul vasitəsilə insanlar, xalqlar, ölkələr arasında iqtisadi və mədəni münasibətlər həyata keçirilir.

Pul vasitəsilə həyata keçirilən mübadiləyə əmtəə tədavülü deyilir. Qızıl tədavülü Birinci Dünya müharibəsinədək mövcud olmuşdur. Həqiqi pulların əvəzediciləri aşağıdakılar daxildir:

Metal dəyər nişanələri, sürtülmüş qızıl sikkə, bilon sikkə, yəni ucuz metaldan hazırlanmış xırda sikkələr;
Kağız dəyər nişanələri (əsginaslar), bir qayda olaraq kağızdan hazırlanmışdır. Burada kağız və kredit pullar fərqləndirilir.

Pullar iki formada ola bilər:

nağd
nağdsız

Tarixi mənbələr göstərir ki, pul insan cəmiyyətinin yaranması ilə bir vaxtda meydana gəlməyib. Milyon ildən artıq tarixi olan bəşər cəmiyyətində pul təxminən 6–8 min ildir ki, fəaliyyətə başlayıb. Bunu da xatırlamaq lazımdır ki, pulu da, məhsulların çevrilib əmtəə olmasını da heç kim ixtira etməyib. O, əmtəə mübadiləsinin tarixi inkişaf prosesində təbii və qanunauyğun hadisə kimi, bir iqtisadi vasitə kimi meydana çıxmışdır. İbtidai icma quruluşunun son mərhələlərində, onun tədricən dağıldığı dövrdə ayrı-ayrı icmalar, tayfalar arasında məhsulun məhsula dəyişdirilməsi, yəni mübadilə edilməsi baş vermişdir.

(Davamı...)

et

Seçilmiş şəxs

Karl Marks — Almaniya filosofu, siyasi iqtisadiyyat tənqidçisi, iqtisadçısı, tarixçisi, sosioloqu, siyasi nəzəriyyəçisi, jurnalisti və sosialist inqilabçısı. Almaniya ittifaqının Trir şəhərində anadan olan Marks, Bonn və Berlin universitetlərində hüquq və fəlsəfə üzrə təhsil alıb. 1843-cü ildə alman teatr tənqidçisi və siyasi fəal Cenni fon Vestfalen ilə evlənib. Siyasi nəşrlərinə görə vətəndaşlıqdan məhrum edilən Marks həyat yoldaşı və uşaqları ilə onilliklər boyu Londonda sürgündə yaşamış, burada alman mütəfəkkiri Fridrix Engelslə əməkdaşlıq edərək öz düşüncəsini inkişaf etdirməyə və Britaniya muzeyinin oxu zalında araşdırma apararaq yazılarını dərc etməyə davam etmişdir. Onun ən məşhur əsərləri 1848-ci il tarixli "Kommunist Manifesti" pamfleti və üç cildlik "Kapital" (1867–1883) kitabıdır. Marksın siyasi-fəlsəfi fikri sonrakı intellektual, iqtisadi və siyasi tarixə böyük təsir göstərmişdir. Belə ki, onun adı sifət, isim və sosial nəzəriyyə məktəbi kimi istifadə edilməkdədir.

Marksın cəmiyyət, iqtisadiyyat və siyasətlə bağlı tənqidi nəzəriyyələri ümumilikdə marksizm kimi başa düşülür ki, bu cərəyan da insan cəmiyyətinin sinfi qarşıdurma yolu ilə inkişaf etdiyini iddia edir. Kapitalist istehsal üsulunda bu, istehsal vasitələrinə nəzarət edən hakim siniflərlə (burjuaziya) əməkhaqqı qarşılığında öz işçi qüvvəsini satmaqla bu vasitələri təmin edən işçi sinif (proletariya) arasındakı qarşıdurmada özünü göstərirdi. Tarixi materializm kimi tanınan tənqidi yanaşmanı tətbiq edən Marks, kapitalizmin əvvəlki sosial-iqtisadi sistemlər kimi daxili gərginliklər yaratdığını və bunun öz-özünü məhv etməsinə və sosialist istehsal üsulu kimi tanınan yeni bir sistemlə əvəzlənməsinə gətirib çıxaracağını proqnozlaşdırırdı. Marksın fikrincə, kapitalizmdəki sinfi ziddiyyətlər – qismən onun qeyri-sabitliyi və böhrana meyilli təbiəti sayəsində – fəhlə sinfinin sinfi şüurunun inkişafına, onların siyasi hakimiyyəti ələ keçirməsinə və nəhayət, azad istehsalçılar birliyindən ibarət sinifsiz kommunist cəmiyyətinin qurulmasına gətirib çıxaracaqdı. Marks iddia edirdi ki, fəhlə sinfi kapitalizmi devirmək və sosial-iqtisadi azadlığa nail olmaq üçün mütəşəkkil proletar inqilabı hərəkatını həyata keçirməlidir; o, bu fikrin reallaşması üçün həm də fəal şəkildə təzyiq göstərirdi.

(Davamı...)

et

Bilirsinizmi...

Tarixdə bir çox icmalarda pul əvəzinə çay, duz, heyvan dərisi və hətta inək kimi əmtəələr istifadə olunub. Latınca "salary" (maaş) sözü "duz" sözündən yaranıb, çünki Roma dövründə əsgərlərə duzla maaş verilirdi.
Dünyada ilk metal sikkələr eramızdan əvvəl VII əsrdə Lidiyada buraxılıb.Bu ərazi hazırda Türkiyənin qərb hissəsində yerləşir və həmin sikkələr qızıl-gümüş ərintisindən hazırlanırdı.
Kağız pul ilk dəfə Çində istifadə olunub. Eramızın IX əsrində Çin imperatorluğu metal pulların daşınmasının çətinliyinə görə ilk dəfə kağız pul buraxıb.
ABŞ dollarının istehsal qiyməti onun nominal dəyərindən aşağıdır. Məsələn, 1 dollar əskinasın çapı təxminən 6 sentə başa gəlir.
Dünyanın ən bahalı pulu 1891-ci il istehsalı 1000 dollar əskinasıdır. Bu nadir əskinas hərracda 2.5 milyon dollardan çox qiymətə satılıb.
Pul özündə çoxlu bakteriya daşıyır. Aparılan araşdırmalara görə, dövriyyədə olan pul əskinasları tualet oturacağından daha çirkli ola bilər!
Pul korlar üçün fərqli ölçüdə və toxunuşla hazırlanır. Bəzi ölkələrdə əskinaslar toxunma ilə ayırd edilə bilən işarələrlə istehsal olunur. Misal üçün, avro və Hindistan rupisi əskinaslarında bu xüsusiyyət var.
İnkişaf etmiş ölkələrdə dövriyyədə olan pulun 90%-dən çoxu rəqəmsaldır.Yəni bank hesablarında mövcud olan və heç vaxt fiziki olaraq çap olunmayan vəsaitlərdən ibarətdir.
Kriptovalyuta ənənəvi pulu rəqəmsal formada əvəzləməyə iddialıdır. Bitcoin və digər kriptovalyutalar artıq bir sıra ölkələrdə ödəniş vasitəsi kimi qəbul olunur.
Bəzi ölkələrdə plastik pul istifadə olunur. Avstraliya, Kanada və Yeni Zelandiya kimi ölkələrdə dövriyyədə olan əskinaslar kağız yox, polimer materialdan hazırlanır və bu, onları daha davamlı və çirklənməyə qarşı dayanıqlı edir.