Pnevmosist pnevmoniyası mayayabənzər göbələklərə (əvvəllər protist kimi təsnif edilirdi) aid olan Pneumocystis jirovecii tərəfindən törədilən ağciyər iltihabıdır. Bu parazit ancaq insanlara təsir göstərir.[1] Digər canlıların bu parazitə yoluxması halları qeydə alınmamışdır. Pnevmosistin digər növləri isə insanlara heç bir təsir göstərə bilmir.[2]
Pnevmosist hər bir insanın ağciyərlərində olan göbələkdir. Lakin, immuniteti zəif olan insanlarda həmin göbələk iltihaba səbəb olur. Bu tip pnevmoniya, əsasən, bədxassəli şişləri olan, insanın immunçatışmazlığı virusu və QİÇS xəstəliklərinə tutulmuş insanlarda immunosupressantlar qəbul edərkən müşahidə olunur.[3]
Əvvəllər Pnevmosist pnevmoniyasının Pneumocystis carinii növündən qaynaqlandığı düşünülürdü. Lakin, müasir terminologiyada bu termin siçovullarda rast gəlinən növləri adlandırmaq üçün istifadə edilir. İnsan patogenizində isə bu terminə hələ də rast gəlinir.[4][5]
Pnevmosist pnevmoniyası pnevmosistozun ən geniş yayılmış formasıdır (Pneumocystis jirovecii tərəfindən törədilən mikoz).[6] Qızdırma, tez-tez müşahidə olunan öskürək (bəlğəmin çox olduğu), nəfəs darlığı (fiziki işlə və hərəkətlərlə məşğul olduqda), çəki itkisi, gecə tərləmələri ilə xarakterizə olunur. Bəzi hallarda pnevmosistis daxili orqanlara da (qaraciyər, dalaq, böyrəklər) təsir göstərə bilir. Pnevmosist pnevmoniyası zamanı yan təsir olaraq ikincili pnevmotoraks da inkişaf edə bilər.[7]
QİÇS virusuna tutulmuş, kortikosteroid və ya intensiv immunosupressiv terapiya alan xəstələrdə pnevmosistoz mikozun ən çox rast gəlinən formasıdır. QİÇS xəstələrinin 65% -də bu xəstəlik aşkar edilir (ağciyər patologiyası olan xəstələrin isə 90%-ində pnevmokistitin törədicisi aşkar edilir). Xəstəliyin müalicə olunmadığı hallarda, Pnevmosist pnevmoniyası xəstələrin 70%-nin ölümə səbəb olur. QİÇS və HİV infeksiyası olan xəstələrdə infeksiya ağciyərlərdən limfa düyünlərinə, sümük iliyinə, qaraciyərə, dalağa, böyrəklərə, mədəaltı vəzə, beyinə və digər orqanlara yayılır, həmin orqanların zədələnməsinə və məhvinə səbəb olur.
CD4-hüceyrələrinin səviyyəsi qanda hər mikrolitrə görə 200-dən aşağı düşdükdə pnevmosist pnevmoniyasının inkişaf riski artır.[8] Xəstəlik ağciyərlərin interstisial toxumasını zədələyir ki, bu da alveolyar arakəsmələrin qızarması (hiperemiya) və ödemli qalınlaşması ilə, həmçinin alveolların mənfəzinin daralması ilə müşayiət olunur. Laktat dehidrogenaza (LDH) səviyyəsi yüksəlir, qaz mübadiləsi pozulur və bu da hipoksemiya və hiperkapniya ilə nəticələnir. Bu zaman xəstələrdə təngnəfəslik (dyspnoe) əmələ gəlir. Lazımi müalicə aparılmadıqda hipoksiya yaranır və ölümlə nəticələnir.[9]
Diaqnoz rentgenoqrafiya və kompüter tomoqrafiyası məlumatlarına əsasən qoyulur. Bu zaman Kompüter tomoqrafiyası aparıldıqda, ağciyər toxumasının diffuz və ya mozaik-diffuz zonasında hava dolğunluğunun azaldığı və "mat şüşə" tipli görüntünün əmələ gəldiyi müşahidə edilir. Arteriyal qanda oksigenləşmə səviyyəsi normadan az olur.[10][11] Diaqnoz bəlğəmdə və ya bronxoalveolyar lavaj zamanı əldə olunan materialda patogenin aşkarlanması ilə təsdiqlənir.[12]
Boyalı materialın mikroskopiyası zamanı xarakterik kistlər müəyyən edilir.[13] Həmin kistlər əzilmiş stolüstü tennis topunu xatırladırlar. Ağciyər biopsiyasının mikroskopik müayinəsi zamanı alveolyar arakəsmələrin qalınlaşması və alveol boşluqlarında "tükcüklü" eozinofilik ekssudat müşahidə olunur.[14]
Pnevmosist infeksiyası həmçinin immunofluoressens və ya immunohistokimyəvi üsullarla, son illərdə isə polimeraz zəncirvari reaksiyası (PCR) vasitəsilə təsdiqlənir. Lakin, nəzərə almaq lazımdır ki, bronx lavajında Pneumocystis jiroveciiyə aid molekulyar materialın aşkar edilməsi pnevmosist pnevmoniyasının olması üçün qəti sübut deyildir. Çünki bu mikroorqanizmə klinik cəhətdən sağlam şəxslərdə də rast gəlinə bilər.[15]
İmmun sistemi zəifləmiş xəstələrdə pnevmosist pnevmoniyasının qarşısını almaq üçün müntəzəm olaraq ko-trimoksazol və ya pentamidin inhalasiyaları tətbiq olunur.[16]
Xəstənin yaşından və klinik vəziyyətindən asılı olaraq ko-trimoksazol, pentamidin izotionat, klindamisinli primaquin, trimetoprimli dapson, atovaquone kimi preparatlardan istifadə olunur. Trimetoprim-sulfametoksazolun (ko-trimoksazol) oral yoldan 20-100 mq/(kq gün), ya da venadaxili olaraq 15-75 mq/(kq sutka) olaraq qəbulu da müalicə üsullarından biridir.[3] Müalicənin ilk 3-5 günündə preparatların patogenlərin məhvinə səbəb olduğundan xəstənin vəziyyətində ani pisləşmə müşahidə olunur. Bu zaman xəstənin vəziyyətini müəyyən qədər yüngülləşdirmək üçün kortikosteroid tipli dərmanlardan istifadə olunur.[17]
- ↑ Aliouat-Denis, C-M.; və b. 'Pneumocystis species, co-evolution and pathogenic power // Infection, Genetics and Evolution . 8 (journal) (ingilis). № 5. 2008. 708—726. doi:10.1016/j.meegid.2008.05.001. PMID 18565802. (#explicit_et_al)
- ↑ Stringer J.R., Beard C.B., Miller R.F., Wakefield A.E. A new name (Pneumocystis jiroveci) for Pneumocystis from humans. . 8 (journal) (ingilis). № 9. — 2002. sentyabr. — 891—896. PMID 12194762. 2010-11-12 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 Корнишева В. Г., Могилёва Е. Ю. . Микозы при ВИЧ-инфекции. Обзор литературы // Проблемы медицинской микологии . 15, № 4. 2013. 10—19.
- ↑ McLuckie, [editor] A. Respiratory disease and its management. New York: Springer. 2009. 51. ISBN 9781848820944.
- ↑ Leach, Richard E. Acute and Critical Care Medicine at a Glance (2). Wiley-Blackwell. 2009. ISBN 1-4051-6139-6.
- ↑ "Пневмония". Информационный бюллетень (rus). Всемирная организация здравоохранения. 2020-07-25. 2020-07-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-25.
- ↑ Mayo Clinic Staff. "Pneumonitis". Patient Care & Health Information (ingilis). Клиника Майо. 2020-08-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-02.
- ↑ "Пневмония" (rus). www.who.int. 2020-07-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-21.
- ↑ Hughes W. T. . Pneumocystis Carinii // Baronʼs Medical Microbiology. 4th ed. Galveston: University of Texas Medical Branch at Galveston. Ed. by S. Baron et al. 1996. ISBN 0-9631172-1-1. — P. 1019—1022.
- ↑ Sanjay Sethi. Respiratory Infections. CRC Press. 2016-04-19. 3. ISBN 978-1-4200-8035-3.
- ↑ P. Agarwal, L. Romano, H. Prosch, G. Schueller. Infection // Emergency Radiology of the Chest and Cardiovascular System. Mariano Scaglione, Ulrich Linsenmaier, Gerd Schueller, Ferco Berger, Stefan Wirth (ingilis). Cham: Springer International Publishing. 2017. 143–181. doi:10.1007/174_2016_38. ISBN 978-3-319-42584-9. 2022-02-10 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Supplementary Information: Microscopic appearance of Pneumocystis jiroveci from bronchial washings". 2002-01-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-06-05.
- ↑ Stringer J.R., Beard C.B., Miller R.F., Wakefield A.E. A new name (Pneumocystis jiroveci) for Pneumocystis from humans. . 8 (journal) (ingilis). № 9. Центры по контролю и профилактике заболеваний США. — 2002. sentyabr. — 891—896. PMID 12194762. 2010-11-12 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Medrano F.J., Montes-Cano M., Conde M.; və b. Pneumocystis jirovecii in general population. . 11 (ingilis). № 2. — 2005. fevral. — 245—250. PMID 15752442. 2009-11-05 tarixində arxivləşdirilib. (#explicit_et_al)
- ↑ "J18 Пневмония, медицинская статистика". 2017-02-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-11.
- ↑ Алла Астахова. "Хроники пикирующей пневмонии - 2". Блог о здравоохранении. 2018-04-18. 2018-04-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-04-21.
- ↑ Лесли Серчук, M.D. "Пневмоцистная пневмония" (PDF). Руководство по оказанию помощи ВИЧ-инфицированным детям под ред. С. Зайхнера и Дж. Рид. Глава 42. 2013-01-27 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2013-01-15.
- Лесли Серчук, M.D. "Пневмоцистная пневмония" (PDF). Руководство по оказанию помощи ВИЧ-инфицированным детям под ред. С. Зайхнера и Дж. Рид. Глава 42. 2013-01-27 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2013-01-15.