Perekop divarı

Perekop xəndəkli qala divarlarının tikilmə vaxtı ilə əlaqədar iki əsas fikir mövcuddur. Bu fikirlərdən birincisinə görə, müdafiə divarları təxminən eramızdan əvvəl V əsrdə skiflərin genişlənməsindən qorxuya düşmüş kimmerlər tərəfindən tikilmişdir. Herodot Krım ərazisində yerləşən müdafiə divarlarına malik olan bir xəndəkdən bəhs edir, lakin bu mənbəyə əsaslanaraq onun dəqiq olaraq yerini təsvir etmək çox çətindir.^[2]

İkinci versiyaya əsasən isə, Perekop divarları eramızdan əvvəl II əsrdə bu ərazidə yaşamış skiflər tərəfindən tikilmişdir. Lakin müasir dövrdə bu istehkamların kim tərəfindən və nə vaxt tikildiyi barədə dəqiq elmi məlumatlar mövcud deyildir. XV əsrin ortalarında bu torpaqlarda Krım xanlığı yaradılmış və I Məngli Gəray xanın hakimiyyəti dövründə Krım və ona bitişik torpaqlarda yeni və köhnə istehkamların tikinti və təmiri işlərinə başlanılmışdır. Bu işlər o dövrdə lazım olmayan Perekop divarına da təsir etmişdir. XVIII əsrə kimi divarlar Krım xanlığının sərhədləri daxilində yerləşmişdir. Bundan əlavə, səkkiz kilometr uzunluğa malik olan bu istehkam xəttinin yenidən inşa edilməsi bərabər Or Qapı qalası da bərpa edilmişdir.

XVIII əsrdə Perekop müdafiə xətti on beş kilometr uzunluğunda xəndəklə möhkəmləndirilmişdi. Səkkiz kilometr uzunluğunda müdafiə divarları (xəndək təxminən 20 metr dərinliyində idi) və Or-Qapı qalası istehkamın əsas elementlərini təşkil edirdi. Qərb hissədə Karkinitski körfəzinin sahilləri (burada yerləşən qüllə müasir dövrə qədər qismən də olsa mühafizə edilib saxlanılmışdır) və şərq hissədə Sivaş da daxil olmaqla, sahil boyu bütün ərazilərdə altı qala (müxtəlif mənbələrdə bu say dörddən yeddiyə qədər göstərilmişdir) ucaldılmışdı. Divarın şimal tərəfi və xəndəyin cənub tərəfi bütün uzunluğu boyunca daşlarla əhatə edilmişdir. Qala və darvaza Sivaşa daha yaxın ərazidə yerləşirdi. Darvazaya çatmaq üçün xəndəyin üstündə açıla bilən körpü düzəldilmişdi. Tikinti prosesində istifadə edilmiş daşlar ilk növbədə Tərxan Qut yarımadasından (Krımın qərb hissəsi) dəniz yolu ilə gətirilmişdi. Sonradan bu ərazidə yerləşdirilmiş türk qarnizonun tərkibinə iki min yeniçəri və 184 odlu silah daxil idi. İstehkamların cənub hissələrində, müxtəlif zamanlarda Krım xanı I Qaplan Gərayın ordusunun ümumi sayı 100 min əsgərə qədər yüksəlmişdir.

Nasist-Sovet müharibəsi zamanı bu ərazi 26 sentyabr 1941-ci ildə alman qoşunları tərəfindən ələ keçirilmişdir.^[3]

Perekop müdafiə divarları aşağıda göstərilən xüsusiyyətlərinə görə də əhəmiyyətli bir dəyərə malikdir:

1. Vətəndaş müharibəsi və Böyük Vətən müharibəsi illərində Perekop divarlarını müdafiə edərkən həlak olmuş Qırmızı Ordu və Sovet əsgərlərinin məzarları yerləşir.
2. Sovet İttifaqının marşalı A.M.Vasilevski və ordu generalı Fyodor Tolbuxin Krımın faşistlərdən azad edilməsi əməliyyatına burada rəhbərlik etmişdilər.
3. 36-cı Süvari alayının əsgərlərinin şərəfinə xatirə lövhəsi ucaldılmışdır.
4. Qələbənin 40-cı ilinin şərəfinə xatirə lövhəsi ucaldılmışdır.

• Wortman D.I. Perekop xəndəyi və divarları Arxivləşdirilib 2016-10-30 at the Wayback Machine // Енциклопедія історії України : у 10 t. / redaktor: V. VE. Smoliy (direktor) və başqaları.; Ukrayna Tarix İnstitutu, Ukrayna Milli Elmlər Akademiyası . - К. : Наукова думка, 2011. - Т. 8: Pa - Prik. - İLE. 122. - 520 ile. : il. - ISBN 978-966-00-1142-7 .

• Perekop isthmus - Krım və materik arasındakı sərhəd Arxivləşdirilib 2021-05-09 at the Wayback Machine
• Marine Chronicle (Rusca). Arxivləşdirilib 2021-05-10 at the Wayback Machine ) Arxivləşdirilib 2021-05-10 at the Wayback Machine