Peşəkar işçi və ya ixtisaslı işçi (ing. skilled worker) — müəyyən bir sahədə nəzəri və praktiki biliklərə, eləcə də peşə bacarıqlarına sahib olan və bu bilikləri tətbiq edərək yüksək ixtisas tələb edən vəzifələri yerinə yetirə bilən əmək iştirakçısıdır.[1] Peşəkar işçilər texniki, sənaye, xidmət, səhiyyə, informasiya texnologiyaları, tikinti və digər sahələrdə fəaliyyət göstərə bilərlər. Onların fəaliyyəti, adətən, xüsusi təlim, peşə təhsili, sertifikatlaşdırma və ya uzunmüddətli iş təcrübəsi tələb edir.[2]
Peşəkar işçilər iqtisadi inkişafın və sənaye istehsalının əsasını təşkil edir.[3] Onların fəaliyyəti məhsuldarlığın artmasına, texnologiyanın tətbiqinə və innovasiyaların genişlənməsinə səbəb olur.[4][5] Əmək bazarında ixtisaslı işçi çatışmazlığı olan ölkələr bu boşluğu aradan qaldırmaq üçün mühacirət siyasətlərində peşəkar işçiləri cəlb edən xüsusi proqramlar həyata keçirirlər. Məsələn, Kanada, Almaniya və Avstraliya kimi ölkələr ixtisaslı mütəxəssisləri ölkəyə cəlb etmək üçün "Skilled Worker Visa" proqramlarını tətbiq edirlər.[6]
İxtisaslı əmək anlayışı qədim dövrlərdən mövcuddur. Antik dövrlərdə Yunanıstan və Roma imperiyasında sənətkarlar və ustalar xüsusi bilik və bacarıqlara malik olur, gildiyalarda birləşirdilər.[7]Orta əsrlərdə Avropada peşəkar işçi təbəqəsi əsasən sənətkar gildiyaları vasitəsilə formalaşırdı. Bu gildiyalar vasitəsilə ustalar şagirdlərə sənət öyrədir, ixtisaslı işçi nəsilləri yetişdirilirdi. Sənaye inqilabı dövründə (XVIII əsrin sonu – XIX əsr) ixtisaslı işçi anlayışı daha da aktuallaşdı. Mexanikləşmə ilə birlikdə texniki sahələrdə çalışan insanların xüsusi təlim alması zəruri hala gəldi.[8] XX əsrdə peşəkar işçilər sənaye, hərbi və informasiya sahələrinin inkişafında mühüm rol oynadılar. İkinci Dünya müharibəsi dövründə və sonrasında bir çox ölkələrdə texniki ixtisaslara olan tələbat artdı və peşə məktəblərinin rolu gücləndi.[9] Müasir dövrdə, xüsusilə XXI əsrdə, rəqəmsallaşma və texnoloji inkişaf səbəbilə ixtisaslı işçi anlayışı daha çox rəqəmsal bacarıqlar, proqramlaşdırma, kibertəhlükəsizlik və süni intellekt sahələrini də əhatə edir.
Qlobal əmək bazarında peşəkar işçilərə olan tələbat artmaqda davam edir. Xüsusilə tibb, informasiya texnologiyaları, mühəndislik və tikinti sahələrində bu ehtiyac daha çox hiss olunur. Bu səbəbdən bir çox inkişaf etmiş ölkə ixtisaslı kadrların əmək miqrasiyasını təşviq edir. Digər tərəfdən, inkişaf etməkdə olan ölkələr bu səbəbdən beyin axını (ing. brain drain) problemi ilə üzləşirlər.[10]
Peşəkar işçilərin hazırlanması üçün texniki təhsil, peşə məktəbləri, kolleclər və universitetlər mühüm rol oynayır. Əlavə olaraq, davamlı təhsil və ixtisasartırma kursları bu işçilərin biliklərini yeniləməyə imkan yaradır. Müasir dövrdə rəqəmsal texnologiyalarla bağlı sahələrdə ixtisaslı kadrlara ehtiyac xüsusilə artmaqdadır. Onlayn təhsil platformaları bu sahədə əlçatanlığı artırır.[11]
Azərbaycan Respublikasında peşəkar işçi qüvvəsinin hazırlanması dövlətin əmək və təhsil siyasətinin əsas istiqamətlərindən biridir. Peşə təhsili üzrə islahatlar həyata keçirilir, texniki kolleclər yenilənir və əmək bazarının tələblərinə uyğun proqramlar hazırlanır. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilən layihələr çərçivəsində gənclərin ixtisaslı işçi kimi hazırlanması üçün təlimlər və praktiki proqramlar təşkil olunur.[12]
- ↑ Norbert Altmann/Christoph Köhler/Pamela Meil Technology and Work in German Industry, p. 279, Routledge, 1992 ISBN 978-0-415-07926-6
- ↑ Robert H. Wiebe Self-Rule, pp. 132-3, University of Chicago Press, 1995 ISBN 978-0-226-89562-8
- ↑ Thomas L. Friedman The World Is Flat, p. 147, Macmillan, 2007 ISBN 978-0-374-29278-2
- ↑ G. Beijer Brain Drain, p. 1, Brill Archive, 1972 ISBN 978-90-247-1453-7
- ↑ "Why People Apply for Immigration?" by Exon
- ↑ Dirk Hoerder American Labor and Immigration History, 1877-1920s, p. 153, University of Illinois Press, 1983 ISBN 978-0-252-00963-1
- ↑ Antoine Joseph/Berry/Ingram Skilled Worker's Solidarity, pp. 73-4, Taylor & Francis, 2000 ISBN 978-0-8153-3336-4
- ↑ Philip S. Foner History of the Labor Movement in the United States, pp. 78-9, International Publishers Co., 1976 ISBN 978-0-7178-0388-0
- ↑ "Employment-Based Immigration: Third Preference EB-3 | USCIS". www.uscis.gov (ingilis). 2020-12-02. 2023-10-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-11.
- ↑ Y. S. Brenner A Short History of Economic Progress, p. 213, Routledge, 1969 ISBN 978-0-7146-1277-5
- ↑ Detlef Mülhberger Hitler's Followers, p. 19, Routledge, 1991 ISBN 978-0-415-00802-0
- ↑ "Peşə təhsili və məşğulluq: Əmək bazarına uyğun peşəkarlar hazırlanır". Azərbaycan Respublikasının Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi. 2023-10-25. İstifadə tarixi: 2025-06-12.
- Greenspan, Alan. The Age of Turbulence: Adventures in a New World. Penguin. 2007. ISBN 978-1-59420-131-8.
- Torpey, Elka. "High wages after high school - without a bachelor's degree" (PDF). Occupational Outlook Quarterly. Bureau of Labor Statistics. 2012. 2015-06-26 tarixində arxivləşdirilib (PDF).