Pakal və ya Kiniç Xanab Pakal (mayya: K’ihnich Janaa[h]b' Pakal, azərb. Parıldayan … Qalxan), (23 mart 603 – 28 avqust 683) — Mayya Baakul dövlətinin paytaxtı Lakam-Xanın (ispan. Palenque) hökmdarı.
| Pakal | |
|---|---|
| mayya: K’ihnich Janaa[h]b' Pakal | |
 | |
| Doğum tarixi | 23 mart 603 |
| Vəfat tarixi | 28 avqust 683 (80 yaşında) |
| Fəaliyyəti | Axav (titul) |
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
23 mart 603-cü ildə[1] doğulan Pakalın sümüklərindən götürülmüş analizlərin nəticələrinə görə o, Lakam-Xada (Palenke) doğulmuş və uşaqlığı da burada keçmişdir. Baakul hökmdarlarının 11-cisi olan Pakalın atası Kan-Mo-Xiş[1] Lakam-Xa taxt-tacına yiyələnmək haqqına sahib deyildi. Ona görə də Pakalın Lakam-Xa taxt-tacına yiyələnməsi anası İş-Sak-Kuk[1] vasitəsilə olmuşdur. Kiçik yaşlarında taxta çıxan Pakala öz sələfindən müharibədə məğlub olmuş, çökmüş bir dövlət miras qalmışdır. Belə ki, Lakam-Xa Kanul dövləti (sonrakı paytaxtı Kalakmul) və müttəfiqləri tərəfindən işğal edilmiş hətta hökmdarın ailə üzvləri belə öldürülmüşdür. Pakal çox kiçik yaşda taxta çıxdığı üçün dövləti onun yerinə anası İş-Sak-Kuk idarə etmişdir.[2] Anası və atasının ölümündən sonra dövlətin idarəsini ələ alan Pakal, Lakam-Xanın nüfuzunu bərpa etmiş, nəhəng məbəd və binalar tikdirmişdir. 28 avqust 683-cü ildə ölən Pakal,[3] tikdirmiş olduğu "Qeydlər Məbədi"nin altına dəfn edilmişdir.
- Arvadı: İş-Stakbu-Axav
- Atası: Kan-Mo-Xiş
- Anası: İş-Sak-Kuk
- Oğlanları:
- II Kan-Balam,
- II Kan-Xoy-Çitam,
- Tivol-Çan-Mat?
VII əsrin 50-ci illlərinin sonuna doğru Lakam-Xanın şərqində yerləşən müttəfiq şəhər-dövlətləri — Pipa, Kina (Piedras-Neqras), Vakaab, Xo-Pet (həmçinin mərkəzi Usumasinta) Lakam-Xaya müharibə elan edirlər. Bu müttəfiqləri Kanul krallığı da dəstəkləyirdi. 659-cu ilin avqust ayında Pakal müttəfiqlərə qarşı zəfər qazanır və düşmənlərindən birini — Nun-Uxol Çaakı Lakam-Xada edam etdirir. Ancaq müharibə bununla bitmir. 662-ci ildə Pakal yenə düşmənlərindən mühüm şəxsləri əsir alaraq Lakam-Xaya gətirir. Təqribən 664-cü ilə qədər davam edən bu müharibə ərazilərin Lakam-Xa və Kina arasında bölüşdürülməsi ilə başa çatır. Belə ki, müharibənin sonunda yuxarı Usumasinta Yokib hakimiyyəti altında qalsa da, Pipa və Vakaab Pakaldan asılı hala düşürlər.
Pakalın sərdabəsi 1948-ci ildə meksikalı arxeoloq Alberto Ruz Luylyer tərəfindən aşkarlanmışdır. Pakalın sarkofaqının açılmasına isə 4 ildən sonra 1952-ci ildə nail olunur.[4] Tabutun içindəki skelet qalıqlarının üzərində nefrit daşından hazırlanmış dəfn maskası və muncuq boyunbağılar var idi. Böyük sarqofaq qapağı isə klassik Mayya sənətinin unikal nümunəsi olub, sarqofaq qapağının üzərində ilanın çənələri arasında Şibalbaya (ölülər diyarı) gedən yolu göstərən Pakal təsvir olunmuşdur. Sarqofaqın ağırlığı 5 ton, uzunluğu 3.8 metr, eni 2.2 metr, sarqofaq qapığının qalınğı isə 25 sm idi.
- ↑ 1 2 3 "К'инич-Ханааб-Пакаль I". Мир индейцев. 27.02.2025 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Who was Pakal the Great?". BBC. 27.02.2025 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Maya Kralı Pakal'ı Tasvir Eden Maske Bulundu". arkeofili. 27.02.2025 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Maya Kralı Pakal'ın Göz Alıcı Tapınağında Bulunan Eski Yazılar". 27.02.2025 tarixində arxivləşdirilib.