Osmanlı–Habsburq döyüşləri — XVI–XVIII əsrlər ərzində Osmanlı imperiyası ilə Avstriya imperiyasının hökmran sülaləsi olan Habsburqlar arasında, eləcə də Habsburqların İspaniya, Müqəddəs Roma imperiyası və Macarıstan Krallığındakı qolları ilə Osmanlılar arasında baş vermiş ardıcıl silsilə müharibələr və hərbi qarşıdurmalar.[3] Bu münaqişələrin başlanğıcı 1526-cı ildə baş vermiş Mohaç döyüşü hesab olunur. Həmin döyüşdən sonra Macarıstanın ərazisi üç yerə bölündü və onun əhəmiyyətli bir hissəsi Osmanlı tabeliyinə keçmişdir.[4]
| Osmanlı-Habsburq döyüşləri | |||
|---|---|---|---|
| Avropada Osmanlı müharibələri | |||
 Yuxarıdan soldan sağa:Vyananın mühasirəsi, Ziqetvarın mühasirəsi, Osmanlı–Avstriya müharibəsi, Sentqothard döyüşü, Vyana döyüşü, Belqradın mühasirəsi | |||
| Tarix |
29 avqust 1526 – 4 avqust 1791 (264 il, 12 ay, 6 gün) |
||
| Yeri | Mərkəzi və Şərqi Avropa, Aralıq dənizi | ||
| Nəticəsi |
Uzun sürən hərbi qarşıdurma həm Osmanlı, həm də Habsburq imperiyalarının tənəzzülünə səbəb oldu və hər iki imperiyadan yaranmaqda olan İngiltərə, Fransa və Rusiyaya güc balansında əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Osmanlı ekspansiyasının sonu; Habsburqlar Macarıstanı və Transilvaniyanı fəth etdilər |
||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
|
|
|||
_(1526-1540).svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
XVI əsrdə Osmanlı imperiyası Avropada siyasi və hərbi baxımdan dominant gücə çevrilmişdi. Avropa isə bu dövrdə həm Reformasiya hərəkatı, həm də Fransa–Habsburq rəqabəti ilə zəiflədilmiş vəziyyətdə idi. Avropa ölkələrinin səfərbərliyi və müttəfiqlik qurmaq bacarığı Osmanlının ardıcıl yürüşlərinə qarşı durmağa mane olurdu. Digər tərəfdən, Osmanlı imperiyasının da daxili və xarici problemləri vardı. [5]Şərqdə Səfəvilərlə müharibələr, cənubda isə Misir Məmlükləri ilə münasibətlər Osmanlının bütün gücünü Avropaya yönəltməsinə imkan vermirdi. Buna baxmayaraq, imperiya bir neçə istiqamətdə uğurlu müharibələr apardı və Balkan yarımadasında böyük ərazilər ələ keçirmişdir.[6]
1526-cı ildə Mohaç döyüşü zamanı Macarıstan kralı II Layoş həlak olmuşdur. [7]Onun dul arvadı Avstriyaya sığınaraq qardaşı, Habsburq şahzadəsi I Ferdinanddan yardım istəmişdir.[8] Ferdinand öz növbəsində Macarıstan taxtına iddia irəli sürmüşdür. Macar zadəganlarının bir hissəsi Ferdinandı, digər hissəsi isə Yanoş Zapolyayı kral elan etmişdir. Bu daxili parçalanma ölkəni zəiflətmiş və Osmanlıların müdaxiləsinə zəmin yaratmışdır. 1529-cu ildə Osmanlı sultanı I Süleyman Qanuni Macarıstanı işğal edərək Yanoşu dəstəkləmişdir və onu öz vassalı olaraq tanımışdır. Bununla da Macarıstan üç hissəyə bölünmüşdür: Osmanlıya bağlı Krallıq (Yanoşun idarəsində), Osmanlı işğalında olan ərazilər və Habsburqların idarə etdiyi qərb hissəsi.[9]
Osmanlı-Habsburq mübarizəsi təkcə Mərkəzi Avropa ilə məhdudlaşmırdı. [10]Aralıq dənizində də ciddi qarşıdurmalar baş verdi. Osmanlı donanmasının məşhur admiralı Xeyrəddin Barbarossa Aralıq dənizində üstünlüyü təmin etmişdir. 1534-cü ildə Tunisi fəth etmişdir, lakin 1535-ci ildə bu şəhər İmperator V Karl tərəfindən yenidən ələ keçirilmişdir. 1543-cü ildə Barbarossa Fransa donanması ilə birlikdə Habsburqlara qarşı Nitsa şəhərinə hücum etmişdir. Bu, Fransa–Osmanlı ittifaqı çərçivəsində baş tutmuşdu. Habsburqlar isə Osmanlılara qarşı Fars–Habsburq əməkdaşlığı quraraq yeni cəbhə açmağa cəhd etdilər.[11]
1565-ci ildə Osmanlılar Malta adasını mühasirəyə aldılar. [12]Burada yerləşən Müqəddəs Yəhya ordeni (Yohannitlər) möhkəm müqavimət göstərmişdir və mühasirə uğursuzluqla nəticələnmişdir. 1571-ci ildə Lepanto döyüşü baş vermişdir. Papa, İspaniya və Venesiyanın yaratdığı Müqəddəs İttifaqı Osmanlı donanmasını məğlub etmişdir. Bu döyüş Qərbdə İslam üzərində tarixi bir qələbə kimi qeyd olunsa da, Osmanlılar tezliklə yeni donanma quraraq Aralıq dənizindəki mövqelərini saxladılar.
XVII əsrin sonlarında Avropa dövlətləri hərbi texnologiya və təşkilatçılıqda üstünlük qazanmışdır. 1648-ci il Vestfaliya sülhü və İspan taxt-tac müharibəsi (1701–1714) nəticəsində Habsburqların Avropadakı mövqeləri dəyişmişdir. Avstriya Habsburqları Macarıstanda və Balkanlarda əraziləri geri almağa başladılar. Bu münaqişələr Birinci Dünya müharibəsinə qədər davam etmişdir. Hər iki imperiya – Osmanlı və Avstriya-Macarıstan – bu müharibədə müttəfiq oldular və 1918-ci ildə müharibənin sonunda hər ikisi süqut etmişdir.[13]
- ↑ Moldavia, Transylvania and Wallachia engaged in numerous wars with the Ottomans, some of which coincided with the Habsburgs' own wars. At times, however, they were on the opposite side.
- ↑ "Victimario Histórico Militar".
- ↑ Rhoads, Murphey. Ottoman Warfare, 1500–1700. Rutgers University Press. 1999. 10. ISBN 1-85728-389-9.
- ↑ Aksan, Virginia. Ottoman Wars, 1700–1860: An Empire Besieged. Pearson Education Ltd. 2007. 130–5. ISBN 978-0-582-30807-7.
- Woodhead, Christine. "New Views on Ottoman History, 1453–1839". The English Historical Review. Oxford University Press. 123. 2008: 983.
the Ottomans were able largely to maintain military parity until taken by surprise both on land and at sea in the Russian war from 1768 to 1774.
- Woodhead, Christine. "New Views on Ottoman History, 1453–1839". The English Historical Review. Oxford University Press. 123. 2008: 983.
- ↑ Jean Berenger; C.A. Simpson. A History of the Habsburg Empire 1273–1700. Routledge. 2014. səh. 160. ISBN 978-1317895701. 1 May 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 April 2018.
- ↑ Robert Evans, Peter Wilson. The Holy Roman Empire, 1495–1806: A European Perspective Volume 1 van Brill's Companions to European History. Brill. 2012. səh. 263. ISBN 978-9004206830. 1 May 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 October 2015.
- ↑ István Kenyeres: The Financial Administrative Reforms and Revenues of Ferdinand I in Hungary, English summary at p. 92 Link 1: [1] Arxivləşdirilib 6 iyun 2017 at the Wayback Machine Link 2: [2]
- ↑ Brett D. Steele. The Heirs of Archimedes: Science and the Art of War Through the Age of Enlightenment. MIT Press. 2005. səh. 120. ISBN 978-0262195164. 10 November 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 February 2020.
- ↑ Brett D. Steele. The Heirs of Archimedes: Science and the Art of War Through the Age of Enlightenment. MIT Press. 2005. səh. 85. ISBN 978-0262195164. 1 May 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 September 2017.
- ↑ Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters. Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase Publishing. 2010. səh. 297. ISBN 978-1438110257. 1 May 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 September 2017.
- ↑ Sam White. The Climate of Rebellion in the Early Modern Ottoman Empire. Cambridge University Press. 2011. səh. 191. ISBN 978-1139499491. 1 May 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 September 2017.
- ↑ Brian Glyn Williams. "The Sultan's Raiders: The Military Role of the Crimean Tatars in the Ottoman Empire" (PDF). The Jamestown Foundation. 2013. 30–36. 2013-10-21 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
- ↑ Finkel, Caroline. The Administration of Warfare: The Ottoman Military Campaigns in Hungary, 1593–1606. Vienna: VWGÖ. 1988. 8. ISBN 3-85369-708-9.