Nyu-York yaponları (ニューヨークにおける日本人?) – ABŞ-nin Nyu-York şəhərindən olan yapon əsilli şəxslər. Bu qrupa həm yapon immiqrantlar, həm də Nyu-York şəhərində doğulmuş yapon əsilli şəxslər daxildir.
| Nyu-York yaponları | |
|---|---|
| Sayları və yaşadığı ərazilər | |
| Dili | ingiliscə, yaponca |
| Dini | buddizm, şintoizm, xristianlıq, ateizm |
Nyu-York şəhərinə ilk yapon mühacirlər XIX əsrin sonuncu rübündə gəliblər.[1] Onlar əsasən kişilərdən və orta sinifdən olan işçilərdən ibarət idilər.[1] 1876-cı ildə altı yapon biznesmen ticarətlə məşğul olmaq üçün Nyu-York şəhərinə gəlmişdir.[1] Növbəti 20 il ərzində şəhərə yapon iş adamları gəlməyə davam etmiş və bəziləri şəhərin daimi sakini olmuşdurlar.[1] Buna baxmayaraq, yaponların Nyu-Yorka miqrasiyası ABŞ və Yaponiya hökumətləri tərəfindən məhdudlaşdırılmış şəkildə davam etmişdir.[1]
1890–91-ci illərdə Nyu-York şəhərində 600 yapon yaşayırdı.[1] Onların yarısından çoxu Bruklində yaşayır və Bruklin donanma verfində işləyirdi.[1] 1890-cı illərin ortasından etibarən şəhərdə yaponların sayı artmağa başlamışdır.[1] 1900-cü ildə yaponların sayı 1000-ə çatmışdır.[1] Bu dövrdə şəhərdə yaşayan yaponların 90%-i xidməti işlər ilə məşğul olurdu.[1]
1897-ci ildə Bruklində bir yapon kollec tələbəsi tərəfindən ilk yapon qəzeti nəşr olunmuşdur.[1] Həftəlik nəşr olunan bu qəzet qısaömürlü olmuşdur.[1] 1899-cu ildə yapon immiqrantlar və iş adamları üçün şəhərdə Yapon Xristian İnstitutu yaradılmışdır.[1]
1907-ci ildə Toyohiko Kempbell Takami tərəfindən Yapon Qarşılıqlı Yardım Cəmiyyəti yaradılmışdır.[2] Bu təşkilat əsasında 1914-cü ildə yaradılan Nyu-York Yapon Assosiasiyasına Yaponiya hökuməti də dəstək vermişdir.[2] Bu dövrdə Nyu-Yorkda "Japanese American Commercial Weekly", "Nyuyoku jiho" (1904), "Nyuyoku shimpo" (1911) kimi yapon qəzetləri nəşr olunmağa başlamışdır.[2]
1907-ci ildə Bruklin donanma verfində əcnəbilər üçün tətbiq olunan məhdudiyyətdən sonra bir çox yapon Manhettenə köçməyə başlamışdır.[2] 1909-cu ildə şəhərin 3000 yapon sakininin böyük hissəsi Manhettendə yaşayırdı.[2]
1908-ci ildə Yaponiya və ABŞ miqrasiya məsələsində razılıq əldə etmişdir.[2] Nəticədə, Yaponiya hökuməti ABŞ-yə miqrasiya edən yaponlar üçün iki cür pasport buraxmağa başlamışdır: biri fəhlələr, biri isə tələbələr, biznesmenlər və peşə sahibləri kimi şəxslər üçün.[2] Razılığa əsasən yaponlar Nyu-Yorkdakı konsulluqda qeydiyyatdan keçməli idilər.[2] 1915-ci ilə kimi konsulluqda qeydiyyatdan keçən yaponların 75%-i ikinci növ pasportu olan şəxslər idi.[2]
1920-ci ildə Nyu-Yorkda 4652 yapon yaşayırdı və 1921-ci ilin statistikasına əsasən onların 75%-i xidmət işləri ilə məşğul olurdu.[2] Yaponlar avropalı immiqrantlardan ayrı yaşayırdılar və Manhettenin cənubu, 123-cü küçə və Bruklinin işgüzar hissəsi kimi yerlərdən təcrid olunmuşdular.[2] 1924–52-ci illərdə qüvvədə olmuş İmmiqrasiya aktı səbəbilə yaponların ABŞ-yə miqrasiyasının qarşısı alınmış və bu dövrdə Nyu-Yorkda yaşayan yaponların sayı 2500–2900 arasında qalmışdır.[2]
İkinci dünya müharibəsinin başlamasından sonra Nyu-Yorkdakı bütün yapon təşkilatları fəaliyyətlərini dayandırmış və müharibə zamanı bir çox yapon saxlanılaraq Ellis adasına aparılmışdır.[2] Buna baxmayaraq, Nyu-York yaponlarının böyük qismi həbs düşərgələrinə aparılmamışdır.[2] Müharibədən sonra Nyu-York Yapon Assosiasiyası, yapon xristian kilsələri və yapon buddist məbədləri öz fəaliyyətini bərpa etmişdir.[2] Həm yapon, həm ingilis dilində nəşr olunan "Nyuyoku nichibei" həftəlik qəzeti qurulmuşdur.[2]
1950-ci ildə Nyu-Yorkda yaşayan yaponların sayı 3800-i keçmişdir.[2] ABŞ-nin qərbində yaşayan bir çox yaponun Nyu-Yorka köçməsi bu sayın artmasına səbəb olmuşdur.[2] İmmiqrasiya aktının ləğvindən sonra şəhərə köçən yaponların sayı daha da artmağa başlamışdır.[2] 1970-ci ildə şəhərin yapon sakinlərinin sayı 14.000, 1980-ci ildə 16.828, 1990-cı ildə 16.828 olmuşdur.[2] 2000-ci ildə şəhərdəki 26.419 yaponun böyük qismi Manhettendə yaşayırdı.[2]
2015-ci ilin statistikasına əsasən Nyu-York şəhərində 33.432 yapon əsilli şəxs yaşayır.[3] Bu, Nyu-York ştatında yaşayan yaponların 61%-ni təşkil edir.[3] Nyu-York yaponlarının 51%-i Manhetten borosunda yaşayır, qalan hissəsi isə əsasən Kuins və Bruklinin payına düşür.[3] Yapon icması əsasən Manhettenin Midtaun hissəsində, Kuinsin Astoriya rayonunda və Lonq-Aylend-Sitidə cəmlənmişdir.[3]
2015-ci ilin statistikasına əsasən Nyu-York yaponlarının 60%-i xarici ölkələrdə doğulmuş şəxslərdir.[3] Xaricdə doğulmuş Nyu-York yaponlarının 16%-i ABŞ vətəndaşlığı almışdır.[3] Nyu-York yaponları arasında yoxsulluq səviyyəsi 12,6%-dir.[3]
 | _(cropped).jpg) |  |  | .jpg) |  | .png) |
 |  |  | .jpg) |  |  |  |
.jpg) |  | _(36183692135).jpg) |  |  |  | .JPG) |
- Kenneth, Jackson. The Encyclopedia of New York City (II). Nyu-York: Yale University Press. 2010. 670–671. ISBN 978-0300114652. İstifadə tarixi: 13 sentyabr 2022.