Nikola Artemyeviç Tereşşenko (ukr. Тере́щенко Мико́ла Арте́мович; 14 (26) oktyabr 1819, Qluxov[d], Kiçik Rusiya general-qubernatorluğu[d] – 19 yanvar (1 fevral) 1903, Kiyev, Kiyev quberniyası, Rusiya imperiyası) — gizli müşavir, Ukrayna və Rusiya siyasi xadimi, sahibkar və xeyriyyəçi, Tereşşenko sülaləsinin banisi Artem Tereşşenkonun böyük oğlu, Müvəqqəti Hökumətin naziri Mixail Tereşşenkonun babası.[1]
| Nikola Tereşşenko | |
|---|---|
| ukr. Микола Артемович Терещенко | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 14 (26) oktyabr 1819 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 19 yanvar (1 fevral) 1903 (83 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | iş adamı, sahibkar |
| Təltifləri |
    |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Nikola Artemyeviç Tereşşenko 1-ci gildiya taciri Artem Tereşşenkonun ailəsində anadan olmuşdur. Onun təhsili yalnız Qluxov qəza məktəbi ilə məhdudlaşmışdır. Gənclik illərindən atasına ticarət işlərində kömək etmişdir. 1851-ci ildə Qluxov maqistratında baş burqomistr kimi xidmətə başlamış və ardıcıl üç dəfə üçillik müddətə bu vəzifəyə seçilmiş, daha sonra 14 il şəhər başçısı olmuşdur.[2] 12 may 1870-ci il tarixli ali imperator fərmanı ilə atası Artem Yakovleviç Tereşşenko kişi xəttindən olan bütün nəsli ilə birlikdə Rusiya imperiyasının irsi zadəganlığına yüksəldilmişdir. Nikola Tereşşenko Qluxov həbsxanaları haqqında qayğı cəmiyyətinin direktoru olmuş, bir neçə dəfə Qluxov və Rılsk şəhərlərinin şəhər başçısı, dünya hakimi seçilmişdir. Eyni zamanda, o, zemstvo yığıncağının baş qubernatoru, Qluxov zemstvo idarəsinin üzvü vəzifələrini icra etmişdir. 20 ildən çox Qluxov özünüidarəsinin başında durmuşdur ki, bu da onun fəaliyyətinə hemşərilərinin ümumi hörmətinin göstəricisi idi. Bundan əlavə, o, xeyriyyə işlərinə xüsusi diqqət yetirmiş — uşaq sığınacaqlarına, şəhər xəstəxanasına yardım göstərmişdir.[3]
Qluxovda Nikola Tereşşenkonun vəsaitləri və ianələri hesabına kişi və qadın gimnaziyaları, sənətkarlıq məktəbi, gimnaziya şagirdləri üçün pansion, uşaq sığınacağı, şəhər məktəbi, şəhər xəstəxanası, müəllimlər institutu və onun xidmət binaları, qəza bankı, Üç Anastasiya soboru və bir sıra şəxsi yaşayış evləri inşa edilmişdir. 21 sentyabr 1874-cü ildə Ukraynanın ən qədim pedaqoji ali təhsil müəssisəsi olan müəllimlər institutu rəsmi olaraq açılmışdır. Hazırda bu, Aleksandr Dovjenko adına Dövlət Pedaqoji Universitetidir.[4]
.jpg)
Nikola Artemyeviç Tereşşenko ilkin olaraq üç şəkər zavoduna sahib idi: Jitomir qəzasında Andreyevski (Andruşivka), Çerniqov qəzasında Staro-Osyatinski və ən böyük müəssisəsi 1861-ci ildə Kursk quberniyasının Rılsk qəzasında (indiki Kursk vilayətinin Qluşkovski rayonu) Tetkino kəndində qurulan çuğundur-şəkər zavodu.[5] Bu zavodda gündə 21,5 kq qumlu şəkər istehsal olunurdu. Bundan əlavə, buxar və su dəyirmanlarında taxıl emal edilirdi və spirt istehsal olunurdu.[3]
1861-ci il aqrar islahatından sonra, bir çox torpaq sahibləri yeni iqtisadi şərtlərə uyğunlaşa bilməyəndə, Nikola Artemyeviç sahibkarlıq bacarığını istifadə edərək sərvətini sürətlə artırdı. Artıq 1870-ci ildə onun əlində 10-dan çox şəkər zavodu cəmləşmişdi. Bunlara knyaz Baryatinskinin Krupets və Şalıqin zavodları, torpaq sahibi Levşinin Voronej zavodu, Koçubeyin Mixailovski Xutor zavodu və Qluxov yaxınlığında yerləşən digər müəssisələr daxil idi. 1870-ci ildə Artem Yakovleviçin oğulları — Fyodor, Nikola və Semyon ilkin kapitalı üç milyon rubl olan "Tereşşenko qardaşlarının çuğundur-şəkər və rafinad zavodları Cəmiyyəti"ni təsis etdilər., lakin bütün mülklər və zavodlar bu Cəmiyyətə daxil edilməmişdi.[6] Onların bir hissəsi hər bir qardaşın şəxsi mülkiyyətində qalmışdı. Həyatının sonuna yaxın Nikola Artemyeviçə Çerniqov, Kiyev, Volın, Xarkov, Podoliya, Kursk və Tula quberniyalarında yerləşən təxminən 80 min desyatin torpaq, beş şəkər və rafinad zavodu, araq zavodları, buxar və su dəyirmanları mənsub idi. Bundan əlavə, Odessada iki mağaza açmış və şəkərin ixracı üçün Karantin limanında böyük daş anbar inşa etdirmişdi.[3]
Nikola Tereşşenkonun əsas iş marağı həmişə şəkər istehsalı olmuşdur. Şəkər zavodları onun gəlirlərinin əsas mənbəyi idi, lakin o, dəmir, spirt, ağac və parça ticarətini də unutmamışdı.[3]
1870–1875-ci illərdə Nikola Tereşşenko Moskvada yaşamışdır. 1875-ci ildə Kiyevə köçmüşdür. Bura dəmir yolu tikintisi və birjanın açılması ilə əsl "şəkər paytaxtı"na çevrilmişdi. Kiyevə köçən Tereşşenko ailəsi Bibikov bulvarı 12 nömrəli evdə — knyaz P. P. Demidov-San-Donatonun malikanəsində məskunlaşmışdı. Kiyevdə Nikola Tereşşenko xeyriyyəçilik fəaliyyətinə və ictimai binaların tikintisinə investisiya qoymağa daha fəal şəkildə başladı. 1881-ci ildə Rusiyada o dövrdə yeganə olan korlar üçün məktəb açıldı. Həmin il Nikola Artemyeviç Mariinski uşaq sığınacağının tikintisi üçün 23 min rubl ayırdı. Onun ayırdığı vəsaitlə Böyük Vasilkovskaya üzərində 4-cü gimnaziya, Kiyev-Peçersk gimnaziyası, Malodoroqojitskaya küçəsində kar-dilsizlər üçün sığınacaq-məktəb, yetkinlik yaşına çatmayan cinayətkarlar üçün koloniya, Pokrovskaya küçəsində qadın gimnaziyası, Borisoglebsk kilsəsi yanında məktəb, Troitski xalq evi (hazırda burada operetta teatrı yerləşir), Qoqolevskaya küçəsində zəhmət evi, Solomenkadakı Pokrov kilsəsi, Pokrov monastırında Müqəddəs Nikolay soboru inşa edildi. O, Vladimir soborunun tikintisi üçün əhəmiyyətli vəsait ayırdı və Kiyevdə Politexnik İnstitutunun tikintisi fonduna təxminən 150 min rubl ianə edərək onun investorlarından biri olmuşdur.[6]
XX əsrin əvvəllərində Nikola Tereşşenko Kiyev və Jitomir arasında avtobus xidməti yaratmağa cəhd etmişdi.[7]
Nikola Tereşşenko "Ağ qartal" ordeni, "Fransa Fəxri Legion" ordeni, "Müqəddəs Vladimir" ordeninin 2-ci və 3-cü dərəcələri, "Müqəddəs Anna" ordeninin 1-ci dərəcəsi, "Müqəddəs Stanislav" ordeninin 1-ci və 3-cü dərəcələri ilə təltif edilmişdir. Şəxsi mükafat və fərqlənmələrdən əlavə, o, məhsullarına görə mükafatlar almışdır: "Yüksək keyfiyyətli şəkər tozu, qumlu şəkər və kənd təsərrüfatı məhsulları" üçün beş qızıl medal — 1878-ci ildə Parisdə keçirilən Ümumdünya Sərgisində, daha sonra Moskva, Xarkov, Nijni Novqorodda. Çikaqoda ona böyük Bürünc medal təqdim edilmişdir.[3]
19 yanvar (1 fevral) 1903-cü ildə Kiyevdə vəfat etmişdir.[8] Yakov Butoviç qeyd edirdi:[9]
|
Nikola Tereşşenkoya hər şey uğurlu olub, sərvəti sürətlə artıb və o, iki oğluna təxminən otuz milyon rubl miras qoyub, amma bu azdır. O, qardaşları Fyodor və Semyonun zənginləşməsi işinə rəhbərlik edib. —Yakov Butoviç. |
|
Nikola Tereşşenko Qluxovda, Üçlük Anastasiya kilsəsinin ailə məbədində dəfn edilmişdir. 23 avqust 1909-cu ildə oğlu Aleksandr Nikolayeviçin maliyyə dəstəyi ilə Xilasedici-Özünəçevrilmə və Anastasiya məbədləri arasındakı meydanda heykəltəraş G. Andreyevin əsəri olan abidə qoyulmuşdur: kubşəkilli postament üzərində, hündür arxalıqlı kresloda sakit və müdrik bir insan pozasında bürüncdən tökülmüş Nikola Tereşşenko təsvir edilmişdi. Bu abidə 1917-ci ildən sonra məhv edilmişdir. 2009-cu ildə Kiyevdə xeyriyyəçi və Kiyevin fəxri vətəndaşı Nikola Tereşşenkoya yeni abidə açılmışdır. Kiyevli heykəltəraş Aleksandr Mixaylitskinin əsəri olan bu abidə Uşaq Kardiologiyası və Kardiocərrahiyyəsi Elmi-Praktiki Mərkəzinin ərazisində quraşdırılmışdır.[10]
Nikola Artemyeviç Tereşşenko Qluxov taciri Pelageya Georgiyevna Belovskaya (vəfat 1897) ilə evli idi. Onların uşaqları:
- İvan (1854–1903) — kolleksiyaçı və xeyriyyəçi.[11]
- Aleksandr (1856–1911) — xeyriyyəçi və ictimai xadim.[12]
- Varvara (1852–1922) — kolleksiyaçı və xeyriyyəçi. Sənayeçi Boqdan İvanoviç Xanenko ilə evli idi.[13]
- Mariya (1859-cu il təvəllüdlü) — Baş Qərargahın ehtiyatda olan polkovniki Aleksey Viktoroviç İvaşenko ilə evli idi.[14]
- Olqa (1862–1945?).[15]
- Yevfrosiniya (1869-cu il təvəllüdlü) — tibb doktoru Vladimir Nikitiç Saxnovski (1855–1917) ilə evli idi. Yevfrosiniya Tereşşenko və Vladimir Saxnovskinin oğlu Aleksey Saxnovski ABŞ-də avtomobil dizayneri olmuşdur.[16]
- ↑ Донік О. М. Терещенко Микола Артемійович // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К. : Наук. думка, 2013. — Т. 10 : Т — Я. — С. 59. — ISBN 978-966-00-1359-9 (ukr.)
- ↑ Исторический вестник, 1903. səh. 1225
- ↑ 1 2 3 4 5 Биография
- ↑ "Общество купцов и промышленников". 2015-11-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-10-04.
- ↑ http://sergekot.com/andrushevka-2/
- ↑ 1 2 Династия
- ↑ "Хроника: русский дизайнер, о котором мы не знали - журнал За рулем". www.zr.ru. 2019-02-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-28.
- ↑ Никола Артемьевичъ Терещенко (некрологъ) // Кіевлянинъ. — 1903. — № 20.
- ↑ Лошади моего сердца. Из воспоминаний коннозаводчика / Яков Бутович. — М.: Изд-во им. Сабашниковых, 2013.
- ↑ "Памяти благодетеля". 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-10-04.
- ↑ http://www.passportmagazine.ru/article/1230/
- ↑ Ковалинский В. В. Меценаты Киева. — 2-е изд., испр. и доп. — К.: Кий, 1998. — С. 309.
- ↑ Музей искусств имени Богдана и Варвары Ханенко в Киеве,. "Основатели" (ukrayna). 2012-02-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-09-30.
- ↑ Коллектив авторов. Некрологи // Исторический вестник, год двадцать четвёртый (PDF). XCI. Санкт-Петербург: Типография А. С. Суворина. 1903. 1225.
- ↑ Ковалинский В. В. Семья Терещенко. — Киев, 2003. — С. 193.
- ↑ "AS THE FUTURE WHOOSHED, THE HOME WAS AIRED: A glimpse into Alexis De Sakhnoffsky´s prophetic craft" (ingilis). https://www.nodecenter.org. 2016-09-12. 2019-02-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-27.
- "Биография в Курской энциклопедии". İstifadə tarixi: 2011-10-04.
- "Династия Терещенко". İstifadə tarixi: 2011-10-04.
- "Правила пожертвования, разработанные Н.А. Терещенко". İstifadə tarixi: 2011-10-04.
- "Терещенкоград": истоки и география