Nahapet Kuçak

Kuçakın şeirləri Azərbaycanca da yayılmış və əzbər söylənmişdir. "Bülbül əgləşmişdi qızıl gül üstə" və "Genə bahar oldu laləli dağlar" misraları ilə başlayan Kuçak şeirlərini İlyas Muşeğyan 1721-ci ildə Təbrizdə yazıya köçürmüşdür. Nahapet Kuçak azəri dilində bir sıra incə, sənətkaranə şeirlər müəllifidir. Görünür ki, bu səbəbə görə də, o, "Vanlı Kuçak" adı altında azərilər arasında böyük şöhrət tapmışdır. Kuçakın azəricə şeirləri başqa orta əsr erməni müəlliflərinin əsərləri kimi, aşıq şeiri formasında və motivlərində yazılmışdır. Nahapet Kuçakın erməni hərfləri ilə yazıya köçürülmüş azəricə yeddi ədəd şeiri müxtəlif əlyazmalarından toplanmışdır. Nahapet Kuçak qoşma, varsağı, gəraylı, bayatı və s. ibarət olan şeirlərində həyat və məhəbbət aşiqi kimi nəzərə çarpır. "Qəm məni atmışdır qəm dəryasına", "Bülbül əgləşmişdi qızıl gül üstə", "Genə bahar oldu laləli dağlar", "Bu aydınlıq gecələrdə" misraları ilə başlanan şeirlərdə sevən qəlbin həyəcan və təlatümləri, sevinc və qüssəsi rəngarəng bədii boyalarla ifadə olunmuşdur. Eşqə mübtəla olmasını Kuçak öz şeirlərindən birində belə təsvir edir:

"Budur Kuçakın son sözü,
Sinəmdə var eşqin gözü.
Duman tutdu dağı, düzü,
Axır verər badə məni."

Kuçakın şeirləri insanın qəlbini həyəcan və kədərdən çox, nikbin, xoş bir əhval-ruhiyyə ilə doldurur:

"Hər sabah, hər sabah bülbülün səsi,
Bülbül gül arzular, köçər sabahdan.
Çox şükür ki, bülbül yerişdi gülə,
Qönçələr də boynun əgər sabahdan."

Şair bülbül və gül haqqında məqsədsiz danışmır. Bülbül gülə qovuşduğu kimi, şair də öz sevimli yarına qovuşur. "Sabahdan" rədifli bir başqa şeirdə şair eyni nikbin əhval-ruhiyyə ilə öz sevgisindən, bülbül və güldən, təbiətin səhər rahiyəsindən danışır:

"Bülbül əgləşmişdi qızıl gül üstə,
Qılardı ahınan zarı sabahdan.
Şükür ki, uğraduğ gül üzlü dosta,
Bugün geyinmiş varı sabahdan.

...Ləblərin tənin yetər şəkərğəndə,
Qəddin şimşaddur, qəmzən büləndə,
Bülbül givand etmiş gəzər gülşəndə,
Seyrana çıxıbdır pəri sabahdan."

Bahar təravəti, laləli dağlar, təbiətə gözəllik verən şirin səsli quşlar şairin qəlbini fərəhləndirir. Lakin o, baharı və gözəlliyi insansız təsəvvür etmir:

"Genə bahar oldu laləli dağlar,
Dağların baharı yazilən gəlür.
Ağam, yazilən gəlür.
Dostumun başına pərizadlar,
Geyinmiş, qurşanmış, nazilən gəlür.
Ağam, nazilən gəlür."

Kuçakın ictimai məzmun daşıyan dini-əxlaqi şeirlərində də həyata bağlılıq mühüm keyfiyyətdir. Şair, dünyanın fani, hər şeyin ötərgi olduğunu hesab etsə də, insanları nəcib işlər görməyə, maı-dövlət dalına düşməməyə çağırır:

"Yeri insan oğlu, nə etsən, edərsən,
Üryan gəlib, axrın üryan gedərsən.
Bu fani dünyada malı neylərsən?
Birin qonar, birin köçər sabahdan."

Başqa bir şeirində də Kuçak eyni fikirləri təkrar edir:

"Vanlı Kuçakam bu sözləri söylərəm,
Xəncər alıb bağrım başın teylərəm.
Axır yığıb bu dövləti neylərəm?
Öləndə beş arşın bezim olaydı."

Dünyanın gərdişindən, "kimisini şad, kimisini həlak edən fələk"dən narazı şairin qəlbi yer üzündə ədalət arzusu ilə çırpınır:

"Nə dedi ölən, nə dedi qalan,
Allah dedigilən tucrut olgilən.
Qul-Kuçak der dünyam axvayınan,
Axlu divan nə gözəl imiş"

Kuçak işıq, günəş, nurlu bir səhər arzusu ilə yaşayır. Şair həyatın alovlarında yansa da nurlu səhərə doğru can atır:

"Hax taala yaratdı gədayı, bəyi,
İnsandır atası, torpaxdır öyü,
Yaratdı gecəyi, ildızı, ayı,
Onlar batar, gün açılar sabahdan.
Vanlı Qul-Kuçak deyər çağırsam huri,
Qoy ki, saray yanar, tapar inci nuri,
Mən ustamdan aldım hax kəmalini,
Hər qul qismətini dilər sabahdan."^[3]