Alban kilsəsi (Buzovna)
Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Alban kilsəsi — Bakı şəhərinin Buzovna qəsəbəsinin, Nəsrani məhəlləsində yerləşən XIII-XIV əsrlərə aid edilən xristian məbədi. Abşeronluların ona "Tərsa piri", Buzovna sakinlərinin "Nəsrani piri" adlandırdıqları abidə Nəsrani məhəlləsində yerləşdiyindən, xalq arasında ona bu cür ad veriblər.[1]
| Alban kilsəsi | |
|---|---|
 Abidənin günümüzə qədər gəlib çatmış parçasının ümumi görünüşü | |
| Ölkə |
 Azərbaycan |
| Şəhər |
 Bakı |
| Yerləşir | Buzovna qəsəbəsi, Nəsrani məhəlləsi |
| Tikilmə tarixi | XIII-XIV əsrlər |
| Vəziyyəti | dağılmış |
| Kateqoriya | Məbəd |
| Əhəmiyyəti | Yerli əhəmiyyətli |
| 40°31′ şm. e. 50°07′ ş. u.HGYO | |
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
"Butulka piri" adı ilə də tanınan pirin tarixi, deyilənə görə, II-III əsrdən Qafqaz Albaniyası dövrünə gedib-çıxır. Bəziləri də, abidənin erməni kilsəsi olduğunu söyləyirlər.
1937-ci ildən 1952-ci ilə qədər abidənin bir yarısı sökülüb. Pirin ortasında qəbirin olduğu iddiaları da vardır. Amma qəbrin kimə məxsus olduğu heç kimə bəlli deyil. Hazırda görünən gümbəz həmin qəbirin tam ortasına düşür.[2]
15 il bundan öncə kənddə yaşayan ağsaqqalların kənd camaatına danışdığına görə, o vaxt insanlar gəlib həmin məzarın başına fırlanaraq dilək diləyirmiş. Eyni zamanda burada 1987-ci ilə qədər kilsə zənginin olduğu da deyilirki, həmin zəng də naməlum şəxslər tərəfindən sökülərək oğurlanıb.[2]
Bəziləri də abidənin tarixinin IX əsrə aid olduğunu da vurğulayırlar. Ötən əsrin 30-cu illərində Alban kilsəsinə qarşı dağıdıcı siyasət yürüdülməsi nəticəsində abidə daöıdılıb. Əvvəllər burada böyük zəngul olub. Lakin 1935-ci ildə zəngulu sökülərək satılıb. Abidənin baxımsızlığı kilsənin tədricən dağılmasına, divarlarının sıradan çıxmasına səbəb olub".[1]
Azərbaycanda islam dini yayılandan sonra abidənin müsəlmanlaşması prosesi başlayıb. Tikili üzərində müxtəlif dövrlərdə müəyyən dəyişikliklər olub. Buna görə də burda iki kitabə yaradılıb. Onların birində 1706-cı il tarixi həkk olunmuşdur. Digər kitabədə isə binanın hicri təqvimi ilə 885-ci ildə (1480-1481), Şirvanşah I Xəlilullahın hakimiyyəti dövründə Tənvər Tumanşah oğlu tərəfindən bərpa edilməsi haqda məlumat vardır. Lakin hazırda bu kitabələr də ordan oğurlanıb və harada saxlanıldığı bilinmir.[3]
XVIII əsrdən etibarən çoxları bu yeri müqəddəs bilib, bura nəzir gətirib, parça, dəsmal, yaylıq bağlayıb, dilək tuturlar. Eyni zamanda xalq arasındakı inanca görə, burada "butulka" (şüşə) sındırmaq da vacibdir. Belə düşünülür ki, hər diləyə görə şüşə qab sındıran şəxsin diləkləri həyata keçir.[3] Deyilənə görə, butulka pirinə övladı olmayanlar, qorxanlar, xəstəliyi olanlar da pənah gətirir. Bu gün dəbu pir qəribə də olsa, bir çox insanların inanc yeridir.[4]
Bolşeviklər buranı işğal edənə qədər belə adət olub. Qədim yəhudi və nəsrani inancına görə, ölkələrindən kənarda yaşayanlar hər şənbə-bazar günü istirahət edirdilər, gəlirdilər bura saxsı qablarda içkilər içirdilər, sonradan onu burda sındırırdılar. Bu ənənə onunla bağlı idi ki, saxsı qabı sındıran şəxs gələn il öz torpağına, ata yurduna geri dönməyə niyyət edir və and içirdi. Məhz bu adət sonradan müsəlmanlar tərəfindən qorxunu götürmək, niyyət tutmaq kimi başa düşülür və bu günə qədər də buranı pir hesab edib gəlib butulka qırır, ip bağlayıb, divara mismar vururlar.[3]
Kənd sakini deyir ki, hər il buradakı sınmış şüşələr maşınla daşınır. Amma heç bir ay keçməmiş pir əvvəlki vəziyyətinə düşür.[4]
Bu pir hazırda dağılıb. Onun yerində yalnız xarabalıqları və iki sökük tağ qalıb.[3]
-
Məbədin aşağı girişinin görünüşü -
Sağ qalmış tağ sütunları -
Məbədin dağılmış hissəsi -
Məbədin sağ qalmış tağının üst hissəsi -
Məbədin sağ qalmış sağ divarı -
Dağılmamış tağın mərkəzi hissəsi -
Məbədin kənardan görünüşü
.jpg)
- ↑ 1 2 "Bakıda "Butulka piri": buranın islama aidiyyəti varmı?" (az.). https://axar.az. (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyl 2025.
- ↑ 1 2 Könül Cəfərli. "Mənşəyi bilinməyən abidə, "Butulka piri" - REPORTAJ + FOTO" (az.). https://oxu.az. 06.08.2022. 21 Jul 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyl 2025.
- ↑ 1 2 3 4 "Bakıda "Butulka piri": buranın islama aidiyyəti varmı?" (az.). https://news.milli.az. 29.03.2023. 21 Jul 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyl 2025.
- ↑ 1 2 İlahin, Bizimyol.info. ""Nəsrani piri", "Tərsa piri", yoxsa erməni kilsəsi - Video" (az.). https://bizimyol.info. 09.07.2021. 22 Jul 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyl 2025.
- Qarışıq tarixi olan “Butulka piri”
- "Bakı kəndində bir gün" (az.). https://qaynarinfo.az. 23.06.2023. 22 Jul 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyl 2025.
- "Mənşəyi bilinməyən abidə, qəribə ayinli pir - Dini məbəd indi mövhumat ocağına çevrilib" (az.). https://www.xezerxeber.az. 19.12.2021. 22 Jul 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyl 2025.