Nüsrətullah Cahanşahlı (aprel 1913, Tehran – 3 oktyabr 2012, Berlin) — həkim, İran kommunist partiyasının üzvü, Cənubi Azərbaycan Milli Hökumətin baş nazirinin müavini və Təbriz Universitetinin rektoru.
| Nüsrətullah Cahanşahlı | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | aprel 1913 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 3 oktyabr 2012 (99 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Partiyası | |
| Mükafatları |
  |
Nüsrətulla Cahanşahlı məktəbu bitirdikdən sonra Tehran Universitetinin Tibb fakültəsinə daxil olub.[1] 1937-ci ildə yoldaşları ilə birlikdə siyasi fikirlərinə görə həbs olunub. Sonradan bu qrup 53-lər adı ilə tanınıb. 1941-ci ildə azadlığa çıxdıqdan sonra təhsilini bitirib. Təhsilini bitirdikdən sonra Zəncana gəlib və Tudə Partiyasının Vilayət Komitəsinə rəhbərlik edib.[1] Azərbaycan Demokrat Partiyası yarandıqdan sonra isə partiyanın Zəncan Vilayət Komitəsinə rəhbərlik edib.[2]
Nüsrətullah Cahanşahlı 1944-cü ildə Tudə partiyasının yerli komitəsinə başçı seçilmişdi. İran tarixində Tağı Ərani qrupu və ya 53-lər adıyla tanınan bu insanlar Rza şah dönəmində cəzalandırılan ilk Kommunist qrup olmuşdu. Bu insanlar 1941-ci il İran işgalından sonra savaş sırasında sərbəst buraxılmışdılar (Mürşüdi). Zəngin bir ailəden olan Cahanşahlu muayinəxanasında xəstələrini pulsuz müalicə edirdi. Cahanşahlunun bu davranışları xalq içindeə çox yaxşı təsir buraxmışdı. Bu davranışları bir çox adamın partiya üzvü olmasına səbəb oldu.
Təbrizdə açılmış Azərbaycan Dövlət Universitetinin rektoru təyin olunub.[3][4] Tədrisin Azərbaycan türkcəsində aparıldığı universitetə ilk ildə 190 nəfər qəbul olunub.[3]
1946-cı ildə milli-demokratik hərəkatda iştirak etdiyi üçün "Səttarxan" ordeni ilə təltif edilib.[5][6]
Cahanşahlu ailəsinə mensub olan Nüsrətullah, Zülfiqari ailəsinə qarşıydı və bu nədənlə zülfiqarilərlə müxalif olanlar onun çevrəsinə toplanmağa başladılar.
İyirminci yüzillikdə "İran üçün çalışan Azərbaycan oğulları" sırasında isə bir çox avşar oğullarının xidmətləri qeyd olunur və bəyan edilir ki: "Belə bir xalq öz əziz ölkəsi İranın müharibə və məhv olmaq təhlükəsi qarşısında olduğunu görüb sakit otura, bundan artıq geridəqalmış və terrorçu ittihamlarına dözə bilməz. Ona görə biz azərbaycanlılar ayağa qalxırıq ki, fitnəkar rejim tərəfindən süqutun astanasına gətirilmiş vətənimizin istiqlalını, ərazi bütövlüyünü və birliyini qoruyaq, Böyük Kuruş tərəfindən əsası qoyulmuş insan haqlarının beşiyi adını terrorçu və şər oxu ləkəsindən təmizləyək". Bu sözlərin ardınca təşkilatın əsas məqsədləri açıqlanır: digər İran xalqları ilə birlikdə islam rejiminin dəyişdirilməsi, dinin dövlətdən ayrılması prinsipinə, BMT Nizamnaməsinə və İnsan Haqları Bəyannaməsinə söykənən, millətin azad iradəsinə əsaslanan hakimiyyətin formalaşdırılması. Bəyanat müəllifləri daha sonra bütün İran əhalisinə, xüsusən azərbaycanlılara, eləcə də əqidə və təmayülündən asılı olmayaraq bütün partiyalara, qruplara, ayrı-ayrı fərdlərə əmkdaşlıq təklifində bulunur və yazırlar: "Əziz və əsir ölkəmiz İranın sizin yardımınıza ehtiyacı var və hər hansı səbəbdən indi bunu etmək istəməsəniz, sonra ola bilər ki, edə bilməyəsiniz". Bəyanatı otuza yaxın şəxs imzalayb ki, onlar arasında d-r Sirus Amuzqar, d-r Əmiraslan Əfşar, d-r Nüsrətulla Cahanşahlu, prof. Keykavus Əfşar, d-r İsmayıl Xoyi və s. kimi adlar vardır. Bu şəxslər "Azərbaycan hərəkatı" Müvəqqəti Şurasının üzvləri sayılırlar.
Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra Azərbaycana mühacirət edib. Əvvəlcə Culfada daha sonra isə Mərdəkanda yerləşdirilib.[7]
- ↑ 1 2 Nəzəri, 1997. səh. 124
- ↑ Nəzəri, 1997. səh. 125
- ↑ 1 2 Ağayeva, 2004. səh. 33
- ↑ Behzadi, 2004. səh. 19
- ↑ Bayramzadə, 2015. səh. 107
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 114
- ↑ Fərzad, 2006. səh. 64
- Bayramzadə, Səməd. "21 Azər – 70" fotoalbom (şərhlərlə) (PDF) (az.). Bakı: “Araz” nəşriyyatı. 2015. səh. 185. ISBN 9789952828535. 2022-03-09 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-14.
- Behzadi, Behzad. Demokratik Azərbaycan - Azərbaycanda 1324-1325-ci illərdə baş vermiş hadisələrə baxış (fars). Tehran: Düzgün xəbər nəşriyyatı. 2004. səh. 0.
- Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. Archived from the original on 2023-05-02. İstifadə tarixi: 2024-11-29.
- Ənvər Çingizoğlu, Aydın Avşar, Avşarlar, Bakı, “Şuşa”, 2008, 352 səh.
- Ağayeva, Gözəl. Təbriz ədəbi mühiti (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2004. səh. 168. ISBN 9952403356.
- Fərzad, Şahruh. فرقه دموکرات آذربایجان از تخلیهی تبریز تا مرگ پیشهوری: خاطراتی از شهود عینی به انضمام اسناد منتشر نشده / Azərbaycan Demokrat Firqəsi Təbrizin boşaldılmasından Pişəvərinin ölümünə qədər: Şahidlərin xatirələri, o cümlədən dərc olunmamış sənədlər (fars). Tehran: اوحدی. 2006. səh. 788. ISBN 9789648234404.
- Nəzəri, Həsən. Uğursuz təyinatlar (fars). Tehran. 1997. səh. 313.