Mustafa Bəkir oğlu Bəkirov (krımtat. Мостафа Бекиров ; 1900, Bağçasaray, Tavriya quberniyası[d] – 1975, Rostov-na-Donu) — Krım tatar dilçisi, dövlət xadimi, naşir, müəllim.
| Mustafa Bəkirov | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1900 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 1975 |
| Vəfat yeri | |
| Partiya |
|
| Fəaliyyəti | dövlət xadimi, naşir, müəllim, dilçi |
A.S.Puşkin adına Elmi-Tədqiqat İnstitutunun direktoru. Krım Tatar Pedaqoji Kollecinin direktoru (1924-1925). Krım Pedaqoji İnstitutunun rektoru (1934-1937). Ümumittifaq Kommunist Partiyasının (bolşeviklər) üzvü (1923-1937). Represiya qurbanı. 18 il düşərgələrdə həbs çəkib. 1956-cı ildə bəraət alıb.
Mustafa Bəkirov 1900-cü ildə Bağçasarayda sənətkar ailəsində anadan olub.[1]
15 yaşında İsmayıl Qasprinskinin Bağçasaray mətbəəsində çapçı kimi işə düzəlib. Baxçasaray Müəllimlər Seminariyasını bitirib. 1919-1921-ci illərdə Verx-Kermençik kəndindəki məktəbdə dərs deyib. Bundan sonra yenidən naşir, lakin bu dəfə Baxçasaray Rayon İcraiyyə Komitəsinin mətbəəsində işləyib.[1][2]
1923-cü ildə Ümumittifaq Kommunist Partiyasının (bolşeviklər) üzvü olub. 1923-1925-ci illərdə Krım Tatar Pedaqoji Kollecinin müdirinin köməkçisi, daha sonra isə müdiri olub. Daha sonra 1-ci Krım Dövlət mətbəəsinin çap sexinə rəhbərlik edib. 1926-1928-ci illərdə Ümumittifaq Kommunist Partiyası (bolşeviklər) Simferopol Rayon Komitəsinin təlimatçısı və Krım Dövlət Nəşriyyatının redaktoru vəzifələrində çalışıb.[1]
1928-ci ildə Qarasubazar rayon icraiyyə komitəsinin sədri, eyni zamanda rayon xalq maarif şöbəsinin müdiri olub. 1929-cu ilin oktyabrında Ümumittifaq Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının Sudak Rayon Komitəsinin katibi vəzifəsinə keçirilmişdir. Növbəti il o, Krım Dövlət Nəşriyyatının redaktoru vəzifəsini icra edib. Eyni zamanda Krım Kommunist Universitetində aspiranturaya daxil olub. Aspirantura ilə paralel olaraq Krım Partiyası nəşriyyatında işləyib və Aleksandr Puşkin adına elmi-tədqiqat institutuna rəhbərlik edib. [1]
1934-cü ilin iyulunda Krım Pedaqoji İnstitutunun rəhbəritəyin olunub. Dilçilik üzrə III Ümumkrım elmi konfransını təşkil edib.[3]
SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığı (NKVD) tərəfindən əksinqilabi təşkilatda iştirakda şübhəli bilinərək 1937-ci il iyunun 15-də Bəkirov 58-ci maddə ilə həbs edildi. Ardından Bəkirov partiyadan xaric edilir. Təzyiq altında o, “məqsədi özəl kapitalist münasibətlərinin bərpası və burjua-millətçi quruluşun qurulması olan əksinqilabi pantürkist təşkilatda” iştirak etdiyini etiraf edir. Bəkirov RSFSR Cinayət Məcəlləsinin 58-ci maddəsinin 7, 8, 11 və 17-ci bəndləri ilə ittiham olunur. 2 noyabr 1938-ci ildə Simferopolda SSRİ Ali Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyasının səfər iclasının qapalı məhkəmə iclasında o, təqsirli bilinərək əmlakı müsadirə olunmaqla və sonradan beş il müddətinə siyasi hüquqlarından məhrum edilməklə 12 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib.[1]
Həbsxanada olarkən o, dəfələrlə yenidən işinə baxılmasını xahiş edən məktublar yazıb, lakin cavabsız qalıb. 1949-cu ildə Bəkirovun saxlandığı SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin Vladimir Xüsusi Həbsxanasının rəisi SSRİ Dövlət Təhlükəsizliyi Nazirliyindən onun həbs müddəti başa çatdıqdan sonra onu azad edib və Krasnoyarskda məskunlaşdırmaq əmri alır. Bəkirov Rıbinsk, sonra isə Yenisey bölgələrində yaşayır.[1]
1956-cı ildə Ust-Kem kəndindəki şpal zavodunda növbəli mişar operatoru işləyərkən Bəkirov SSRİ Baş Prokuroruna ərizə yazır və reabilitasiya tələb edir. Ali Məhkəmənin Hərbi Kollegiyasının qərarı ilə M.Bəkirov barəsində qaldırılmış iş əsassız hesab edilərək ləğv edilir.[1]
Azad edildikdən sonra digər krım-tatarları kimi doğma Krıma qayıda bilmir. O, Rostov-na-Donu şəhərində məskunlaşmağa müvəffəq olur. 1975-ci ildə o, burada vəfat edir və müsəlman qəbiristanlığında dəfn olunur.[4]
Mustafa Bəkirov 1927-1937-ci illərdə Arifə Memetova ilə ailəli olub. Bu nigahdan Tolkun adlı oğlu olub.[1][5]
- Qьrьm tatar tilinin ilmij oformlenijesi xsusьnda ba’zь bir fikir ve teklifler // Bolsevik jolь. — 1931. — № 6-7. — S. 44-48.
- Bekırov M. V., Kurkci U. O. Lenın — Stalın bır tomluqьnь terçıme sozlugı. — Sımferopol: Qьrьmdevneşr, 1936. — 76 b.
- Елагин В. Инкъиляб йылларында къырымтатарларынынъ миллий хаяллары/Терджиме эткен М. Бекиров.- Акъмесджит: Къырым Хукюмет нешр., 1925.-90 с. Арап уруф.
- Qrьm tatar edebij tili orfografijasьnьn qurulьs prinsipleri.-Simferopol, 1934.-7 s.
- Qrım tatar edebi tili orfografijasьnьn qurulьsь haqqьnda// Qrьm tatar edebij tili bytyn Qrьm III ilmij konferentsijasьnьn qararlarь.- Aqmescit: Qrьm ASSR devlet nesrijatь,1935.-S. 15-34. Латин уруф
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Акулов М. Р. Трудная судьба ректора (PDF) // Реабилитированные историей. Автономная Республика Крым. ИПЦ «Магистр». 2004. 104—107. ISBN 966-7503-85-2. 2014-03-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ Мустафаева Э. И. "Развитие гуманистической педагогической мысли крымскотатарскими просветителями в эпоху репрессированного возрождения". 2013-01-13. 2020-06-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-09.
- ↑ "Мустафа Бекиров (1900-1975) | Ана юрт". ana-yurt.com. 2020-06-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-09.
- ↑ "Бекіров Мустафа Бекірович | Енциклопедія Сучасної України". esu.com.ua. 2020-06-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-09.
- ↑ "БЕКИРОВ МУСТАФА ЭБУБЕКИРОВИЧ". bessmertnybarak.ru. 2020-06-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-09.
- Усманова С. Тотайкойский педтехникум (по следам архивных материалов). — Баку, 2012. — 284 с.
- Урсу Д. Бекир Чобан-заденинъ маариф саасындаки фаалиети // Тасиль. — 2003. — № 3. — С. 30.
- Бекиров Мустафа Бекирович: [Ректор Таврич. ун-та в 1934—1937 гг.] // Профессора Таврического Национального университета им. В. И. Вернадского (1918—2000) — Киев, 2000. — С. 15.
- Урсу Д. П. Ректор Бекіров: [История жизни и деятельности ректора Таврич. ун-та] // Кримська світлиця. — 2000. — 4 лютого.- С. 11.
- Урсу Д. Перші ректори: [Таврич. ун.] // Кримська світлиця. — 2000. — 28 січня. — С. 19.
- Урсу Д. П. «Дело» Мустафы Бекирова // Голос Крыма. — 1996. — 12 июля; 19 июля.