Musiqi fəlsəfəsi

Musiqi fəlsəfəsi çoxşaxəli, fənlərarası elm sahəsidir və eyni zamanda musiqişünaslıq, fəlsəfə, sosiologiya, psixologiya, kulturologiya və pedaqogika sahələri ilə əlaqəlidir.^[1] Bununla yanaşı, musiqi fəlsəfəsinin tədqiqat predmeti riyaziyyat və digər elmlərlə bağlı müəyyən bilikləri də əhatə edə bilər — bu da musiqi-estetik paradiqmaların formalaşmasında mühüm rol oynayır.^[2]

Musiqi fəlsəfəsini musiqi estetikasından fərqləndirmək vacibdir. Hər iki sahə tədqiqat istiqaməti baxımından bir-birinə yaxın olsa da, onların metodoloji xüsusiyyətləri fərqlidir:

Musiqi fəlsəfəsi, estetikanın bir bölməsi kimi, əsasən ontoloji (varlıqla bağlı), qnoseoloji (biliklə bağlı) və aksioloji (dəyərlərlə bağlı) problemlərin həlli ilə məşğul olur.

Musiqi estetikası isə daha çox musiqişünaslığa aid elmi məsələləri tədqiq edir və musiqi nəzəriyyəsinə dair mürəkkəb elmi anlayışlarla işləmək qabiliyyətini tələb edir.

Buna görə musiqi estetikası, öz metodoloji yönümlüyünə görə, müstəqil və ixtisaslaşmış bir sahə kimi musiqişünaslıq elminə aid edilir.^[3]

Musiqi fəlsəfəsinin tədqiq etməli olduğu ən mühüm elmi problemlər və məsələlər aşağıdakılardır:

• Musiqinin mənşəyi ilə bağlı suallar;
• Musiqinin mahiyyətinin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı suallar;
• Musiqinin tarixi mövcudluğu ilə bağlı suallar;
• Musiqinin sosial mövcudluğu ilə bağlı suallar;
• Musiqinin ideya-fəlsəfi məzmunu ilə bağlı problemlər;
• Musiqinin insanların etik və dünyagörüşü istiqamətindəki dəyərlərinin formalaşmasında rolu və əhəmiyyəti ilə bağlı məsələlər;
• Musiqinin digər incəsənət növləri ilə qarşılıqlı əlaqələrinin müxtəlif cəhətləri ilə bağlı suallar;
• Musiqiyə müxtəlif bilik sahələrindən (həm humanitar, həm də təbiət elmlərindən) kompetensiyaların atributiv şəkildə daxil edilməsi ilə bağlı suallar;
• Musiqinin idrak və tərbiyəvi əhəmiyyəti ilə bağlı suallar.

Musiqi yalnız estetik zövq obyekti deyil, həm də dərin fəlsəfi, metafizik və mənəvi məna daşıyan bəşəri bir fenomendir. Tarix boyu bir çox mütəfəkkirlər, filosoflar, bəstəkarlar və mədəniyyət xadimləri musiqinin mahiyyətini izah etməyə çalışmış, onun insan ruhu, kainat, ideya, idrak, dəyər və mənəviyyatla olan əlaqəsini dərin fəlsəfi baxışlarla şərh etmişlər.

Məşhur insanların musiqi haqqında söylədikləri fikirlər musiqinin:

• ontoloji (varlıq) mahiyyətini – musiqinin kainatla, ruhla və həqiqətlə bağlılığını,
• qnoseoloji (bilik) məzmununu – musiqinin dünyanı dərk etmə forması olmasını,
• aksioloji (dəyər) ölçüsünü – musiqinin mənəvi və mədəni dəyər daşıyıcısı olmasını,
• estetik və yaradıcı xarakterini – gözəlliyi, ucalığı və ilhamı ifadə etməsini,
• metafizik və transsendent rolunu – rasional sərhədləri aşaraq ali mənaları çatdırmasını aydın şəkildə üzə çıxarır.

Buna görə məşhur şəxslərin musiqi barədə dərin məzmunlu sitatları musiqinin fəlsəfəsini yalnız nəzəri şəkildə deyil, həm də ruhi, bədii və intuitiv səviyyədə dərk etməyə imkan verir.

Musiqi sənətinin çox böyük fəlsəfi əhəmiyyəti və bəşəriyyət tarixi boyunca insanların həyatında son dərəcə əhəmiyyətli dünyagörüşü rolu haqqında dünya elmi və mədəniyyətinin bir çox görkəmli nümayəndələri yazmış və danışmışlar.

Bu cür fikirlər "musiqi fəlsəfəsi" kimi çoxşaxəli anlayışın müxtəlif tərəflərinin və aspektlərinin dərin məzmununu birbaşa və dolğun şəkildə açır. Buna görə də bu fikirlərin burada kifayət qədər geniş şəkildə sitat gətirilməsi tamamilə məqsədəmüvafiq hesab olunur:

Musiqi bütün dünyanı ilhamlandırır, ruha qanad verir, təxəyyülün uçuşuna imkan yaradır… Onu bütün gözəlliyin və ucalığın təcəssümü adlandırmaq olar.

— Platon

Kim musiqi yaradıcılığında gözəllik və zərif zövq tələblərinə riayət etmək istəyirsə, musiqi ilə məşğuliyyətini digər elmi fənlərlə tamamlamalı və özünə rəhbər kimi fəlsəfəni seçməlidir, çünki yalnız fəlsəfə musiqi üçün lazımi ölçünü və fayda dərəcəsini müəyyən edə bilər.

— Plutarx

Allahın ən gözəl və ən yaxşı hədiyyələrindən biri — musiqidir; o, insanı məhrumiyyət və pis fikirlərdən uzaqlaşdırmaq üçün xidmət edir.

— Martin Lüter

Musiqi sənətin həqiqi mənəvi formasıdır, necə ki, səs materiyanın daxili keyfiyyətlərini göstərir… Musiqi ikinci kainatdır və yalnız uca mənəvi eşitmə qabiliyyətinə malik filosof ilahi Dünya Musiqisini eşidə və dərk edə bilər.

— V. F. Odoyevski

Musiqi — daha yüksək nizam və gözəllik sahələrinə nüfuz etmək üçün mütləq transsendent vasitədir… Sənətin əzəməti ən aydın şəkildə məhz musiqidə təzahür edir.

— Y. V. Göte

Musiqi — müdriklik və fəlsəfədən daha yüksək bir vəhydir… Musiqi həmişə məzmunludur. Hər bir həqiqi musiqi əsərinin bir ideyası vardır.

— Lüdviq van Bethoven

Musiqinin sirri ondadır ki, o, nitqin susduğu yerdə tükənməz bir mənbə tapır.

— E. T. Hofman

Musiqi insana onun ruhunda mövcud olan ucalıq imkanlarını göstərir.

— R. U. Emerson

Sənətkarda — mütləq həqiqət vardır; lakin bu, banal və protokol mənasında deyil, bizə naməlum üfüqləri, əlçatmaz sferaları açan ali həqiqətdir; həmin sferalara yalnız musiqi nüfuz edə bilər.

— P. İ. Çaykovski

Musiqi — ruhun xəbərsiz şəkildə metafizika ilə məşğul olmasıdır; o, nə etdiyini dərk etməsə də, fəlsəfə yürüdür… Mən musiqi dinləyəndə tez-tez elə təsəvvür edirəm ki, bütün insanların həyatı və mənim öz həyatım əbədi bir ruhun yuxusudur və ölüm isə oyanışdır.

— A.Şopenhauer

Ey musiqi! Uzaq harmonik aləmin əks-sədası! Ruhumuzda mələyin ahı!.

— Jan Pol

Musiqi — gözəl səslərdə təcəssüm etmiş zəka­dır.

— İ. S. Turgenev

Allah bizə musiqini ona görə verdi ki, biz hər şeydən əvvəl onun vasitəsilə yuxarılara çəkilək.

— Fridrix Nitsşe

Musiqi heç bir şeyi adlandırmadan hər şeyi deyə bilər.

— İ. Q. Erenburq

Musiqi bizi əbədiyyətin ən kənarına qədər aparır və bizə bir neçə dəqiqə ərzində onun əzəmətini dərk etmək imkanı verir.

— T. Karleyl

• Adorno, Theodor W. 1976. Introduction to the Sociology of Music, translated by E.B. Ashton. A Continuum Book. New York: Seabury Press. ISBN 0816492662.
• Adorno, Theodor W. 1981. In Search of Wagner, translated by Rodney Livingstone. [London]: NLB. ISBN 0860910377.
• Adorno, Theodor W. 1992. Quasi una Fantasia: Essays on Modern Music, translated by Rodney Livingstone. Verso Classics. London and New York: Verso. ISBN 0860913600 (cloth); ISBN 0860916138 (pbk) ; ISBN 1859841597 (pbk).
• Adorno, Theodor W. 1998. Beethoven: The Philosophy of Music: Fragments and Texts, edited by Rolf Tiedemann; translated by Edmund Jephcott. Stanford: Stanford University Press. ISBN 0804735158.
• Adorno, Theodor W. 1999. Sound Figures, translated by Rodney Livingstone. Stanford: Stanford University Press. ISBN 0804735573 (cloth); ISBN 0804735581 (pbk).
• Adorno, Theodor W. 2001. The Culture Industry: Selected Essays on Mass Culture, edited and with an introduction by J. M. Bernstein. Routledge Classics. London and New York: Routledge. ISBN 0415255341 (cloth); ISBN 0415253802 (pbk).
• Adorno, Theodor W. 2002. Essays on Music, selected, with introduction, commentary, and notes by Richard Leppert; new translations by Susan H. Gillespie. Berkeley: University of California Press. ISBN 0520231597.
• Adorno, Theodor W. 2006. Philosophy of New Music, translated by Robert Hullot-Kentor. Minneapolis: University of Minnesota Press. ISBN 0816636664.
• Adorno, Theodor W. 2009. Night Music: Essays on Music 1928–1962, edited by Rolf Tiedemann; translated by Wieland Hoban. London and New York: Seagull Books. ISBN 1906497214.
• Arena, Leonardo V., La durata infinita del non suono, Mimesis, Milan 2013. ISBN 978-88-575-1138-2
• Barzun, Jacques. 1982. Critical Questions on Music and Letters, Culture and Biography, 1940–1980, selected, edited, and introduced by Bea Friedland. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-03863-7.
• Beardsley, Monroe C. 1958. Aesthetics: Problems in the Philosophy of Criticism. New York, Harcourt, Brace.
• Beardsley, Monroe C., and Herbert M. Schueller (eds.). 1967. Aesthetic Inquiry: Essays on Art Criticism and the Philosophy of Art. Belmont, Calif.: Dickenson Pub. Co.
• Bloch, Ernst. 1985. Essays on the Philosophy of Music, translated by Peter Palmer, with an introduction by David Drew. Cambridge and New York: Cambridge University Press. ISBN 0521248736 ISBN 0521312132 (pbk).
• Bonds, Mark Evan. 2014. Absolute Music: The History of an Idea. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-934363-8.
• Budd, Malcolm. 1985. Music and the Emotions: The Philosophical Theories. International Library of Philosophy. London and Boston: Routledge & Kegan Paul. ISBN 0710205201 (cloth); ISBN 0415087791 (pbk).
• Budd, Malcolm. "Music and the Expression of Emotion", Journal of Aesthetic Education, Vol. 23, No. 3 (Autumn, 1989), pp. 19–29.
• Chadwick, Henry. 1981. Boethius, the Consolations of Music, Logic, Theology, and Philosophy. Oxford: Clarendon Press; New York: Oxford University Press. ISBN 019826447X (cloth); ISBN 0198265492 (pbk.)
• Clifton, Thomas. 1983. Music as Heard: A Study in Applied Phenomenology. New Haven: Yale University Press. ISBN 0300020910.
• Fronzi, Giacomo. 2017. Philosophical Considerations on Contemporary Music: Sounding Constellations. Newcastle: Cambridge Scholars Publishing.
• Deleuze, Gilles. 1980. A Thousand Plateaus. London / Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Goehr, Lydia. 'The Imaginary Museum of Musical Works. An Essay in the Philosophy of Music' Oxford, 1992/2007.
• Kivy, P. Introduction to a Philosophy of Music, Hackett Publishing, 1989.
• Langer, Susanne K. 1957. Philosophy in a New Key: A Study in the Symbolism of Reason, Rite, and Art, third edition. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 0674665031.
• Lippman, Edward A. 1992. A History of Western Musical Aesthetics. Lincoln: University of Nebraska Press. ISBN 0803228635 (cloth); ISBN 0803279515 (pbk).
• Nietzsche, Friedrich Wilhelm. 1967. The Birth of Tragedy, and The Case of Wagner, translated, with commentary, by Walter Kaufmann. New York: Vintage Books. ISBN 0394703693 (pbk).
• Rimas, Juozas. Etudes on the Philosophy of Music. Cham, Switzerland: Palgrave Macmillan. 2024. doi:10.1007/978-3-031-63965-4. ISBN 978-3-031-63964-7.
• Rowell, Lewis Eugene. 1983. Thinking about Music: An Introduction to the Philosophy of Music. Amherst: University of Massachusetts Press. ISBN 0870233866.
• Scruton, Roger. The Aesthetics of Music, Oxford University Press, 1997.
• Shehadi, Fadlou. Philosophies of Music in Medieval Islam. Leiden: Brill Publishers. 1995. ISBN 978-30-31-639654.
• Young, James O. A History of Western Philosophy of Music, Cambridge University Press, 2023.

•   Vikianbarda Musiqi fəlsəfəsi ilə əlaqəli mediafayllar var.
• Şablon:Sep entry
• Şablon:Sep entry
• Şablon:Sep entry
• Matteo Ravasio, Analytic Perspectives in the Philosophy of Musice in the Internet Encyclopedia of Philosophy