Monqol imperiyasının Macarıstan krallığına ilk hücumu 1241-ci ilin martında başlamışdır. Monqollar 1242-ci ilin mart ayının sonunda geri çəkilməyə başladılar.[14]
| Monqolların Macarıstana yürüşləri | |||
|---|---|---|---|
| Avropanın monqollar tərəfindən istilası | |||
 İohann de Turoçun əsəri olan Chronica Hungarorumda monqolların istilası təsvir olunmuşdur | |||
| Tarix | 1241 mart – 1242 aprel | ||
| Yeri | Macarıstan krallığı və Xorvatiya krallığı (müasir Macarıstan, Xorvatiya, Slovakiya, Serbiya və Rumıniya) | ||
| Nəticəsi |
|
||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
|
|||
| İtkilər | |||
|
|||
|
|
|||
Monqol imperiyası XIII əsrin əvvəllərində Çingiz xanın rəhbərliyi ilə böyük bir imperiyaya çevrilmişdi. Onun varisləri Avropaya qədər yürüşlərə başlamış, 1236–1242-ci illərdə Qızıl Orda xanlığının təməlini qoymuşdular. 1236-cı ildən başlayaraq monqol qoşunları Volqa Bolqarıstanını, Rus knyazlıqlarını və Polşanı işğal edərək Macarıstan istiqamətinə irəliləmişlər. 1241-ci ilin yazında monqollar Macarıstan sərhədlərinə daxil oldular. 11 aprel 1241-ci ildə baş verən Mohi döyüşü bu yürüşlərin kulminasiya nöqtəsi olmuşdur. Macar kralı IV Bela böyük ordu toplasa da, monqolların taktiki ustalığı və çevik hərəkətləri nəticəsində ağır məğlubiyyətə uğradı.[15][16][17]
Monqollar Macarıstanın böyük ərazilərini işğal etdilər, şəhər və kəndləri yandıraraq, əhalini kütləvi şəkildə qırdılar və köçürdülər. Tarixçilər bu yürüş zamanı Macarıstan əhalisinin üçdə birinin həlak olduğunu ehtimal edirlər.
1241-ci ilin aprelində Monqol ordusu Mohi yaxınlığında Macar kralı IV Belanın qüvvələrini məğlub etmişdir. Bu döyüş Monqolların Avropadakı ən böyük qələbələrindən biri hesab olunur. Macar ordusu böyük itkilər verdi və kral qaçmağa məcbur olmuşdur.
Monqollar Budapeşt də daxil olmaqla Macarıstanın əsas şəhərlərini işğal edərək onları yandırdılar və əhalisini qılıncdan keçirdilər. Kənd təsərrüfatı və iqtisadiyyat ciddi zərər görmüşdür.
1239-cu ildə Monqolların Rusiyaya hücumundan sonra Qıpçaq-Kuman tayfaları məğlub edilərək daha qərbə və ya cənuba doğru çəkilməyə məcbur oldular. Bu tayfalardan biri xan Kotyanın rəhbərlik etdiyi tayfa olmuşdur. Maqistr Rogeriyə görə, Kotyan xan rəhbərlik etdiyi bir qrup ilə birlikdə Macarıstana köç etmişdi; bu qrupun 40,000 familia-dan ibarət olduğu qeyd olunur (bu latın ifadəsinin bir neçə mənası vardır). Bəzi tarixçilər bu rəqəmi 40,000 ailə kimi şərh edirlər. Lakin macar tarixçisi Andraş Palotsi-Horvatın (mac. Andráş Pálóczi-Horváth)qeyd etdiyi kimi, Qıpçaqların yerləşməsi üçün ayrılan torpaqlar yalnız 17,000 ailəni təmin edə biləcək gücdə idi, bu da Kotyan xanın ümumilikdə 40,000 nəfərə yaxın insanla gəldiyini göstərir.[18]
Kotyan xan sığınacaq almaq üçün yaxınlıqdakı Macarıstan krallığına müraciət etmişdir. Kral isə cavab olaraq bildirdi ki, əgər Qıpçaqlar katolikliyə keçib onları öz ağaları kimi tanıyaraq hərbi xidmət göstərməyi qəbul etsələr, ölkəyə qəbul olunacaqlar.
Monqollar 1242-ci ilin əvvəlində gözlənilmədən Macarıstanı tərk etmişdilər. Bəzi tarixçilər bu geri çəkilməni Böyük xan Ugedeyin ölümündən sonra baş vermiş siyasi dəyişikliklərlə əlaqələndirirlər. Monqolların yürüşü Macarıstanda sosial və iqtisadi strukturda böyük dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Ölkənin müdafiə sistemləri yenidən qurulmuşdur, daş qalalar tikilmiş və şəhərlərin müdafiəsi gücləndirilmişdir. Bu hadisə Avropa dövlətlərinə monqol təhlükəsini real olaraq göstərmiş və gələcəkdə özlərini müdafiə etməyə təşviq etmişdir.[19]
Macarıstan Krallığı dağıntılara məruz qalsa da, tamamilə məhv edilməmişdi. Monqolların geri çəkilməsindən cəmi bir il sonra, Avstriya hersoqu I Fridrix tərəfindən girov olaraq alınan ölkənin ən qərb bölgələrindən olan Moşon, Şopron və Vaş vilayətləri geri alınmışdır. Həmçinin, Slavyoniyada baş vermiş yerli üsyan geri çekilmişdir.[20][21]
Sonrakı onilliklərdə Qızıl Orda xanları Macarıstandan təkrar-təkrar itaət tələb etmişdilər. Məsələn, 1259 və 1264-cü illərdə Bərkə xan Macarıstanın onun imperiyasına tabe olmasını və Mərkəzi Avropaya planlaşdırılan yürüşlərdə ordu ilə iştirak etməsini istəmişdi. Əvəzində, ölkəyə vergi azadlığı və talan edilmiş qənimətlərdən pay vəd olunurdu. Lakin Macarıstan bu tələbləri daim rədd etmişdi.
1241–1242-ci illərdəki Monqol işğalının dəhşətli nəticələri, ölkə daxilində milli birliyi gücləndirdi və kral IV Belanın ölkə müdafiəsini köklü şəkildə yenidən qurmasına təkan verdi. Bu dövrdə Macarıstanda daşdan inşa edilən qalaların sayı sürətlə artmışdır — yalnız ilk on ildə 44 yeni qala tikilmişdir. Eyni zamanda kral ordusu islah olunaraq, ağır zirehli süvarilərin və cəngavərlərin sayı artırılmışdır.
IV Bela bu islahatlara və ölkəni yenidən qurmasına görə bu gün "ikinci qurucu ata" kimi xatırlanır. Onun gördüyü tədbirlər 1285-ci ildə öz bəhrəsini vermişdir. Həmin il Noğay xan Macarıstana növbəti böyük hücumu təşkil etmişdir. Əvvəlki illərdə sərhədboyu kiçik basqınlar olsa da, 1242-ci ildən sonra baş verən ilk böyük hücum olmuşdur. Lakin bu dəfə hücum tezliklə dəf edilmişdir. Sonrakı illərdə baş verən bir neçə hücum da uğursuzluqla nəticələnmişdir.
- ↑ William of Rubruck. "The journey of William of Rubruck to the eastern parts of the world, 1253-55." Translated by William Woodville Rockhill. Page 281. "It would be very easy to conquer or to pass through all these countries. The King of Hungary has not at most XXX thousand soldiers."
- ↑ Sverdrup, p.115: "A near-contemporary source says the Hungarians lost 10,000 men in the Mohi battle. This is no precise number, but as most of the army was lost it may be close to what the author believed the size of the whole army was. When Mongol officer Siban spied the Hungarian camp some weeks before the battle he counted 40 units [Rashid al-Din, 2:474]. In those days the Hungarian units, the so-called banderias, were usually between 50 and 400 men strong [See Julius Bartl, "Slovak History: Chronology and Lexicon" (Bratislava 2002), p. 191]. An average size of 250 would indeed give a total of 10,000 men." [a maximum average of 400 would have given 16,000 men].
- ↑ Carey, Brian Todd, p. 124
- ↑ 1 2 Markó, László, Great Honours of the Hungarian State, Budapest: Magyar Könyvklub, 2000, ISBN 963-547-085-1
- ↑ 1 2 Liptai, Ervin, Military History of Hungary, Budapest: Zrínyi Katonai Kiadó, 1985, ISBN 963-326-337-9
- ↑ 1 2 Sverdrup, p. 115, citing Kosztolnyik.
- ↑ Sverdrup, p. 114-115, citing Rashid al-Din's chronicles, 1:198, 2:152. Rashid Al-Din's figures give Batu and Subutai about 40,000 horsemen total when they invaded Central Europe in 1241 (including Turkic auxiliaries recruited since the conquest of Rus), divided into five columns; one made a diversionary attacks into Poland, but rejoined with the other four in Hungary after Legnica and participated in the invasion.
- ↑ Carey states on p. 128 that Batu had 40,000 in the main body and ordered Subotai to take 30,000 troops in an encircling maneuver. Batu commanded the central prong of the Mongols' three-pronged assault on eastern Europe. This number seems correct when compared with the numbers reported at the Battles of Leignitz to the North and Battle of Hermannstadt (Sibiu) to the South. All three victories occurred in the same week.
- ↑ Sverdrup, p. 115. Citing: Gustav Strakoschd-Grassmann. Der Einfall Der Mongolen In Mitteleuropa In Den Jahren 1241 und 1242 (Innsbruck, 1893), p.183.
- ↑ The Mongols in the West, Denis Sinor, Journal of Asian History, Vol. 33, No. 1 (1999), page 15;"...on April 11, Batu's forces executed a night attack on the Hungarian camp, inflicting terrible losses on its trapped defenders..[..]..While the outcome of the encounter is beyond dispute-some call it a massacre rather than a battle-historians disagree on their assessments of Béla's apparent ineptitude. Of course the Hungarians could have done better; but it is beyond doubt that no "ad hoc", feudal type force could have matched the well disciplined, highly trained, professional soldiers of the Mongol army. A seldom considered measure of the efficacy of the Hungarian resistance is the size of the losses sustained by the attackers. These were very heavy.."
- ↑ John France, Perilous Glory: The Rise of Western Military Power, (Yale University Press, 2011), 144.
- ↑ A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East, Vol. I, ed. Spencer C. Tucker, (ABC-CLIO, 2010), 279;"Although Mongol losses in the battle are heavy...".
- ↑ The Mongol Empire: A Historical Encyclopedia, Vol. II, ed. Timothy May, (ABC-CLIO, 2017), 103.
- ↑ 1 2 Obrusánszky, Borbála. A tatárok kivonulásának okai [The reasons for the departure of the Tatars] (PDF) // Székelyföld - kulturális folyóirat (Hungarian). 21/9. Csíkszereda: Hargita Megye Tanácsa, Hargita Kiadóhivatal, Székelyföld Alapítvány. September 2017. 113–129. ISSN 1453-3871. 2023-12-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-24.
- ↑ Erik Fügedi. Castle and Society in Medieval Hungary (1000-1437). Akadémiai Kiadó. 1986. səh. 48. ISBN 9789630538022.
- ↑ Pál Engel. The Realm of St. Stephen: A History of Medieval Hungary. Bloomsbury. 2001. ISBN 978-1850439776.
- ↑ Martyn Rady. Nobility, Land and Service in Medieval Hungary. Palgrave Macmillan. 2000. ISBN 978-0333800850.
- ↑ Arhiđakon, Toma. O prirodi Tatara // Historia Salonitana (Croatian). Split: Književni krug.
- ↑ Petö, Andrew . 5 Memory and the Narrative of Rape in Budapest and Vienna in 1945 (#bad_url) // Bessel, Richard; Schumann, Dirk (redaktorlar ). Life After Death: Approaches to a Cultural and Social History of Europe During the 1940s and 1950s (illustrated). Cambridge University Press. 2003. səh. 143. ISBN 0521009227.
- ↑ "Escaping the Mongols: A Survivor's Account from the 13th century". Medievalists.net. January 2018. 2023-12-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-12-23.
- ↑ Bak, János M.; Rady, Martyn; Veszprémy, László, redaktorlar Master Roger's Epistle to the Sorrowful Lament upon the Destruction of the Kingdom of Hungary by the Tatars (Bilingual). Central European University Press. 2010. ISBN 978-9639776951.