Mirzə Yusif Qarabaği, Mirzə Yusif Nersesov (rus. Мирза Юсиф Нерсесов; əsl adı: Ovsep Nersesyants (erm. Հովսեփ Ներսիսյանց); 1798[1], Hadrut – 1864[1], Şuşa) — erməni əsilli salnaməçi[2] və tərcüməçi. Qarabağ tarixi barədə farsca "Tarixi-Safi" (fars. تاريخ صافى) və Qarabağlı şairlər barədə "Məcmueyi-divani-Vaqif və digər müasirin"[3] əsərlərinin müəllifi.
| Mirzə Yusif Qarabaği | |
|---|---|
| erm. Հովսեփ Ներսիսյանց | |
| Doğum tarixi | 1798[1] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1864[1] |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | alim |
1789-ci ildə Qarabağ xanlığının Hadrut kəndində anadan olmuşdur. Onun atası Nerses Cənubi Azərbaycanın Əhər şəhərindən idi və Qarabağa köçmüşdü. Mirzə Yusif "Tarixi-Safi" əsərinin müqəddiməsində hələ uşaq ikən Qarabağdan "Qızılbaş vilayətinə" (Cənubi Azərbaycana) aparıldığını qeyd edirsə də, bunun səbəbini izah etmir.[4]
Ə. Ə. Səidzadə bu məsələdən bəhs edərkən Mirzə Yusif Qarabağinin 8–9 yaşlarında ikən talan məqsədilə Qarabağa soxulan qarətçilər tərəfindən əsir edilib aparıldığını və digər əsirlər sırasında İran şahına təqdim olunduğunu göstərir.[4] Mirzə Yusifin özünün yazdığına görə, o, 18 il Qacar İranında Əmirxan sərdarın yanında qalaraq, farscanı mükəmməl öyrənmişdi. O, bir müddət divanxana katibliyi vəzifəsində işləmiş, vaxtının müəyyən hissəsini də tarixə dair əsərlər mütaliəsinə sərf etmişdir. 1828-ci ildə Türkmənçay sülh müqaviləsi bağlandıqdan sonra Mirzə Yusif Qarabağa qayıdır və bir müddət müəllimliklə məşğul olur. İranda müsəlmanlığı qəbul etmiş Mirzə Yusif Qarabağa qayıtdıqdan sonra mitropolit Baqdasar Həsən Cəlalyanın təkidi ilə yenidən xristianlığı qəbul edir.[4]
Mirzə Yusifin yazdığına görə o, 1854-cü ildə Kaspi və Şimali Dağıstan ölkələrinin komandanı general-leytenant knyaz Qriqori Orbelianinin yanında xidmətə girmiş və mütərcimlik etmişdir. Rusiya hərbi komandanlığı ilə Şeyx Şamil arasında aparılan yazışmada Mirzə Yusifin yaxından iştirak etdiyi ehtimal olunur.[4][5]
Mirzə Yusif Dağıstanda işlədiyi dövrdə Teymurxan-Şurada (Buynakskda) Vaqif və onun müasirlərinin əsərlərindən ibarət bir ədəbi məcmuə də çap etdirmişdir.[5] Dağıstanda üçillik xidmətdən sonra Qarabağa qayıdan Mirzə Yusif yenə də müəllimliklə məşğul olmuş və 1864-cü ildə Qarabağda vəfat etmişdi.[4]
- Məcmueyi-divani-Vaqif və digər müasirin. Teymurxanşura: Mirzoyev mətbəəsi, 1856.
- Tarixi-Safi // Qarabağnamələr. 2-ci kitab. Tərtib edəni və çapa hazırlayanı: professor Nazim Axundov. Bakı: Yazıçı, 1991.
- Məcmueyi-Vaqif və müasirinin-digər. Əsəri əski əlifbadan transliterasiya edəni və çapa hazırlayanı: Ə. Bağırov. Bakı: Şuşa, 1999.
- A Truthful History. Translation, introduction and commentaries by K. P. Kostikian. Yerevan: IOS NAS RA, 2000.
- Tarixi-Safi // Qarabağnamələr. II kitab. Tərtib edəni və çapa hazırlayanı: professor Nazim Axundov. Bakı: Şərq-Qərb, 2006.
- Tarixi-Safi // Qarabağnamələr (Qarabağ haqqında tarixi əsərlər). Tərtib edəni: A. Fərzəliyev; N. Axundov. Bakı: Qanun, 2020.
- ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ Мирзә Јусиф Гарабағи // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VI ҹилд: Куба—Мисир. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1982. С. 590.
- ↑ Tərtib edəni: Əliyev, Ə. Y., redaktorAzərbaycan kitabı (Biblioqrafiya) : 3 cilddə. C. 1 1780-1920. Bakı. 1963. 7.
- ↑ 1 2 3 4 5 Nazim Axundov, Akif Fərzəliyev. Qarabağnamələr. II kitab (PDF). Bakı: "Şərq-Qərb". 2006. səh. 10-11. 2022-07-11 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2018-07-07.
- ↑ 1 2 "Qarabağ salnaməçiləri və ləzgilər". 2022-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-07-07.