Miroslav İrçan əsl adı Andrey Babyuk(ukr. Мирослав Ірчан; 14 iyul 1897, Kolomıy rayonu[d] – 3 noyabr 1937) — ukraynalı yazıçı və dramaturq, hüquq müdafiəçisi Stalin repressiyaları qurbanı.
| Miroslav İrçan | |
|---|---|
| ukr. Мирослав Ірчан | |
 | |
| Doğum adı | Andrey Babyuk |
| Təxəllüsü | Мирослав Ірчан, Абба, Б'юк, І. Мірко, Юрко Ропша |
| Doğum tarixi | 14 iyul 1897 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 3 noyabr 1937 (40 yaşında) |
| Fəaliyyəti | esperantoçu, jurnalist, şair, tərcüməçi, nasir, dramaturq, ədəbiyyatşünas, publisist, tarixçi, naşir |
| Fəaliyyət illəri | 1918–1933 |
| Əsərlərinin dili | ukrain dili |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
O, İvano-Frankovsk vilayətinin Kolomıya, Pyadiki kəndində kasıb kəndli ailəsində anadan olub. 1914-cü ildə Lvovdakı Müəllimlər Seminariyasını bitirib.[1] Avropadan Şimali Amerikaya köç etmiş Miroslav İrçan, burada yaşayarkən də, Avropa təcrübələri haqqında yazmağa davam etmişdir. O, həmçinin Avropa və Kanadada braxılmış bir sıra nəşrlərin redaktoru olub.
Onun ilk hekayəsi 17 yaşında İrçan təxəllüsü ilə qələmə aldığı "Görüş" (Зустріч) adlı hekayədir. Onun ilk eskizlər və qısa hekayələr toplusu müharibəni pisləyən "Nirvana gülüşü" (Сміх Нірвани) adlanıb.[2]:5
O, Birinci Dünya müharibəsinin başlamasından qısa müddət sonra Ukrayna Siç Atıcıları və Ukrayna Qalisiya Ordusunda xidmət edib. Üç fərqli orduda: Avstriya-Macarıstan, Qalisiya və Ukrayna Qırmızı Ordusunda döyüşüb.[2]:10 Ukrayna Qalisiya Ordusu, Qırmızı Ordu sıralarına daxil olduqdan sonra, onun dövri nəşri olan "Qırmızı oxatan" (Червоний Стрелец) jurnalını etdi.[1] O, müharibə dövründə Ukrayna İstiqlaliyyət müharibəsindən bəhs edən iki pyes yazıb.[3] Bu pyeslərdən birincisi olan "Üsyançı" (Бунтар) 1920-ci ilin aprelində Sovet-Polşa müharibəsi ilə başlamış və 1921-ci il yanvarın 12-də Umanda tamamlananmışdır. Səkkiz ay ərzində Kiyev vilayətində və Podolyedə 26 tamaşa nümayiş etdirilmişdir. 1922-ci ildə Kultura nəşriyyatları tərəfindən çap edilən 10.000 nüsxədən 3.000-i Şimali Amerikada yayılmışdı. Burada, 1920-ci ilin əvvəllərində Qırmızı Ordunun Polşaya qarşı hücumunun dayandığı bir vaxtda Qalisiya şəhərində başlayan fəhlə hərəkatında sovetyönlü ukraynalı fəalların təşkil etdiyi uğursuz üsyandan bəhs edilir.[3]
İstiqlaliyyət müharibəsi başa çatdıqdan sonra İrçan Kiyevdə məskunlaşdı və burada həyat yoldaşı Zdenka ilə tanış olaraq, evləndi. Zdenka, çex həkimin qızı idi və 1922-ci ildə valideynləri Praqaya gedəndə gənc cütlük də onların yanına getdi. Praqada İrçan Çarlz Universitetinə daxil oldu və Ukrayna tələbə hərəkatlarında iştirak etməyə başladı. O, bu vaxta qədər yazıçı kimi tanınırdı və Şimali Amerikada məqalə və hekayələrinin dərc edilməsi davam edirdi.[2]:6
1923-cü ildə İrçan, UƏMA-nın (Ukrayna Əmək Məbədi Assosiasiyası) vasitəsilə,[4] artıq məqalələrin də çap olunduğu, onların jurnalı olan "İşçi qadını" (Робітниця) etməsi üçün, Kanadaya dəvət olundu. Bu zaman Kanada İmmiqrasiya İdarəsi yalnız immiqrantları fəhlə kimi qəbul edirdi, ona görə də o, həyat yoldaşı ilə birlikdə bir müddət yaşadıqları Manitoba ştatının Qonor şəhərində Kanadalı bir fermer tərəfindən Kanadaya dəvət edildi və o, ədəbi fəaliyyətini burada davam etdirdi.[2]:10
Kanadada o, redaktor, şair, hekayə yazarı və dramaturq kimi həyatının ən yaradıcı ədəbi dövrünü yaşamalı idi.
Onun Kanadada yazdığı ilk pyesi "Fırça ustaları ailəsi" (Родина щіткарів) olub.[5] 1923-24-cü illər arasında yazılmış dörd pərdəli "Fırça ustaları ailəsi" tamaşasının əvvəlində üçü gözdən əlil dörd nəfərlik bir ailənin hekayəsindən bəhs edilir. Yalnız oğlu görürdü. İrça deyirdi: "1915-ci ildə Avstriyanın paytaxtı Vyanada bir alman xəstəxanasında xəstə yatarkən bir alman qəzetində onun son səhifəsinin kiçik bir küncündə Almaniyada yaşayan gözdən əlil fırça ustası və musiqiçisinin, həmçinin gözdən əlil arvadı və qızı olması barədə xəbər oxudum. Görmə qabiliyyəti olan yeganə oğlu Alman ordusuna çağırılmışdı. Müəyyən vaxtdan sonra evə qayıdan oğul da, Kayzer və böyük Almaniya imperiyasının şöhrəti üçün görmə qabiliyyətini itirmişdi. Beləliklə, ailənin yeganə görmə qabiliyyəti olan oğlu da, görmə qabiliyyətini itirmişdi". Monrealdan Vankuverə qədər 74 dəfə tamaşaya qoyulan tamaşa böyük uğur qazanmış və hətta ingilis mətbuatında da tamaşa haqqında məlumatlar dərc edilmişdir.[2]:84
Onun Kanadanı tərk etməsinin səbəbləri müxtəlifdir. Əvvəlcə səhhəti pis olan həyat yoldaşı Zdenka qızı Maya ilə birlikdə Praqaya valideynlərinin yanına qayıtdı. İkincisi isə, onu Vinnipeqdə UƏMA (Ukrayna Əmək Məbədi Assosiasiyası) ilə getdikcə daha çox bağlayan təşkilati fəaliyyətlər ona yazıçı kimi inkişaf etmək üçün çox az imkanlar buraxırdı. Səbəbləri nə olursa olsun, 1929-cu il mayın 22-də o, Vinnipeqi tərk edərək Avropaya qayıtdı.[2]:55
İosif Stalinin rəssam, akademik və bütün sahələrin istedadlı şəxslərinə qarşı repressiyalarının gücləndiyi bir vaxtda İrçan Ukraynaya qayıtdı.
İrçan o dövrdə Sovet Ukraynasının paytaxtı Xarkova köçmüşdü. Şəhərdə bir sıra yazıçı təşkilatvə nəşriyyatları var idi və onun burada yazıçılar cəmiyyətində dostları da vardı. O, 1934-cü ildə Dövlət Siyasi İdarəsi tərəfindən həbs edilən yazıçılardan biri olub. Həyat yoldaşı və qızı onunla birgə Sibirin Omsk şəhərinə ona sürgün edildilər. Vinnipeqdəki dostuna məktubda yazırdı: "Xahiş edirəm, mənə daha qəzetlər göndərməyin, bunu Nyu-Yorka da xəbər verin, çünki, bunlar məni xoşagəlməzliklərə sürükləyir. Sizlərlə əlaqlə saxlayacam. Hamıya salamlar. Zdenka".[2]:63 Amma daha ondan xəbər eşidilmədi.
İrçanın Sovet İttifaqında rəsmi reabilitasiyası, 34 il sonra, Xruşşovun Stalinin rəhbərliyi altında cinayət fəaliyyətini üzə çıxaran məruzəsinin nəticəsi idi. Bundan sonra, İrçanın taleyinin təfərrüatı ictimaiyyətə açıqlandı. İrçanı, Ukraynada Qolodomor kimi tanınan 1932-1933-cü illər aclığının əsas memarlarından biri hesab edilən Pavel Postışev dindirmişdi. Onu Ukraynada Sovet hakimiyyətini hərbi yolla devirməyə çalışan millətçi Ukrayna əksinqilabi təşkilatına "mənsub olmaq"da ittiham etmişdilər. O, 3 noyabr 1937-ci ildə Kareliyanın Sandarmox şəhərində bir çox digər ukraynalı ziyalılarla birlikdə güllələnmişdi.[2]:65
- ↑ 1 2 "Irchan, Myroslav – Internet Encyclopedia of Ukraine".
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Krawchuk, Peter, The Unforgettable Myroslav Irchan. Translated by Mary Skrypnyk. Kobzar Publishing Company Ltd. , Edmonton, Alberta 1998.
- ↑ 1 2 Balan, Jars. The Ukrainian Canadian stage, in Slavic Drama. University of Ottawa, Ottawa, Canada 1991, page 228.
- ↑ Martynowych, Orest T. "The Ukrainian Labour Temple Association (ULTA)" (PDF). Centre for Ukrainian Canadian Studies at the University of Manitoba. İstifadə tarixi: July 9, 2017.
- ↑ "Shkandrii, Myroslav. The Rape of Civilization" (PDF). İstifadə tarixi: July 9, 2017.
- Balan, Jars. The Ukrainian Canadian stage, in Slavic Drama. University of Ottawa, Ottawa, Canada 1991.
- Irchan, Myroslav. Internet Encyclopedia of Ukraine.
- Krawchuk, Peter. The Unforgettable Myroslav Irchan. Translated by Mary Skrypnyk. Kobzar Publishing Company Ltd. , Edmonton, Alberta 1998.
- Shkandrii, Myroslav. The Rape of Civilization: Recurrent Structure in Myroslav Irchan's Prose. Journal of Ukrainian Studies 25 (2000).