Mira padşahlığı

Mövcud araşdırmalara görə, Mira ilə Seha çayı ölkəsi arasındakı şimal sərhədi Qarabel relyefi ilə işarələnirdi. Bu nəzəriyyə ilk dəfə 1975-ci ildə Hans Qustav Güterbok tərəfindən irəli sürülmüş və 1998-ci ildə Con Devid Hokins tərəfindən relyefdəki yazının deşifr olunması ilə təsdiq edilmişdir.^[1] Mira ilə cənubda yerləşən Lukka ölkəsi arasındakı sərhədin Milasda olduğu, şərqdə isə Hapalla və Het dövləti ilə sərhədin təxminən Afyon ətrafında yerləşdiyi güman olunur.^[2] Pitassa, Masa və Arsava kimi digər ərazilərlə sərhədlər yalnız müəyyən dövrlərdə təsdiq olunub. Mira Arsava torpaqlarından Het dövlətinə ən yaxın olanı idi.^[3]

Mira haqqında ilk məlumat hetlərin böyük hökmdarı I Suppiluliumanın e.ə. XIV əsrdə apardığı Arsava yürüşü ilə əlaqələndirilir, lakin Miranın bu zaman I Suppiluliumanın düşməni olub-olmaması və Arsava ilə münasibətləri dəqiq bilinmir. I Suppiluliumanın qızı Muvatti Arsava torpaqlarından olan Masuiluva ilə evlənmişdi. I Suppiluliumanın oğlu və onun varisi II Mursilinin Arsava yürüşünü uğurla başa vurmasından sonra Masuiluva Mira padşahlığına vassal hökmdar kimi təyin edilmiş, ona şəxsi mühafizə üçün 600 nəfər əsgər verilmişdir. Miranın Arsava torpaqlarının nə qədər hissəsini əhatə etdiyi məlum deyil.^[3] Alimlər tərəfindən güman edilir ki, Miranın hüdudları Egey dənizi sahillərinə qədər uzanırdı və paytaxtı Apasa şəhəri idi. Müasir tədqiqatçılar bu şəhərin indiki Efes olduğunu düşünürlər.^[4] Qısa müddət sonra Masuiluva andını pozmaqda günahlandırılmış, Pitassa ölkəsini hetlərə qarşı üsyana qaldırmış və Masa ölkəsinə qaçmışdır. II Mursili Masa ölkəsini işğal etməklə hədələdi və nəticədə Maşuiluva ona təhvil verildi, sonra isə Xattusaya sürgün edilmişdir. Mira ölkəsinin "Böyük adamları" ilə razılaşmaya əsasən Masuiluvanın varisi onun qardaşı oğlu və övladlığa götürdüyü Kupanta-Runtiya olmuşdur.^[5]

E.ə. XIII əsrdə III Xattusilinin hakimiyyəti dövründə Mira padşahı ilə hetlər arasında gərginliklər olmuşdur. Bu gərginliyin səbəbi Mira padşahının III Hattusilinin taxtdan saldığı Urxi-Tessupu dəstəkləməsi idi. Bu gərginliklərin müharibəyə çevrilib-çevrilmədiyi məlum deyil. Mira haqqında son məlumata e.ə. XIII əsrin sonlarına aid IV Tudxaliya ilə onun əmisi və ya əmioğlusu Tarxuntassalı Kurunta arasında bağlanmış müqavilədə rast gəlinir. Bu müqavilədə Mira padşahı Alantalli şahid kimi göstərilmişdir.^[3]

Mira Boğazqala (Xattusa) şəhərində tapılmış, əsasən fraqmentar halda olan e.ə. XIV–XIII əsrlərə aid təxminən iyirmi mixi yazı lövhəsində qeyd edilir. Qarabel relyefində Mira kralı Tarkasnava təsvir edilmişdir. Relyefdəki heroqlifik luvi dilində yazılmış mətn belədir:^[5]