Miniatür Kitab Muzeyi

1982-ci ilin noyabrında Zərifə Salahova Moskvada yerləşən Ümumittifaq könüllü kitabsevərlər cəmiyyətində olduqca maraqlı bir hadisə ilə qarşılaşır.^[1] Ona 23 rubl qarşılığında İ. A. Krılovun 1835-ci ildə buraxılmış təmsillərinin tam külliyatının kiçik formatlı faksimil nəşrini almaq təklifi edilir. O dövr üçün bu, böyük məbləğ hesab olunsa da, Salahova kitabı almağa qərar verir və anbara gedərək kitabı götürür. Elə orada ilk dəfə miniatür kitabla tanış olur və həmin gündən onun şəxsi kolleksiyasının təməli qoyulur.^[2]

Sonrakı illərdə o, dünyanın 80 ölkəsində çap olunmuş 8700-dən çox miniatür kitab toplamışdır.

20 aprel 2000-ci il tarixində Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən özəl Miniatür Kitab Muzeyi rəsmi olaraq qeydiyyata alınmışdır.

23 aprel 2002-ci ildə isə muzey Bakının “İçərişəhər” Dövlət Tarixi-Memarlıq Qoruğunun ərazisində, XIV əsrə aid Şirvanşahlar Sarayının yaxınlığında fəaliyyətə başlamışdır. Bu, dünyada yaradılmış ilk və hələ də yeganə özəl Miniatür Kitab Muzeyidir. Muzey Zərifə Salahovanın 20 ildən artıq müddətdə topladığı nadir kolleksiya əsasında formalaşdırılmışdır.^[3][4]

1 oktyabr 2014-cü ildə Muzey “Ginnesin rekordlar kitabı”na dünyanın ən böyük miniatür kitab kolleksiyasına malik muzeyi kimi daxil edilmişdir.^[5][6]

Hazırda muzeydə ümumi sahəsi 145 kvadratmetr olan ekspozisiya zalında 39 şüşə vitrin yerləşir (2002-ci ildə açılış zamanı cəmi 25 vitrin vardı). Bu vitrinlərdə 5600 miniatür kitab nümayiş etdirilir ki, onların 3370-i Ginnes rekordlar kitabının standartlarına uyğun olaraq ölçüləri 75×75 mm-dən çox olmayan nəşrlərdir.

Keçmiş SSRİ-də səhifə ölçüsü 100×100 mm olan kitablar miniatür sayıldığından, muzeydə həmin dövrün bu ölçülərinə uyğun miniatür nümunələr də yer alır.^[6]

Ekspozisiya müxtəlif bölmələr üzrə tərtib olunub:

• “Azərbaycanda nəşr olunmuş miniatür kitablar”,
• “Nadir miniatür kitablar”,
• “Dini ədəbiyyat miniatür kitablarda”,
• “Puşkiniana” (A. S. Puşkinin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş bölmə).

Burada 1837-ci ildə Sankt-Peterburqda işıq üzü görmüş “Evgeni Onegin” poemasının miniatür nəşri, 1998-ci ildə Bakıda dəbdəbəli tərtibatda buraxılmış “H. Əliyev. Əsrin müqaviləsi” kitabı, eləcə də 1815-ci ildə Londonda nəşr olunmuş “İngiltərə tarixi” kimi nadir nümunələr nümayiş etdirilir.

Muzeydə Azərbaycan, Rusiya, ABŞ, Yaponiya, İngiltərə, Fransa, İtaliya, Almaniya, Çexiya, Slovakiya, Macarıstan, Kuba, İsveçrə və digər ölkələrdə nəşr olunmuş miniatür kitablarla tanış olmaq mümkündür. Burada dünyanın 62 ölkəsindən gətirilmiş, ölçüsü 2 millimetrdən 10 millimetrədək olan miniatür kitablar saxlanılır.

Kolleksiyanın ən kiçik nümunələri 1979-cu ildə Yaponiyada çap edilmiş 2×2 millimetr ölçülü “Doğum daşı”, “Zodiak nişanları və onların rəmzləri” və “Güllərin dili” adlı mikrokitablardır. Hər biri 16 səhifədən ibarətdir, 50–100 işarəlik mətnləri var və oxunmaları üçün xüsusi lupa ilə birlikdə təqdim olunur.

Ekspozisiyanın bəzəyi olan digər nümunələr arasında 1964-cü ildə Münhendə çap olunmuş 3,5×3,5 millimetrlik 4 kitabça, SSRİ-də buraxılmış “Puşkiniana” mövzusunda 19 kitab və müxtəlif atalar sözləri və məsəllər külliyatları da vardır. 1985-ci ildə Moskvada “Kniqa” nəşriyyatı tərəfindən buraxılmış “Möcüzələr möcüzəsi” adlı 6×9 mm ölçülü 5 cildlik kitab da xüsusilə dəyərlidir. Bu nəşr A. S. Puşkinin və A. M. Qorkinin portret və kəlamlarını əhatə edir, hər səhifəsində 9 sətir olmaqla 24 səhifədən ibarətdir və cəmi 200 nüsxə ilə çap edilmişdir.^[7]

Muzeydə dini mövzulu nadir miniatürlər də yer alır. Bunlara XVII əsrə aid Quran nüsxələri, 1906-cı ildə nəşr edilmiş 4 cildlik “İncil”, katolik dua kitabçaları, Tövrat və “Buddist hekayələri” daxildir.

Buradakı nadir kitabların çoxu məhdud tirajla nəşr olunub — bəzən 100 nüsxədən az sayda. Ən qədim eksponat 1672-ci ildə Səudiyyə Ərəbistanında çap olunmuş Quran kitabıdır. Maraqlı eksponatlardan biri də “Beatles” qrupunun mahnı sözlərini əhatə edən və cəmi 5 nüsxə buraxılmış miniatür kitabdır.

Muzeyin fondları daima genişlənir — yeni nəşrlər və hədiyyə edilən kitablarla zənginləşdirilir. Hazırda 35 vitrində 4300 kitab nümayiş olunur, ehtiyat fondda isə 6000-dən çox kitab saxlanılır.^[8]

Ekspozisiyanın yerləşdirilmə prinsipi belədir:

• I vitrin – Azərbaycanda nəşr olunmuş kitablar,
• II vitrin – mikrokitablar və nadir nəşrlər,
• III vitrin – dini miniatür kitablar.

Zalın sol hissəsində (4–22 saylı vitrinlərdə) 1991-ci ildən sonra keçmiş SSRİ və Rusiya Federasiyasında nəşr olunmuş nadir miniatürlər, eləcə də dahi şəxsiyyətlərin imzalı nüsxələri; sağ hissədə (23–38 saylı vitrinlərdə) isə yaxın və uzaq xarici ölkələrin miniatür kitabları sərgilənir. Girişin solunda yerləşən 39 saylı vitrində isə ABŞ rəssamları tərəfindən muzeyə hədiyyə edilmiş 47 eksklüziv miniatür kitab nümayiş etdirilir.^[7]

18 dekabr 2014-cü ildə Naxçıvanda Məmməd Səid Ordubadi adına kitabxanada Miniatür Kitab Muzeyinin filialı açılıb. Filial ilkin olaraq Bakıdan gətirilmiş 1000 ədəd və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Vasif Talıbovun kolleksiyasında 83 minatur kitabdan ibarətdir.^[9]

21 may 2016-cı ildə Miniatür Kitab Muzeyinin Gəncə filialı fəaliyyətə başlayıb. Burada 15 vitrində 29 ölkədə nəşr olunan yüksək poliqrafiya səviyyəsində çap edilən 1045 nüsxə^[10] miniatür kitab nümayiş etdirilir. Vitrinlərdə rus, türk, ingilis, alman, ərəb, gürcü və digər dillərdə çap olunmuş kitabları görmək mümkündür.^[11]

2017-ci ildə Miniatür Kitab Muzeyinin Şəki filialı fəaliyyətə başlayıb. Burada 6 vitrində 26 ölkədə çap edilən 620 nüsxə miniatür kitab nümayiş etdirilir.^[12]

• Azərbaycan mədəniyyəti
• Bakı muzeylərinin siyahısı
• Azərbaycan Kitab Cəmiyyəti

• Miniatür kitab muzeyi Arxivləşdirilib 2010-12-12 at the Wayback Machine
• gomap.az
• icom.azeurotel.com Arxivləşdirilib 2011-10-12 at the Wayback Machine
• worldaz.azeriblog.com Arxivləşdirilib 2010-08-20 at the Wayback Machine
• journaleast.wordpress.com
• Dünyada ilk və yeganə muzey
• Dünyanın ən zəngin xanımı: "Heydər Əliyev məndən soruşdu ki, bunların hamısı sənindi?" - FOTOLAR