Milli hesablar sistemi — bazar iqtisadiyyatı şəraitində makroiqtisadi prosesləri özündə əks etdirən bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəli olan və 150-dən çox ölkədə tətbiq edilən ikitərəfli göstəricilər sistemidir[1].
| İqtisadiyyat | |
|---|---|
 | |
| Əsas kateqoriyalar | |
| Mikroiqtisadiyyat | |
| Makroiqtisadiyyat | |
| İqtisadi təlimlər tarixi | |
| İqtisadi metodologiya | |
| Alternativ iqtisadiyyat | |
| Texniki metodlar | |
| Riyazi iqtisadiyyat | |
| Ekonometrika | |
| Təcrübi iqtisadiyyat | |
| Milli Hesablar Sistemi | |
| Sahələr və alt sahələr | |
| Təhsil | |
| Səhiyyə | |
| Əmək | |
| Oyunlar nəzəriyyəsi | |
| Artım | |
| Kənd təsərrüfatı | |
| Təbii ehtiyatlar | |
| Davranış | |
| İqtisadi sistem | |
| Beynəlxalq | |
Portal:İqtisadiyyat |
Bu sistemin metodoloji əsasları tədiyə balansının və sahələrarası balansın metodoloji əsasları ilə sıx bağlıdır.
Azərbaycanda bu sistemin tətbiqi beynəlxalq statistika təşkilatlarının Milli hesablar sisteminin problemlərinə dair hazırladıqları metodiki təlimatlar əsasında aparılır və hesablamaların nəticələri vaxtaşırı İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı Beynəlxalq Valyuta Fondu və statistika sahəsində fəaliyyət göstərən digər beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən ekspertiza olunur[2].
Milli hesablar sistemi (MHS) istehsal ilkin və təkrar bölgü və son istifadə proseslərini bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəsi olan ayrı-ayrı hesablarda (sahələr və institusional bölmələr üzrə) qruplaşdırır[3].
Toplu MHS-ə aşağıdakı hesablar daxildir[4]:
- Məhsul və xidmətlər hesabı
- İstehsal hesabı
- İlkin gəlirlərin yaranması hesabı
- İlkin gəlirlərin bölüşdürülməsi hesabı
- Gəlirlərin təkrar bölüşdürülməsi hesabı
- Sərəncamda qalan gəlirlərin istifadəsi hesabı
- Kapitalla əməliyyatlar hesabı.
Milli hesablar sistemində funksiyaları və maliyyələşmə mənbələri eyni olan iqtisadi vahidlər aşağıdakı sektorlar (bölmələr) üzrə qruplaşdırılır[5]:
- Qeyri-maliyyə korporasiyaları sektoru
- Maliyyə korporasiyaları sektoru
- Dövlət idarəetməsi sektoru
- Ev təsərrüfatlarına xidmət edən qeyri-kommersiya təşkilatları sektoru
- Ev təsərrüfatları sektoru.
Bundan əlavə MHS-də bu sektorların (bölmələrin) xarici ölkə rezidentləri ilə əlaqəsini əks etdirən "Qalan dünya" sektoru və eyniadlı hesab mövcuddur. Bu sektor (hesab) qeyri-rezident vahidlərin ölkə rezidentləri ilə həyata keçirdikləri iqtisadi əməliyyatların nəticələrini özündə birləşdirir[6].
Milli hesabların inkişaf etdirilməsi və məşğulluğun sistematik şəkildə ölçülməsi üçün ilkin motiv ümumi iqtisadi fəaliyyətin dəqiq ölçülməsinə ehtiyac idi. Bu, Böyük Depressiya nəticəsində daha da gücləndi və Keynes siyasətinin makroiqtisadi sabitləşmə və müharibə dövründə iqtisadi planlaşdırma siyasətinə əsas oldu. Bu cür tədbirləri inkişaf etdirmək üçün ilk cəhdlər 1920-ci illərin sonu və 1930-cu illərdə, xüsusilə Kolin Klark və Simon Kuznets tərəfindən edildi. Böyük Britaniyalı Riçard Stoun, İkinci Dünya müharibəsi zamanı və sonrasında daha sonra töhfələr verdi. İlk rəsmi milli hesablar 1947-ci ildə ABŞ-də yayımlandı. Bir çox Avropa ölkəsi bundan qısa müddət sonra təqib etdi və 1952-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Milli Hesablar Sistemi və Əlavə Cədvəllər Sistemini nəşr etdi[7]. Milli mühasibat üçün beynəlxalq standartlar, son versiyası 2008-ci ildə çıxarılan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Milli Hesablar Sistemi tərəfindən müəyyənləşdirilmişdir[8].
Hələ əvvəllər, 1920-ci illərin əvvəllərində xalq təsərrüfat hesabları cədvəlləri mövcud idi. Bu sistemlərdən biri "Milli İqtisadiyyatın Balansı" adlandı və SSRİ-də və digər sosialist ölkələrində sosialist istehsalının səmərəliliyini ölçmək üçün istifadə edildi[9].
Avropada qlobal Milli Hesablar Sistemi, Avropa Birliyi üzvləri və bir çox digər Avropa ölkələri tərəfindən istifadə olunan Avropa Hesablama Sisteminə (ESA) uyğunlaşdırılmışdır. Bu mövzuda araşdırmalar əvvəldən bu günə qədər davam edir[10].
- ↑ Nancy D. Ruggles, 1987. "social accounting," The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 4, pp. 377–82.
- ↑ Graham Pyatt and Jeffery I. Round, ed., 1985. Social Accounting Matrices: A Basis for Planning, World Bank.
- ↑ Joel S. Demski, 2008. "accounting and economics," The New Palgrave Dictionary of Economics. Abstract. Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine
- ↑ Con Meynard Keyns, 1936. The General Theory of Employment, Interest and Money, Macmillan.
- ↑ Referred to in the Journal of Economic Literature classification codes under JEL: C8 — Data Collection and Data Estimation Methodology and JEL: E01 — Measurement and Data on National Income and Product Accounts and Wealth.
- ↑ Mankiw, N. Gregory; Romer, David; Weil, David N. "A Contribution to the Empirics of Economic Growth". Quarterly Journal of Economics. 107 (2). 1992: 407–437. CiteSeerX 10.1.1.335.6159. doi:10.2307/2118477. JSTOR 2118477.
- ↑ André Vanoli, 2008. "national accounting, history of," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract. Arxivləşdirilib 2012-03-26 at the Wayback Machine
- ↑ United Nations, System of National Accounts 2008–2008 SNA Arxivləşdirilib 2022-09-01 at the Wayback Machine.
- ↑ Economic theory, [1] Arxivləşdirilib 2022-02-03 at the Wayback Machine.
- ↑ National Bureau of Economic Research Book Series, 1937–2010. Studies in Income and Wealth Arxivləşdirilib 2020-09-25 at the Wayback Machine, 71 v.