Millətlərin həbsxanası (ing. Prison of peoples or prison of nations, alm. Völkerkerker, rus. тюрьма народов) — çoxmillətli imperiyaları təsvir etmək üçün istifadə olunan tənqidi anlayış.[1][2] İfadə, həmin imperiyalar daxilindəki müxtəlif millətlərin azadlıqlarının məhdudlaşdırıldığını və siyasi, mədəni, iqtisadi baxımdan təzyiq altında yaşadığını təmsil edir.[3]
Çarizm dövründə Rusiyanın tərkibində olan çoxsaylı xalqlar (məsələn, ukraynalılar, polyaklar, tatarlar, çeçenlər və digər Qafqaz xalqları)[4] öz milli haqlarından məhrum edilmiş, ruslaşdırma siyasətinə məruz qalmışdılar. Buna görə Rusiya İmperiyası "millətlərin həbsxanası" kimi tanınırdı.[5][6]
Avstriya-Macarıstan İmperiyasında macarlar, çexlər, slovaklar, sloveniya və digər etnik qruplar dominant avstriyalı və macar elitaları tərəfindən sıxışdırılırdı.[7] Bu, onların mədəni və siyasi hüquqlarını məhdudlaşdırırdı.[8]
Osmanlı İmperiyası daxilində yaşayan bəzi etnik[9][10] və dini qruplar (ermənilər, yunanlar, kürdlər, ərəblər) azadlıq və bərabərlik məsələlərində çətinliklərlə qarşılaşırdı.[11]
Termin, mərkəzi hakimiyyətin müxtəlif millətlərin mədəniyyətini və azadlığını basdırdığı çoxmillətli dövlətlərin qeyri-demokratik təbiətini vurğulamaq üçün istifadə olunur. Xüsusilə XIX-XX əsrlərdə millətçilik ideyalarının yüksəlişi ilə bu cür imperiyalar daha çox tənqid olunmağa başlandı və nəticədə parçalanmalar yaşandı."[12]
- ↑ Tantner Anton. Macht und Widerstand in der Kontrollgesellschaft. Eine historische Perspektive. Hallstatt, 2016, p.10-11
- ↑ "Brünner Spielberg – gefürchtetes Gefängnis der Habsburger Monarchie". Radio Prague International. 2023-10-29. 2023-10-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-29.
- ↑ D'Elvert, Christian. Der Spielberg: als residenz der landesfürsten, landesfestung und strafanstalt. R., 1860, p.53-95
- ↑ Veuillot, Louis. Mélanges religieux, historiques, politiques et littéraires. Paris, 1861. Vol.6, p.21
- ↑ Brandenberger, David. National Bolshevism: Stalinist Mass Culture and the Formation of Modern Russian National Identity, 1931-1956 (ingilis). Harvard University Press. 2002. 18, 48, 122–123, 359–360. ISBN 978-0-674-00906-6.
- ↑ "Russia as the Prison of Nations". Seventeen Moments in Soviet History (ingilis). 2015-08-27. 2022-06-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-14.
- ↑ Brandenberger, "Politics Projected into the Past," pg. 204.
- ↑ "V Sovnarkome Soiuza SSSR is TsK VKP(b), RGASPI, fond 558, opis 1, delo 3156, listy 11-12; quoted in Brandenberger, "Politics Projected into the Past," pg. 207.
- ↑ "«Тюрьма народов». Большая российская энциклопедия". Большая российская энциклопедия (rus). 2023-09-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-02.
- ↑ Реймонд Пирсон, Д. Бородина. Привилегии, Права и Русификация // Ab Imperio . 2003 (3). 2003. 35–56. doi:10.1353/imp.2003.0045. ISSN 2164-9731.
- ↑ Brandenberger, "Politics Projected into the Past," pg. 205.
- ↑ Bekus, Nelly. Struggle Over Identity: The Official and the Alternative "Belarusianness" (ingilis). Central European University Press. 2010-01-01. 42. ISBN 978-963-9776-68-5.
- David Brandenberger, "Politics Projected into the Past: What Precipitated the Anti-Pokrovskii Campaign?" in Ian D. Thatcher (ed.), Reinterpreting Revolutionary Russia: Essays in Honour of James D. White. Houndmills, England: Palgrave, 2006; pp. 202–214.
- Russia as the Prison of Nations M. N. Pokrovskii, Russia as the Prison of Nations. 1930 Original Source: 1905 god (Moscow: OGIZ Moskovskii rabochii, 1930). Reprinted in M. N. Pokrovskii, Izbrannye proizvedeniia (Moscow 1965-67), IV:129-35.
- Beer, Daniel. The house of the dead : Siberian exile under the tsars. New York. 2017. ISBN 978-0-307-95890-7. OCLC 947953988.