Metal emalı və ya metalişləmə — metalların və onların ərintilərinin kəsərək emalı və ya səthi plastik deformasiya ilə emalı texnoloji prosesidir (məsələn, torna emalından sonra hamarlama prosesi həyata keçirilə bilər).
Metal emalı, faydalı əşyalar, hissələr, yığımlar və iri miqyaslı konstruksiyalar yaratmaq üçün metalların formalaşdırılması və yenidən formalaşdırılması prosesidir. Bu termin hər ölçüdə obyektlərin istehsalı üçün geniş və müxtəlif prosesləri, bacarıqları və alətləri əhatə edir:[1] nəhəng gəmilər, binalar və körpülərdən tutmuş dəqiq mühərrik hissələrinə və zərif zərgərlik məmulatlarına qədər.
Metal emalının tarixi kökləri yazılı tarixdən əvvələ gedib çıxır; onun istifadəsi müxtəlif mədəniyyətlərə, sivilizasiyalara və minilliklərə yayılmışdır. Metal emalı yumşaq, təbii metalların (məsələn, qızılın) sadə əl alətləri ilə formalaşdırılmasından başlamış, filizlərin əridilməsi və dəmir kimi daha sərt metalların isti döymə üsulu ilə işlənməsinə qədər inkişaf etmişdir. Bu proseslərə müasir texnoloji üsullar, məsələn, dəqiq emal və qaynaq da daxildir. Metal emalı sənaye sahəsi, ticarətin inkişaf mənbəyi, fərdi hobbi və incəsənət yaratma vasitəsi kimi istifadə olunmuşdur. O, həm elm, həm də sənətkarlıq sahəsi hesab edilə bilər.
Müasir metal emalı prosesləri müxtəlif və ixtisaslaşmış olsa da, onlar ümumilikdə üç əsas kateqoriyaya bölünə bilər: formalaşdırma, kəsmə və birləşdirmə prosesləri. Müasir metal emalı emalatxanaları, adətən, maşınqayırma sexləri adlanır və yüksək dəqiqlikli, faydalı məhsullar yaratmağa qadir olan müxtəlif ixtisaslaşmış və ya ümumi təyinatlı dəzgahlarla təchiz olunur. Daha sadə metal emalı texnikaları, məsələn, dəmirçilik, inkişaf etmiş ölkələrdə genişmiqyaslı iqtisadi cəhətdən rəqabətədavamlı olmasa da, bəzi az inkişaf etmiş ölkələrdə sənətkarlıq və ya hobbi fəaliyyəti kimi, eləcə də tarixi rekonstruksiyalar üçün hələ də istifadə olunur.
Metalların işlənməsinə dair ən qədim arxeoloji sübut eramızdan əvvəl 8700-cü ilə aid olan və İraqın şimalında tapılmış mis asqıdır. Amerikada metal emalına dair ən erkən təsdiqlənmiş və tarixlənmiş sübut Viskonsində, Miçiqan gölü yaxınlığında misin işlənməsidir.[2] Mis döyülərək kövrək hala salınır, sonra isə yenidən emal oluna bilməsi üçün qızdırılırdı. Amerikada bu texnologiyanın eramızdan əvvəl 4000–5000-ci illərə aid olduğu düşünülür. Dünyanın ən qədim qızıl artefaktları Bolqarıstandakı Varna Nekropolundan tapılmış və eramızdan əvvəl 4450-ci ilə aid edilmişdir.
Bütün metalların əldə edilməsi və işlənməsi üçün atəş tələb olunmurdu. İsaak Asimovun fərziyyəsinə görə, "ilk metal" qızıl idi. O, bunu kimyəvi xüsusiyyətləri səbəbindən qızılın təbiətdə saf halda tapıla bilməsi ilə izah edirdi.[3] Başqa sözlə, qızıl nadir olsa da, bəzən təbii şəraitdə saf metal kimi mövcuddur. Bəzi metallar isə meteoritlərdə tapıla bilər. Demək olar ki, bütün digər metallar filizlərdə – metal daşıyan süxurlarda olur və onlardan metalların ayrılması üçün istilik və ya başqa texnoloji proseslər tələb olunur. Qızılın başqa bir xüsusiyyəti də onun təbii halda işlənə bilən metal olmasıdır.[4] Bu da o deməkdir ki, qızılı işləmək üçün daş çəkic və döyənəkdən başqa heç bir xüsusi texnologiyaya ehtiyac yoxdur. Bu, qızılın plastiklik və süstlük xüsusiyyətlərindən irəli gəlir. Ən qədim alətlər daş, sümük, ağac və sinir liflərindən hazırlanmışdı və onların hamısı qızılı işləmək üçün yetərli idi.
- ↑ "Steampunk Metal Sculptures". 2015-07-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-08-30.
- ↑ Hesse, Rayner, W. (2007). Jewelrymaking through History: an Encyclopedia. Greenwood Publishing Group. p. 56. ISBN 0-313-33507-9.
- ↑ Asimov, Isaac: "The Solar System and Back", pp. 151 ff. Doubleday and Company, Inc. 1969.
- ↑ Emory Dean Keoke; Kay Marie Porterfield. Encyclopedia of American Indian Contributions to the World: 15,000 Years of Inventions and Innovations. Infobase Publishing. 2002. 14–. ISBN 978-1-4381-0990-9. İstifadə tarixi: 8 July 2012.
- What's the Best Way to Cut Thick Steel?
- Schneider, George. "Chapter 1: Cutting Tool Materials", American Machinist, October, 2009
- Schneider, George. "Cutting Tool Applications: Chapter 2 Metal Removal Methods", American Machinist, November, 2009
- Videos about metalworking published by Institut für den Wissenschaftlichen Film. Available in the AV-Portal of the German National Library of Science and Technology.
- Evidences of Metalworking History Reference
Horner, Joseph Gregory. Metal-Work // Britannika Ensiklopediyası. 18 (XI). 1911. 205–215.
