Memorial (rus. Мемориал) — Sovet İttifaqının dağılması dövründə Rusiyada təsis edilmiş beynəlxalq insan hüquqları təşkilatı. Məqsədi Stalinin hakimiyyəti dövründə törədilmiş insan hüquqları pozuntularını və digər cinayətləri araşdırmaq və öyrənməkdir.[1][2] Daha sonra təşkilat araşdırmalarının əhatə dairəsini bütün Sovet dövrünü əhatə edəcək şəkildə genişləndirmişdir. Memorial bir çox mükafatlara, o cümlədən 2022-ci ildə "Nobel" sülh mükafatına layiq görülüb.
| Memorial | |
|---|---|
| Мемориал | |
 | |
| Növü | qeyri-kommersiya təşkilatı[d] |
| Yaranma tarixi | 28 yanvar 1989 |
| Mərkəzi | |
| Qurucusu |
|
| Mükafatları |
  |
| memo.ru | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
2022-ci ilin əvvəlində Rusiyada ləğv edilməzdən əvvəl Memorial iki ayrı hüquqi şəxsdən ibarət idi: Sovet İttifaqında, xüsusilə Stalin dövründə insanlığa qarşı törədilmiş cinayətlərin sənədləşdirilməsi ilə məşğul olan Memorial Beynəlxalq və əsasən müasir Rusiya və ətrafındakı münaqişə zonalarında insan hüquqlarının müdafiəsinə yönəlmiş Memorial İnsan Hüquqları Mərkəzi.[3] Vahid bir qurumdan çox bir hərəkat olan Memorial, 2021-ci ilin dekabr ayına olan məlumata görə, Rusiyada 50-dən çox, Qazaxıstan, Ukrayna, Almaniya, İtaliya, Belçika və Fransa da daxil olmaqla digər ölkələrdə 11 təşkilatı əhatə edirdi.[4] Tərəfdaş təşkilatların diqqət mərkəzi bölgədən bölgəyə dəyişsə də, onların hamısı insan hüquqları, tarixin sənədləşdirilməsi, gənclərin maarifləndirilməsi və siyasi repressiya qurbanlarının anım günlərinin qeyd olunması kimi ortaq məqsədləri paylaşır.[5]
Memorial 1980-ci illərin sonlarında, perestroyka illərində ortaya çıxıb. Məqsədi XX əsrdə SSRİ-də törədilmiş insanlığa qarşı cinayətləri sənədləşdirmək, Böyük terror və QULAQ düşərgələrinin sağ qalan qurbanlarına və onların ailələrinə yardım etmək idi.[6] 1987–1990-cı illər arasında, SSRİ hələ mövcud olduğu dövrdə, Memorial cəmiyyətinin 23 filialı mövcud idi.[7] Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra isə Ukraynadakı Memorial filialları Rusiya şəbəkəsinə bağlı qalmağa davam etdilər. Şimali-qərbi və mərkəzi Rusiyada, Uralda və Sibirdə yerləşən ən qədim filiallardan bəziləri sonradan müstəqil yerli araşdırmaları sənədləşdirən veb-saytlar yaratdılar və öz bölgələrində Sovet rejimi tərəfindən törədilmiş cinayətləri dərc etdilər.
2012-ci ilin iyulunda Rusiyada "xarici agent" qanunu qəbul edildikdən sonra Memorial getdikcə daha çox hökumət təzyiqi ilə üzləşdi. 2014-cü il iyulun 21-də Memorial İnsan Hüquqları Mərkəzi Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən "xarici agent" elan edildi. Bu ad 2015-ci ilin noyabrında Sankt-Peterburqdakı Memorialın Tədqiqat və İnformasiya Mərkəzinə, 2016-cı il oktyabrın 4-də isə birbaşa Memorial Beynəlxalq təşkilatına da şamil olundu.[8] 2021-ci il dekabrın 28-də Rusiya Ali Məhkəməsi Memorial Beynəlxalq təşkilatının "xarici agent" qanunvericiliyini pozduğuna görə bağlanmasına qərar verdi.[9][10] Memorialın vəkili isə bu qərardan apellyasiya şikayəti veriləcəyini bildirdi.[11] 2021-ci il dekabrın 29-da Moskva Şəhər Məhkəməsi Memorial İnsan Hüquqları Mərkəzinin (HRC) bağlanmasına qərar verdi; mərkəz "xarici agent" qanununu pozmaqda və terrorizm və ekstremizmi dəstəkləməkdə ittiham edilirdi. Həmin gün Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi müvəqqəti tədbir tətbiq edərək, Rusiyaya Memorialın məcburi şəkildə ləğvini dayandırmağı tapşırdı və məhkəmə prosesinin nəticəsini gözləməyi tələb etdi.[12] 2022-ci il aprelin 5-də isə Rusiya Apellyasiya Məhkəməsi bu ləğv qərarını qüvvədə saxladı.[13][14]
Memorialın bəzi insan hüquqları fəaliyyətləri Rusiyada davam edir.[15] Memorial digər ölkələrdə, xüsusən də ən qədim və ən böyük qeyri-Rusiya şöbəsinin yerləşdiyi Almaniyada fəaliyyət göstərməyə davam edir. 2022-ci ilin oktyabrında Memorial Ukrayna insan hüquqları təşkilatı Vətəndaş Azadlıqları Mərkəzi və belaruslu fəal Ales Belyatski ilə birlikdə həmin ilin "Nobel" sülh mükafatının üç laureatından biri oldu. Onlar "müharibə cinayətləri, insan hüquqları pozuntuları və hakimiyyətin sui-istifadəsini sənədləşdirmək" səylərinə görə mükafatlandırıldılar.[16]
- ↑ Chernova, Anna; Berlinger, Joshua. "Russian court shuts down human rights group Memorial International". CNN. 28 December 2021. 10 March 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 May 2022.
- ↑ Osborn, Andrew; Antonov, Mikhail. "Russia shuts Memorial Human Rights Centre in 'one-two punch'". Reuters. 29 December 2021. 13 February 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 December 2021.
- ↑ Chernova, Anna; Guy, Jack. "Russian court shuts down Memorial Human Rights Center, day after sister group ordered closed". CNN. 2 January 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 December 2021.
- ↑ "Memorial – Structure and organisations". memo.ru. 30 January 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 December 2021.
- ↑ International Memorial website Arxiv surəti 12 mart 2022 tarixindən Wayback Machine saytında, www.memo.ru, accessed 28 December 2021
- ↑ "MEMORIAL Charter". 6 September 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 January 2018.
- ↑ "Structure and organisation" Arxiv surəti 2 iyul 2022 tarixindən Wayback Machine saytında (2018) Memorial website, www.memo.ru
- ↑ "The Register of foreign agent NGOs" Arxiv surəti 6 oktyabr 2022 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 6 oktyabr 2022 at the Wayback Machine unro.minjust.ru, Russian Federation Ministry of Justice (in Russian), accessed 28 December 2021
- ↑ Nechepurenko, Ivan. "Russian Court Orders Prominent Human Rights Group to Shut". The New York Times. 28 December 2021. 14 March 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 December 2021.
- ↑ "Russian court shuts down human rights group Memorial International". CNN. 29 September 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 December 2021.
- ↑ Roth, Andrews. "Russian court orders closure of country's oldest human rights group". The Guardian. 28 December 2021. İstifadə tarixi: 29 December 2021.
- ↑ Friedman, Ingrid Burke. "As Russia shutters respected NGOs, European Court of Human Rights intervenes". Jurist. 30 December 2021. 6 January 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 December 2021.
- ↑ "The Organization Has Been Liquidated by a Court Decision". Memorial Society. 12 March 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 April 2022.
- ↑ Chernova, Anna. "Historic Russian Human Rights Center Closes, Warns of "Return to the Totalitarian Past"". CNN. 5 April 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 April 2022.
- ↑ Старикова, М. "«Мемориал» после ликвидации объявил о старте нового проекта" [after the liquidation, "Memorial" announced the start of a new project] (rus). Коммерсантъ. 7 April 2022. 10 April 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 April 2022.
- ↑ Kwai, Isabella; Engelbrecht, Cora; Ward, Euan. "Live Updates: Nobel Peace Prize Is Awarded to Rights Advocates in Ukraine, Russia and Belarus". The New York Times (ingilis). 7 October 2022. ISSN 0362-4331. 8 October 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 October 2022.
- memo.ru — rəsmi saytı