Mehtərə

Plastik butulkalar və ya su dispenserləri gündəlik həyatımızı zəbt etməzdən çox əvvəl insanlar suyun səmərəli şəkildə daşınmasının vacibliyini başa düşürdülər. Əsrlər əvvəl köçərilər su saxlamaq üçün heyvan dəriləri, balqabaq və ya gil qablardan istifadə edirdilər. Bu ilk təbii küplər, indi mehtərə adlandırdığımız şeyin əsasını qoydu^[1].

3000 il əvvəl Qədim Yunanıstanda, mehtərə şəxsi əşyaya çevrilmişdi, bəzən qiymətli metallardan hazırlanaraq zadəganların son mənzillərində də onları müşayiət edirdi. Əsrlər boyu təkmilləşdirilmiş, Qədim Romada metaldan, orta əsrlərdə dəri və ya keramikadan, sonra isə 20-ci əsrdə alüminiumdan və ya plastikdən hazırlanmışdır.^[1]

Ümumiyyətlə, plastikdən və ya metaldan, daha nadir hallarda dəri və ya şüşədən hazırlanır (bu halda sınmaması üçün parça örtük və ya qamış hörgülərdən^[2] istifadə olunur), mehtərə normalda 0,5 ilə 2 litr arasında daşıma qabiliyyətinə malikdir.

Onun bir neçə açılış sistemi var. Təhlükəsizlik boyunluğu olan və ya sadə, vintli şəkildə açılıb-bağlana bilən növlərini görmək mümkündür. Qapağı itirmək riskinin qarşısını almaq üçün tez-tez ona ip, zəncir və ya plastik lent yapışdırılır. Başqa bir risk qapaq vintini zəif və ya çox möhkəm sıxdıqda sızma olma ehtimalıdır. Mexanik qapaq sistemi (bəzi pivə şüşələrində olduğu kimi asanlıqla açılıb-bağlana bilən) ən praktikdir, çünki vintli qapaqdan fərqli olaraq o, bir hərəkətlə açılır və bağlanır, qapağın itirilməsinin qarşısını alır və heç vaxt yanlış şəkildə bağlanmır. Bundan əlavə, daha sağlam görünür və içərisində bir az su ilə bağlı şüşəni silkələməklə şüşəni orta səviyyədə təmizləmək kifayətdir. Təəssüf ki, qeyri-müəyyən səbəblərə görə, mexanik qapaqlı mehtərələr 2020-ci ildən əvvəl bazarda demək olar ki, yox idi. İstənilən sistem bir neçə ildən və ya çoxlu istifadədən sonra kipkəclərinin (xüsusən də çox isti içkilərldən istifadə zamanı bu kipkəclər əriməyə meyillidirlərsə) dəyişdirilməsini tələb edir.

Şəkərli və ya yapışqan içiklərin istifadəsindən sonra birdəfəlik butulkalardan fərqli olaraq mehtərələri yumaq lazım olduğu üçün onlarda bu cür içkilərin daşınması tövsiyə edilmir. Digər tərəfdən, bir su qabına idmanda, gəzintidə, möhkəmliyi və rahatlıqla təkrar doldurula bilməsi üçün üstünlük verilir.

Bəzi mehtərələr mayeni sabit temperaturda az və ya çox effektiv şəkildə saxlaya bilir. Bunlar içkini sərin və ya əksinə isti saxlamağa imkan verən termoslardır. Onlar dağ idmanlarında istifadə olunur. Bir çox hallarda su qabları yola düşməzdən əvvəl nəm bir parça ilə sarılır, belə ki, bu içəridəki suyu sərin saxlamağa imkan verir.

Mehtərə bəzən plastik qabların istehlakını azaltmaq üçün bir çıxış yolu olaraq görülür. Plastik butulkadan fərqli olaraq, bu tip qablar, davamlıdır və bugünkü istehlakçılara ekoloji jest etməyə imkan verir. Bəzi mehtərələr hətta şəkər qamışından hazırlanmış Veganbottle kimi bioloji parçalana bilən bitki materiallarından hazırlanır^[3]. Artistlər və assosiasiyalar ekoloji səbəblərə görə mehtərələrdən istifadəni təşviq etmək üçün kampaniya aparırlar. Məsən, belçikalı reper Romeo Elvis öz layihəsi ilə Belçika dövlət orqanlarını məktəblilərə mehtərələr paylamağa təşviq etmək üçün "Mənim su qabım" adlı petisiya başlatmışdı.^[4]

Mehtərə insanın sağ qalması üçün vacib element olan suyu saxlamağa imkan verir. O, həyatın, sağ qalmağın obrazıdır. Filmlərdə və ya cizgi filmlərində bu gərginlik yaratmağa imkan verir. Buna misal olaraq, Tintinin səhranın ortasında (Qara qızıl diyarında) güllə ilə deşilmiş halda su qabı tapması zamanı yaşanan gərginliyi göstərmək olar.

•  
  I və ya II əsrə aid mehtərə
•  
  VII əsrə aid taxta mehtərə
•  
  Lion Mülki Hospis muzeyində sərgilənən XVII əsrə aid şüşə mehtərə
•  
  XVIII əsrə aid mehtərə
•  
  Tuluza muzeyində sərgilənən XIX əsrə aid kanak mehtərələri
•  
  XIX əsrə aid Korsika mehtərəsi
•  
  Fransa ordusunun istifadə etdiyi mehtərə
•  
  Vint qapaqlı müasir su qabı
•  
  Velosiped su qabları

• Bəzi kürək çantalarında su qabı daşımaq üçün bölmə var.
• Bəzi su qabları kəmərə bərkidilə bilir.
• Velosipedlərdə tez-tez qablar bir və ya bir neçə mehtərə tutucusuna bağlanır.

Amerika kampuslarında tələbələr çox vaxt şəffaf və ya rəngli plastikdən hazırlanmış, çox vaxt universitetin adını və ya loqosunu daşıyan, nəhəng, möhkəm, silindrik su qablarından istifadə edirlər. Bu cür qablar həmçinin gündəlik nə qədər su içildiyini yoxlamağa imkan verir.

Polikarbonat və bəzi alüminium su qablarının tərkibində endokrin sisteminə yan təsir edən bisfenol A (BPA) rast gəlinir^[5]. Alüminium su şüşələrinin içərisi adətən metal dadın qarşısını almaq üçün epoksid qətranı ilə örtülür. Narıncı-qızıl örtük endokrin sistemini zədələyən bu tip kimyəvi maddələrin olması ehtimalını göstərir.^[5] Şüşə və paslanmaz polad qablarda isə bu tip daxili örtük yoxdur^[5].