Mehmed Hamdi bəy və ya sonradan Mehmed Hamdi Arpaq (türk. Mehmet Hamdi Arpağ; 1880, Kəmax – 2 iyun 1955, Ankara) — Osmanlı imperiyasının son illərində və Türkiyə Cümhuriyyətinin ilk çeyrək əsrində fəaliyyət göstərən türk diplomat.[1][2]
| Mehmed Hamdi Arpaq | |
|---|---|
| 26 oktyabr 1925 – 15 aprel 1934 | |
| Əvvəlki | - |
| Sonrakı | Əhməd Cavad Üstün |
| 12 may 1934 – 31 iyul 1939 | |
| Əvvəlki | Kəmaləddin Sami Gökçən |
| Sonrakı | Xosrov Gərədə |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1880 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 2 iyun 1955 |
| Vəfat yeri | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, diplomat |
| Atası | Həsən Asım bəy |
| Anası | Münəvvər xanım |
| Həyat yoldaşı | Əminə Arpaq |
| Uşağı | Fatma Arpaq |
1880-ci ildə Ərzincanın Kəmax nahiyyəsində Həsən Asım bəy və Münəvvər xanımın ailəsində dünyaya gəldi. Mosul və İstanbul vilayətlərində tamamladığı orta təhsilinin ardından indiki İstanbul Universiteti olan Darülfununda təbiət elmləri üzrə ali təhsil aldı. 3 oktyabr 1904-cü ildə buradan məzun oldu və ardından eyni universitetin hüquq fakültəsinə daxil oldu. 7 sentyabr 1909-cu ildə buradan məzun olaraq ayrıldı. Fransız, ərəb və ingilis dillərini öyrəndi.
Dövlət məmurluğu Duyun-i Umumiyədə başlayan Həmdi bəy dövrün daxili işlər nazirliyində əhalinin köçürülməsi üzrə yaradılan komissiyada xidmət etdi. Nafiə nazirliyində sayım məmuru və müdür müavini kimi çalışdı. Birinci Dünya Müharibəsinin ardından 14 mart 1919-cu ildə rus işğalından azad edilən vilayətlərin yenidən bərpası üçün qurulan komissiyaya üzv seçildi.[3]
1921-ci ildə toplanan İkinci London konfransına göndərilən heyətdə yer aldı. İlk iclası 11 avqust 1923-cü ildə baş tutan Türkiyə Böyük Millət Məclisinin ikinci dönəmində Ərzincan millət vəkili seçildi.[4] Həmin il Lozanna sülhünə əsasən Türkiyə və Yunanıstan arasında baş tutacaq olan əhali mübadiləsi üzrə yaradılan komissiyaya üzv seçildi.[5][6][7][8]
Ancaq çox keçmədən millət vəkilliyindən könüllü şəkildə istehfa verdi[9] və 1925-ci ildə Vyana səfirliyinə, 1934-cü ildə isə Berlin səfirliyinə təyin olundu.[10] Berlin səfirliyi dövründə bir neçə dəfə Adolf Hitlerlə görüşən Həmdi bəy həmin il çıxan Soyad Qanunu ilə Arpaq soyadını aldı.[11] 1939-cu ildə təqaüdə ayrıldı və məskunlaşdığı Ankarada bir müddət naşir olaraq fəaliyyət göstərdi. Nəşr etdirdiyi "Diqqət" adlı qəzet 1946-cı ilədək fəaliyyətini davam etdirdi. Ardından "Qüdrət" adlı qəzet nəşriyyatına başlayan Hamdi Arpaq bu qəzetdə nəşr olunan bir məqalə səbəbilə məhkəməyə verildi.
Təqaüdə çıxmasına baxmayaraq uzun illər Cümhuriyyət Xalq Partiyası və Demokrat Partiyası üçün çalışdı.[12] 2 iyun 1955-ci ildə Ankarada vəfat etdi. Cənazəsi İstanbul Üsküdardakı Nəqqaşbaba məzarlığına dəfn olundu.
1909-cu ildə evləndiyi Əminə xanımdan Fatma adlı bir qızı olduğu bilinir.
- İskân-ı Aşâir ve Muhacirîn Umûm Müdürlüğünden Berlin Büyükelçiliğine Mehmet Hamdi (Arpağ) Bey. Mevlüt Yüksel. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. Sy 64, iyun 2020
- ↑ Şimşir, Bilâl N. (1996). Bizim Diplomatlar, Ankara: Bilgi Yayınevi
- ↑ Şimşir, Bilal N. (2006). “Cumhuriyetin İlk Çeyrek Yüzyılında Türk Diplomatik Temsilcilikleri ve Temsilcileri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXII (64, 65, 66). 15-89
- ↑ Efiloğlu, Ahmet, (2011). “20 Mayıs 1920 Tarihli Raporu’na Göre Aşair ve Muhaci rin Müdüriyet-i Umumiyesi ve Faaliyetleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 19. 111-180
- ↑ TBMM Albümü, 1. Cilt, 1920-1950, II. Yasama Dönemi 1923-1927, (2010). Ankara: TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları
- ↑ Atnur, İbrahim Ethem, (1991). Tehcirden Dönen Rum ve Ermenilerin İskânı Mese lesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Ata türk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü
- ↑ Atnur, İbrahim Ethem, (1994). “Osmanlı Hükümetleri ve Tehcir Edilen Rum ve Er menilerin Yeniden İskânı Meselesi” Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 4 (14). 121-139
- ↑ Çapa, Mesut, (1988). “Lozan’da Öngörülen Türk Ahâlî Mübâdelesinin Uygulanma sında Türkiye Kızılay (Hîlâl-i Ahmer) Cemiyeti’nin Katkıları” Ankara Üni versitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, I (2). 241-256
- ↑ Güner, Zekâi, (2012). “Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesinde Türkiye Cumhu riyeti Devleti’nin İskân Politikası”, 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), (10-15.09.2007 Ankara-Türkiye), Bildiriler, Tarih ve Medeniyet Tarihi- III, Ankara. 1453-1466
- ↑ Türk Parlamento Tarihi, TBMM-II. Dönem, 1923-1927, III. Cilt, (1995). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Basımevi Müdürlüğü Yayınları
- ↑ Çalık, Ramazan, (2002). “Türk-Alman İlişkileri (1923-1945)”, Türkler-16, 818-822
- ↑ Koçak, Cemil, (1991). Türk-Alman İlişkileri (1923-1939), TTK Yayınları, Ankara
- ↑ Duman, Önder, (2016). “Cumhuriyet Halk Partisi’nin Parti Marşı Arayışı (1935 1947)”, History Studies, 8 (2). 1-13