Mehmed Ayətullah bəy (türk. Mehmed Ayetullah Bey; 1888 – 1919, İstanbul) — çərkəz əsilli[1][2] türk futbolçusu. Ziya Songülən və Nəcib Okanərlə birlikdə Fənərbaxça İdman Klubunu quran 3 nəfərdən biridir. O, klubun 2-ci prezidenti və 2 nömrəli üzvü olub.[3]
| Mehmed Ayətullah bəy | |
|---|---|
| Şevkipaşazadə Ayətullah bəy | |
 | |
Fənərbaxça İdman Klubunun 2-ci başçısı | |
| 1908 – 1909 | |
| Əvvəlki | Ziya Songülen |
| Sonrakı | Tevfik Taşçı |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1888 |
| Vəfat tarixi | 1919 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | İspan qripi |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | futbolçu, rəhbər |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1888-ci ildə İstanbulun Boyacıköy səmtində anadan olan Şevkipaşazadə Ayətullah bəy Hərəkət Ordusu komandirlərindən Ferik Şevki Paşa və Müvəddət xanımın ailəsində dünyaya gəlib. O, çərkəzlərin ubıx soyunun, Anzork sülaləsinə mənsubdur.[2] Fənərbaxça yarandığı zaman Osmanlı Bankında məmur olan Ayətullah bəy, Fənərbaxça İdman Klubunun ilk baş katibi, 20 yaşında ikən, 1908-1909-cu illərdə isə klub sədrliyini öz üzərinə götürmüş gənc idmançı olub. Həmçinin, tarixdə ilk Fənərbaxça komandasında qapıçı və müdafiəçi kimi də oynayıb. Kadıköyün Moda səmtində yerləşən Müqəddəs Jozef Fransız Kollecini[4][5][6][7] bitirən Ayətullah bəy məzun olduqdan sonra, İstanbul Su İstehsalında çalışıb. Kadıköylü dostları Ziya Songülən və Necip Okanərlə birlikdə; bir neçə ildir hədəflədikləri futbol komandası qurmaq arzularını gerçəkləşdirdilər. 1907-ci ilin yazında (1323, Rumi təqvimi) Fənərbaxça futbol komandasının yaradılmasında adı hallananlardan biri də Ayətullah bəy oldu. O, öncə klubun "baş katib" vəzifəsini aparıb.
1908-ci ildə İkinci Məşrutiyyət ilə cəmiyyət qurma qadağası aradan qaldırıldıqdan sonra bir nömrəli qurucu və ilk prezident Nurizadə Ziya bəy dostları ilə birlikdə İstanbulun bir çox futbol komandasını birləşdirəcək Birlik Klubu adı altında federativ liqa yaratmağa çalışdığı üçün Fənərbaxçanın idarəçiliyindəki vəzifəsindən istefa verdi və nəticədə Fənərbaxçanın başqanlığı 1908-ci ildə Ayətullah bəyə keçdi. Qurucu prezident Nurizadə Ziya bəylə klub arasında əlaqələrin zəifləməsi səbəbindən maddi sıxıntı yaşayan, hətta bağlanma həddinə gəlib çatan Fənərbaxça klubu qonşu səmt klubları ilə birləşərək güclənməyi hədəflədi. 11 sentyabr 1908-ci ildə Modadakı Mühürdar qazinosunda Anadolu Üsküdar və Kadıköy Pazaryolu klubları ilə keçirilən görüşlərdə bu klubların idarəçiləri Fənərbaxçanın adı ilə bağlı bazarlıq etməyə başlayanda Ayətullah bəy, "Fransa kralı XIV Lüdovikin sözlərini: L'état, c'est moi, that is the State' yəni "Dövlət mənimdir" dedi. "Mən də Fənərbaxça mənimdir və mən bu sövdələşməni qəbul etmirəm!" deyərək, qurulandan təxminən iki il sonra klubun adının və kimliyinin tarixə düşməsinin qarşısını alıb.[7][8] Ayətullah bəy prezidentliyi dövründə o, öz gücü ilə Fənərbaxça daxilində nüfuzunu ortaya qoyaraq, bağlanma ərəfəsində olan klubu çox qısa müddətdə ayağa qaldırmağı bacardı və bununla da Fənərbaxça İdman Klubunu tarixə hədiyyə etdi.
Fənərbaxçanın yarandığı illərdə hələ klub binası olmadığından, 1907-1910-cu illərdə Kadıköyün Moda səmtində, Devriye küçəsindəki Ayətullah bəyin 43 nömrəli evində bütün idman ləvazimatları, futbolçuların forma və geyimləri saxlanılırdı.[2] 1912-13-cü illərdə Türkiyədə meydana çıxan ilk izcilik hərəkatının ilk "oymaq" bəylərindən olan Ayətullah bəy I Dünya müharibəsinin sonunda ölkəni iki il xarabalığa çevirən İspan qripi fəlakətinin qurbanlarından biri oldu. 1918-ci il martın 16-da 30 yaşında vəfat etdi. Məzarı Qaracaəhməd qəbiristanlığındadır.[2]
- ↑ "Mehmed Ayetoullah Chevki". SALT Research Archives. 2 Mayıs 1997. 13 Şubat 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 Ekim 2018.
- ↑ 1 2 3 4 Rüştü Dağlaroğlu, "1907-1987 Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi", Ofset Matbaa-Yayıncılık, İstanbul, 1987, sy. 28
- ↑ "Fenerbahçe Tarihi | Tarihçe". fenerbahce.org. 23 Mayıs 2017. 18 Nisan 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 Haziran 2008.https://www.fenerbahce.org/kurumsal/detay.asp?ContentID=2 Arxivləşdirilib 2018-07-01 at the Wayback Machine
- ↑ "Fenerbahçe'yi, Saint-Joseph Öğrencileri Kurdu". T-24 Gazetesi. 13 Ağustos 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 Ocak 2015.
- ↑ "Fenerbahçe'yi Saint-Joseph'liler Kurdu". Cumhuriyet Gazetesi. 12 Ocak 2017. 1 Temmuz 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 Ocak 2015.
- ↑ "Fenerbahçe'yi, Fenerbahçeliler Kurdu". Takvim Gazetesi. 7 Nisan 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 Ocak 2015.
- ↑ 1 2 "Fenerbahçe Destanı, Saint-Joseph Lisesi'nde Sergilendi". 1907 Fenerbahçe Derneği. 23 Aralık 2013. 7 Nisan 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 Aralık 2013.
- ↑ "Üsküdar'a Gazel". Fenerbahçe Tarihi. 28 Mayıs 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 Eylül 2023.
- Ayetullah Bey, Spor Ansiklopedisi, Tercüman Futbol, 1. cilt. sf 117-118