Mavi dəlik (ing. Blue hole) — dənizin və ya okeanın dibində yerləşən, ətrafındakı bölgələrə nisbətən daha dərin, dairəvi və ya oval formalı geoloji struktur. Bu dəliklər adətən, dənizlərin əhəngdaşı ilə zəngin sahələrində meydana gəlir və əksər hallarda ətraf suyundan daha qaranlıq bir görünüşə sahib olur. "Mavi" adı dəliyin suyunun ətraf mühitə nisbətən daha tünd mavi rəngdə görünməsi ilə bağlıdır.[1]
Böyük Mavi dəlik dünyada ən məşhur mavi dəliklərdən biridir. Beliz sahillərində yerləşən bu dəlik dairəvi forması ilə tanınır. Dəliyin diametri təxminən 300 metr, dərinliyi isə 125 metrdir. Dərinliyi və geoloji quruluşu ilə bu dəlik həm dalğıclar, həm də tədqiqatçılar üçün cazibədar bir məkandır.[2][3] Baham adalarında yerləşən Din mavi dəliyi dünyada ən dərin mavi dəliklərdən biridir. Təxminən 202 metr dərinliyə malikdir. Bu dəlik sualtı sərbəst dalğıc yarışları və tədqiqatlar üçün məşhur bir məkandır.[4] Əjdaha dəliyi Cənubi Çin dənizində yerləşir. Bu dəlik 300,89 metr dərinliyindədir.[5]
Mavi dəliklər geoloji və eroziya proseslərinin nəticəsidir. Əsasən əhəngdaşı ilə zəngin sahələrdə, suyun kimyəvi təsirləri nəticəsində geniş yeraltı mağaralar yaranır. Buz dövrü zamanı dəniz səviyyəsinin azalması bu mağaraların çökməsinə səbəb olur. Dəniz səviyyəsi yüksəldikdən sonra isə çökmüş mağaralar su altında qalır və mavi dəlik adlanan geoloji formasiyanı meydana gətirir.[6] Mavi dəliklər unikal ekosistemlərə malikdir. Dərinliklərdə az oksigenlə və ya oksigensiz yaşaya bilən mikroorqanizmlər, yuxarı təbəqələrdə isə mərcan rifləri və müxtəlif balıq növləri yaşayır. Bu dəliklərin içərisində yaşayan canlılar, həyatın müxtəlif şəraitlərdə necə davam etdiyini göstərən vacib ekosistemlərdir.[7]
Mavi dəliklər iqlim araşdırmaları baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir. Onlar, dəniz suyu səviyyələrinin tarixi dəyişikliklərini və iqlim dəyişikliklərini öyrənmək üçün təbii arxivlər kimi xidmət edir. Bu dəliklərin içərisində tapılan materiallar, iqlim tarixini və keçmiş su səviyyələrini anlamağa kömək edir. Eyni zamanda, mavi dəliklərdə tapılan mikroorqanizmlər alimlərə yer üzündə həyatın müxtəlif şəraitlərdə necə davam etdiyini anlamağa kömək edir. Bu ekosistemlər, həyatın sərt və ekstremal şəraitlərdə necə inkişaf etdiyini göstərən mühüm nümunələrdir.[8]
- ↑ Mylroie, J. E., Carew, J. L., and Moore, A. I., (1995), Blue Holes: Definition and Genesis: Carbonates and Evaporites, v. 10, no. 2, p. 225.
- ↑ The Great Blue Hole of Lighthouse Reef Atoll, Belize, Central America: Deep Technical Diving to Collect Sea-Level Records. Transactions of the Fifteenth Caribbean Geological Conference. 2002. ISBN 9789766401009.
- ↑ "Expedition Survey of Belize's Great Blue Hole with Ellipse INS sensor". Geo-matching (ingilis). 11 November 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 September 2023..
- ↑ Wilson, William L. "Morphometry and Hydrology of Dean's Blue Hole, Long Island". Bahamas Journal of Science. 2 (1). 1994: 10–14. 7 March 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- ↑ Stephanie Pappas. "World's Deepest Blue Hole Is in South China Sea". LiveScience. July 27, 2016. December 14, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 17, 2024.
- ↑ Dave Mosher. "New Life-Forms Found in Blue Holes—Clues to Life in Alien Oceans?". National Geographic. February 3, 2012. August 29, 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- ↑ Sajady, Mas. The Real Why. Balboa Prints. 2014. ISBN 9781452595993.
- ↑ Todhunter, Andrew. "Deep Dark Secrets". National Geographic. August 2010. January 28, 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 29, 2019.
- Schwabe, Stephanie; Carew, James L. "Blue Holes: An Inappropriate Moniker for Scientific Discussion of Water-filled Caves in the Bahamas" (PDF). The 12th Symposium on the Geology of the Bahamas and Other Carbonate Regions. 2006. İstifadə tarixi: 1 February 2017.
- World's deepest blue hole found in South China Sea
- PBS TV program "Extreme Cave Diving"
- Bahamas Blue Holes Guide Arxivləşdirilib 2009-04-08 at the Wayback Machine
- Bahamas Introduction
- The Blue Holes Foundation
- Belize Audubon Society
- What's a Blue Hole? Explanation at the Bahamas Caves Research Foundation
- How Blue Holes Work