Marduk heykəli — qədim Mesopotamiya sivilizasiyasının, xüsusilə də Babil şəhərinin dini və mədəni həyatında mühüm yer tutan abidə.[1]
Əhəmiyyətinə görə heykəl bəzən Babil düşmənləri tərəfindən psixoloji müharibə aləti kimi istifadə olunurdu. Hetlər, Assurlar və Elamlar Babilə hücum etdikdə, şəhəri təkcə talan etməklə kifayətlənmir, həm də Mardukun heykəlini oğurlayırdılar. Bu isə Babildə dini ayinlərin keçirilməsini qeyri-mümkün edir, nəticədə şəhərdə həm dini, həm də siyasi böhran yaranırdı. Babil əhalisi isə heykəli oğurlayan hökmdarların daha sonra öz ailə üzvləri tərəfindən öldürülməsini təsadüf saymır, bunu Mardukun ilahi qəzəbi və cəzası kimi dəyərləndirirdi.[1]
Marduk heykəlinin ilk dəfə oğurlanması, təxminən e.ə. 1595-ci ildə Het hökmdarı I Murşili Babil şəhərini taladıqda baş vermişdi. Bu hücum nəticəsində Babilin I sülaləsi süquta uğramış şəhər isə böyük dağıntılara məruz qalmışdı.[2]
Babil sonradan Kassit sülaləsi dövründə yenidən qurulsa da Mardukun müqəddəs heykəli uzun müddət Hittit Krallığında saxlanılmışdı. Güman edilir ki, heykəl yalnız e.ə. 1344-cü illər ətrafında Hittit kralı I Şuppiluliuma tərəfindən siyasi münasibətləri yaxşılaşdırmaq məqsədilə Babilə geri qaytarılmışdır.[2]
Heykəl Aşşur kralı I. Tukulti-Ninurta [3] e.ə 1225-ci ildə Babili ələ keçirib qarət edəndə Assur şəhərinə aparılıb. Bu hadisədən sonra heykəlin aqibəti bir müddət qeyri-müəyyən qaldı. Lakin məlum olur ki, heykəl sonradan Babilə geri qaytarılmış və naməlum səbəblərdən yaxınlıqdakı Sippar şəhərinə köçürülüb.
Təxminən e.ə. 1150-ci ildə Sippar Elam hökmdarı I Şutruk-Nahuntenin rəhbərliyi ilə Elam ordusu tərəfindən talan edildikdən sonra Mardukun heykəli bir daha oğurlanaraq Elama aparılmışdı.[1]
Babil kralı I Nabukadnəzar (Nebukadnezar) Elama qarşı yürüş təşkil etdikdən sonra heykəl yenidən ələ keçirilmiş və böyük ehtiramla Babilə qaytarılmışdı. Heykəlin geri qaytarılması şəhərdə böyük bir hadisə kimi qarşılanmış, bu münasibətlə bir neçə ədəbi əsər qələmə alınmışdı. Bu əsərlərdən birinin, çox güman ki, məşhur Babil yaradılış dastanı olan Enûma Elişin ilkin versiyası olduğu düşünülür.[1]
Babildə yaşayanlar "Asullḫi"ni həqiqi tanrı Marduk ilə birləşdirərək tanrını göylərdə deyil, şəhərin insanları arasında məbəddə yaşayan bir varlıq kimi qəbul etmişdilər. Buna görə də Marduk şəhərdə yaşayan bir dost və qoruyucu varlıq kimi görülürdü.[1]
Hər il yazda Babildə keçirilən dini baxımdan önəmli olan 13 günlük festival zamanı Mardukun heykəli tapınaqdan çıxarılır və şəhər divarlarının kənarındakı daha kiçik bir binaya yerləşdirilmədən əvvəl şəhərdə gəzdirilirdi. Heykəl ənənəvi olaraq Babil krallarının tacqoyma mərasimlərində də yer alırdı və krallar yeni il bayramında tacını Mardukun "əlindən" alırdılar. Bu isə şəhərin qoruyucu tanrısının krallara hakimiyyət verdiyi anlamına gəlirdi.[1]
Babilin düşmənləri heykəlin daşıdığı önəm səbəbilə onu tez-tez psixoloji müharibə vasitəsi kimi istifadə edirdilər. Xarici qüvvələr Babilə hücum etdikdə və ya şəhəri yağmaladıqda, heykəl adətən şəhərdən oğurlanırdı. Bu, qədim Mesopotamiyada məğlub edilmiş şəhərlərin gücünü zəiflətmək üçün geniş istifadə olunan bir taktika idi. Heykəlin yoxluğu insanların dostu və qoruyucusu olan həqiqi tanrının ayrılmasını simvollaşdırdığı üçün, bu cür hadisələr Babillilər üçün böyük çətinliklərə səbəb olurdu. Heykəlsiz yeni il bayramı keçirilməzdi və dini fəaliyyətlərin həyata keçirilməsi çətinləşirdi. Babillilər isə heykəlin şəhərdən ayrılmasının bir şəkildə öz-özünə baş verdiyinə inanırdılar. Onların inancına görə, heykəl səyahətə çıxmağa qərar verəndə, xarici qüvvələr tərəfindən oğurlanaraq bu həyata keçirilirdi. Heykəlin yoxluğu Babillilər üçün qarışıqlıq və çətinlik anlamına gəlirdi. Babillilər inanırdılar ki, heykəlin getdiyi hər yerə firavanlıq gətirir, buna görə də yad torpaqlarda heykələ sahib olmanın, xaricilərə fayda gətirəcəyinə inanırdılar.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 "Arxivlənmiş surət". 2025-02-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-05-20.
- ↑ 1 2 "The Marduk Prophecy - Ancient History Encyclopedia". Archived from the original on 2019-03-12.
- ↑ https://tr.wikipedia.org/wiki/I._Tukulti-Ninurta