Maral Rəhmanzadə

Maral Rəhmanzadə
Maral Rəhmanzadə
Doğum tarixi	23 iyul 1916
Doğum yeri	Bakı, Bakı quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	16 mart 2008 (91 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan
Milliyyəti	azərbaycanlı
Fəaliyyəti	rəssam
Təhsili	Surikov adına Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitutu
Janr	portret
Mükafatları	;
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Maral Yusif qızı Rəhmanzadə (23 iyul 1916^[1], Bakı – 16 mart 2008, Bakı) — professional rəssamlıq təhsili görmüş ilk azərbaycanlı qadın rəssam, qrafika ustası, Azərbaycan SSR Xalq rəssamı (1964), M. F. Axundov adına Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı (1965).^[2]

Həyatı

Maral Rəhmanzadə 1916-cı il iyulun 23-də Bakının Mərdəkan qəsəbəsində zərgər ailəsində anadan olmuşdur^[3]. O, 1922-ci ildə Bakı şəhərində H.Cavid adına 8 saylı qız məktəbində təhsil almışdır. Məktəbdə oxuduğu illərdə "Ana dili" kitabındakı xalq nağıllarına və "Aran köçü" hekayəsinə ilk şəkillərini çəkmişdir. Maral Rəhmanzadə 1930–1933-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Texnikumunda, daha sonra isə 1934–1940-ci illərdə Surikov adına Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitutunda təhsil almışdır.^[2]

Rəhmanzadə tanınmış heykəltəraş və Qazaxıstan Rəssamlıq Akademiyasının fəxri üzvü Vaqif Rəhmanovun böyük bacısıdır. O, eyni zamanda kanadalı müğənni-bəstəkar və rəssam Deniz Reno (Deniz Rəhmanova)^[4], qazax-alman rəssam Nərgiz Rəhmanova-Dressler^[5] və qazax sənətkar Aygül Rəhmanovanın xalasıdır.^[6]

Yaradıcılığı

1940-cı ildə institutu bitirən qrafika ustası Moskvada "Xudojestvennaya literatura" nəşriyyatında işə düzəlir. 1941-ci ildə rəssamın atası repressiyaya məruz qalır, onu xalq düşməni elan edirlər. Altı ay sonra o, Daşkənd həbsxanasında vəfat edir. M. Rəhmanzadə Moskvada işini buraxıb Bakıya qayıtmalı və yaradıcılıq fəaliyyətini burada davam etdirməli olur. Bakıya qayıdan gənc rəssamın elə həmin ildən "Maral Rəhmanzadə" imzalı əsərlər silsiləsi başlanır.^[7]

"Mənim bacılarım"da, "Bizim qızlar"da Azərbaycanın bütün qadınlarının obraz payları var. "Doğma Vətənim", "Azərbaycan" tabloları ölkəmizi ibtidaidən aliyə doğru nüansbanüans vəsf etməkdədir. O, Böyük Vətən Müharibəsi zamanı vətənpərvərlik mövzusunda bir sıra əsərlər yaratmışdır. Müharibə illərində sovet qadınlarına həsr etdiyi silsiləyə “Xalq könüllüləri”, “Cəbhədə qadınlar”, “Partizan qızı” və “Rabitəçi” daxildir. Digər bir 19 çapdan ibarət silsilə isə cəbhəarxası əmək fəaliyyətinə həsr olunmuşdur: “Təsərrüfatda iş”, “İctimai fəallar” və “Cəbhəçilər üçün çıxış edən aktyorlar”. “Arvadlar ərlərini əvəz edir” adlı əsərində zavodlarda çalışan qadınları təsvir etmişdir. Bu rəsmlər əsasən kömür vurgulu qara akvarellə işlənmişdir.^[8]

Yaradıcılığının erkən dövründə çəkdiyi dəzgah rəsmləri silsilələrində də ("Azərbaycan qadını keçmişdə və indi", 1940, "Qadınlar müharibə illərində", 1942) Azərbaycan qadınlarının həyatı öz əksini tapmışdır. Azərbaycan kəndinin həyatı, doğma təbiətin təsviri onun rəngli linoqravüra silsilələrinin mövzusudur ("Bizim qızlar", "Mənim bacılarım", "Doğma vətənim", "Azərbaycan" və s. (1965–1975)).^[6]

1940-cı illərdə Rəhmanzadə bədii ədəbiyyat əsərlərinə illüstrasiyalar çəkmişdir. 1945-ci ildə Xətainin “Dəhnamə” və Zöhrabbəyovun “Odlar yurdu” kitablarını təsvir etmişdir. Xüsusilə “Dəhnamə”də qadın obrazlarının poetik təqdimatına nail olmuşdur.^[9] O, Xətaini iki illüstrasiyada canlandırmışdır: biri onun profildən portreti, digəri isə gecə atmosferində qələm tutmuş vəziyyətdə təsviridir.^[10]

Eyni illərdə Rəhmanzadə Cəfər Cabbarlının “Qız qalası” və “Gülzar” əsərlərinin də illüstrasiyalarını yaratmışdır. Müharibədən sonrakı dövrdə isə rəssamlıq sahəsində intensiv fəaliyyət göstərmişdir. 1947-ci ildə neft sənayesinə həsr olunmuş 10 əsərdən ibarət “Neft” adlı avtolitoqrafiya silsiləsini ilk dəfə sərgiləmişdir. Bu seriya “Odapərəstlər” ilə başlayaraq neftin çıxarılma tarixinə həsr olunmuşdur. Digər əsərlər arasında “Yeni müəssisə”, “Neft buruğunda”, “Vintli nasos” və “Borulara vurulan fontan” yer alır.^[8]

1948-ci ildə Rəhmanzadə 10 əsərdən ibarət “Sosialist Bakı” silsiləsini tamamlamışdır. Bu silsiləyə sənaye və şəhər mənzərələri, həmçinin “Növbə dəyişikliyi”, “Növbə günü” və “Yeni binanın inşasında” kimi əsərlər daxildir. O, neft mədənlərində işləyən ilk rəssam olmuş, neftçilərin gündəlik həyatını və Xəzər dənizindəki neft yataqlarını təsvir etmişdir. “Xəzər dənizində” adlı avtolitoqrafiya seriyası yaratmış və 15 rəngli litoqrafiyadan ibarət albom Moskvada nəşr olunmuşdur.^[3]

1950-ci ildə Rəhmanzadə Cəfər Cabbarlının iki cildlik şeir toplusuna illüstrasiyalar çəkmişdir. “Sevil”, “Almaz” və “Solğun çiçəklər” əsərlərinin personajlarını təsvir etmişdir. Həmin il Mirzə Fətəli Axundovun “Aldanmış kəvakib” adlı tarixi pyesinin illüstrasiyalarını da hazırlamışdır. O, həmçinin A.S. Puşkinin “Yevgeni Onegin” və M.Y. Lermontovun “Zamanımızın qəhrəmanı” kimi tərcümə olunmuş nəşrlərin illüstrasiyaları üzərində işləmişdir.^[10]

1950-ci illərin sonunda o, “Bakı” adlı rəngli avtolitoqrafiya seriyası hazırlamışdır. Burada şəhər parkları, dənizkənarı neft sahələrinin panoramaları təsvir olunmuşdur. “Bakı” silsiləsi 1959-cu ildə Moskvada Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənətinin onilliyinə həsr olunmuş sərgidə nümayiş etdirilmişdir.^[11]

Sonrakı illərdə Rəhmanzadə linogravüra texnikasında çalışmışdır. Onun ilk əsərləri Sumqayıt və Rustavi şəhərlərindəki sənaye və şəhər mənzərələrinə həsr olunmuşdur. 1960-cı illərdə Azərbaycanın ucqar bölgələrinə səyahət etmiş və nəticədə “Vətənim” və “Azərbaycan” adlı rəngli linogravüra silsilələri yaranmışdır. Bu əsərlərdə Naxçıvanın təbiət mənzərələri xüsusi yer tutmuşdur.^[3]^[8]

1956-cı ildə Məhəmməd Səid Ordubadinin “Qılınc və qələm” adlı tarixi romanı üçün illüstrasiyalar hazırlamışdır. 1963-cü ildə “Azərbaycan nağılları” kitabı üçün elmi nəşr illüstrasiyalarını yaratmışdır.^[10] Noyabr 2016-cı ildə Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyində Rəhmanzadənin rəsmləri, litoqrafiyaları, linogravyuraları, qrafik əsərləri və kitab illüstrasiyalarına həsr olunmuş sərgi keçirilmişdir.^[11]

Əsərləri xarici ölkələrdəki incəsənət sərgilərində (İngiltərə, Fransa, İtaliya, Yaponiya, Avstraliya, Belçika, Suriya, Livan və s.) nümayiş etdirilmişdir. Dəfələrlə Moskvada, Bakıda və Azərbaycanın digər şəhərlərində, eləcə də Şri-Lankada (1958), Kubada (1964) və İranda (1991) fərdi sərgiləri göstərilmişdir. Əsərləri Tretyakov qalereyası (Moskva), R.Mustafayev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyi, Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyası və s. muzeylərdə, ABŞ və İngiltərədə şəxsi kolleksiyalarda saxlanılır. "Azərbaycan neft ölkəsidir", "Bizim Xəzərdə" və "Avtoportret" tabloları rəssamın ən məşhur əsərləridir.^[12]