Macarıstanda səhiyyə sistemi dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən və vergi əsaslı universal səhiyyə modelinə əsaslanır. Bu sistemin təşkilatçılığı dövlətə məxsus Milli Səhiyyə Sığortası Fondu (mac. Nemzeti Egészségbiztosítási Alapkezelő – NEAK) tərəfindən həyata keçirilir.[1]
Əsasən universal xarakter daşısa da, bəzi hallarda macar vətəndaşlarının səhiyyə xidmətlərinə çıxışında məhdudiyyətlər müşahidə olunur. Məsələn, uzun müddət xaricdə yaşamış və başqa ölkənin səhiyyə sisteminə töhfə verdiyini sənədlə sübut edə bilməyən macar vətəndaşı ölkədə dövlət səhiyyə xidmətlərindən pulsuz yararlana bilmir.[2]
Bununla belə, İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (OECD)-nın məlumatına əsasən, Macarıstanda əhalinin 100%-i universal səhiyyə sığortası ilə əhatə olunur. Bu sığorta aşağıdakı qruplar üçün tamamilə pulsuzdur:
- 16 yaşına qədər olan uşaqlar
- Körpəsi olan analar və atalar
- Tələbələr
- Təqaüdçülər (64 yaşdan yuxarı şəxslər)
- Aşağı gəlirli şəxslər
- Fiziki və əqli qüsurlu insanlar
- Dini xadimlər və kilsə işçiləri
2022-ci ildə ictimai səhiyyə sığortasının aylıq ödənişi 8,400 macar forinti[3] (gündəlik 280 HUF), yəni təxminən 40.07 Azərbaycan manatı təşkil etmişdir.
Macarıstan səhiyyə sistemində aparılan islahatlar müsbət nəticələr vermişdir. 1993–2013-cü illər arasında orta ömür uzunluğu kişilər üçün 7,48 il, qadınlar üçün isə 4,92 il artmışdır. 2014-cü ildə min canlı doğuma görə 4,6 göstərici ilə körpə ölümü göstəricisi aşağı səviyyədə olmuşdur.[4]
OECD məlumatına əsasən, 2012-ci ildə Macarıstan ÜDM-in 7,8%-ni səhiyyəyə sərf etmişdir. 2011-ci ildə isə adam başına səhiyyə xərcləri təxminən 1,688.7 ABŞ dolları təşkil etmişdir. Bu xərclərin 65%-i dövlət vəsaiti (1,098.3 USD), 35%-i isə özəl mənbələr (590.4 USD) hesabına qarşılanmışdır.[5]OECD ölkələri arasında Macarıstanda həkimlərin maaşı ən aşağı səviyyədədir. Belə ki, ailə həkimləri orta əmək haqqından 1.4 dəfə, xəstəxana həkimləri isə 1.6 dəfə[6] artıq əməkhaqqı alır. Bu isə tibbi kadrların ölkədən miqrasiyasına və sistemdə kadr çatışmazlığına səbəb ola biləcək əsas faktorlardandır.[7]
.jpg)
Macarıstanda səhiyyə sisteminin əsası orta əsrlərə — XIII əsrdəki mədənçi şəhərlərinə gedib çıxır. İlk mədənçi səhiyyə sığortası 1496-cı ildə Yanoş Turzo (mac. János Thurzó) tərəfindən yaradılmışdır. Müasir sığorta sistemi isə 1907-ci ildə “Milli İşçi Xəstəlik Yardımı və Qəza Sığortası Fondu” (mac. Országos Munkásbetegsegélyező és Balesetbiztosító Pénztár) adlı qurumun təsis edilməsi ilə formalaşmağa başlamışdır.[8]
Macarıstanda ümumi səhiyyə sığortasına keçid Horti dövründə baş vermişdir. 1928-ci ildə “Milli Sosial Sığorta İnstitutu” (mac. Országos Társadalombiztosítási Intézet) yaradılmışdır. Bu qurum indiki Milli Səhiyyə Sığortası Fondunun (NEAK) sələfi hesab olunur. 1938-ci ilə qədər sosial xidmətlər tamamilə təşəkkül tapmış və həmin dövrdə macar səhiyyə sistemi Şərqi və Mərkəzi Avropada ən qabaqcıl və xeyriyyə yönümlü sistemlərdən biri hesab olunmuşdur.
İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Macarıstanda hakimiyyətə gələn kommunist rejim sosial sığorta sistemini tamamilə dövlətləşdirmişdir. Bu tarixdən etibarən səhiyyə sistemi dövlətin nəzarətində və ümumi əhali üçün əlçatan olmuşdur.[9]
1989–1990-cı illərdə kommunist rejimin süqutu ilə Macarıstan azad bazar iqtisadiyyatına keçidə başladı. Bu keçid dövründə mərkəzləşdirilmiş və tamamilə vergi ilə maliyyələşən səhiyyə sistemi ciddi islahatlara ehtiyac duyurdu. 1993-cü ildə bu islahatların nəticəsi olaraq “Milli Səhiyyə Sığortası Fondu” (mac. Országos Egészségbiztosítási Pénztár – OEP) yaradıldı. Bu qurum hazırda ölkədə səhiyyənin idarə olunmasına cavabdeh olan əsas dövlət qurumudur.[10]
Hazırda səhiyyə xərclərinin 83%-i vergi və digər dövlət gəlirləri hesabına qarşılanır. Əmək bazarında fəaliyyət göstərən bütün şəxslər, o cümlədən özəl sahibkarlar, bu sığorta sistemində iştirak etməyə məcburidir. Ölkədə fəaliyyət göstərən əksər özəl xəstəxanalar da OEP sisteminə daxildir.
Keçmişdən miras qalmış kadr siyasəti nəticəsində macar xəstəxanalarında tez-tez həkim çoxluğu və tibb bacısı çatışmazlığı müşahidə olunur ki, bu da insan resurslarının səmərəsiz istifadəsinə səbəb olur.[11]
Digər bir problem isə “təşəkkür ödənişləri” (mac. hálapénz) adlandırılan qeyri-rəsmi ödənişlərdir. Bu sistemə əsasən, daha keyfiyyətli tibbi xidmət üçün həkimlərə nağd pul verilməsi adi hala çevrilmişdir. 2015-ci ildə Avropa Səhiyyə İstehlakçı İndeksi tərəfindən aparılan sorğuya görə, Macarıstan bu cür qeyri-rəsmi ödənişlərin ən çox yayıldığı Avropa ölkələrindən biri olmuşdur.[12]
2020-ci ildə Macarıstan hökuməti bu praktikaya qarşı ciddi mübarizə tədbirləri elan etmiş və eyni zamanda həkimlər üçün əməkhaqqı artımı həyata keçirmişdir.[13]
Macarıstanda “tibbi baxımdan zəruri olan müalicə” Avropa İttifaqı vətəndaşları üçün pulsuz təqdim olunur.
- ↑ OECD. "OECD Health Data: Social protection". OECD Health Statistics (database). Paris: OECD. June 27, 2013. doi:10.1787/data-00544-en. İstifadə tarixi: 2013-07-14.
- ↑ . List of the entitled people for free insurance, National Healthcare Fund, 2013
- ↑ Dőzsölők és szűkölködők - Miből gazdálkodnak az egyházak?, Figyelő (financial status of the churches in Hungary, Hungarian) Arxivləşdirilib 2015-04-17 at the Wayback Machine
- ↑ Vámhivatal, Nemzeti Adó-és. "Fizetendő járulékok 2015-2022". Nemzeti Adó- és Vámhivatal (macar). İstifadə tarixi: 2022-05-24.
- ↑ Vital statistics, Hungarian Central Statistical Office (KSH)
- ↑ "Countries Where Doctors Get Paid the Least". Doctor CPR. 13 July 2015. 24 February 2021 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 February 2018.
- ↑ Health: Key Tables from OECD, OECDiLibrary
- ↑ "Itt a lista: ennyit kereshetnek az orvosok 2021-ben, 2022-ben és 2023-ban". Portfolio.hu (macar). İstifadə tarixi: 2021-05-07.
- ↑ History of social insurance in Hungary, National Healthcare Fund
- ↑ "Hungary's Healthcare System" (PDF). 2012-02-13 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-04-06.
- ↑ OEP - Főigazgatói köszöntő
- ↑ World Health Organization - Hungary
- ↑ "Outcomes in EHCI 2015" (PDF). Health Consumer Powerhouse. 26 yanvar 2016. 6 iyun 2017 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 yanvar 2016.