Macarıstan dövləti — 1848–1849-cu illər inqilabları zamanı yaranmış qısaömürlü müstəqil dövlət. 1849-cu ilin 14 aprelində Macarıstan parlamenti Habsburq monarxiyasından asılılığa son qoyduğunu elan etmiş və ölkə müstəqilliyini rəsmən bəyan etmişdir.[2] Lakin bu dövlət yalnız dörd ay mövcud olmuşdur və 13 avqust 1849-cu ildə Vilaqoşda (indiki Şiryaq, Rumıniya) Rusiya və Avstriya qoşunları qarşısında təslim olmuşdur.[3]
| Tarixi dövlət | |||||
| Macarıstan dövləti | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
| Macarıstan himni | |||||
|
|
|||||
| Paytaxt | Debretsen | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Əhalisi | 12,880,406[1] | ||||
.svg)
.svg)
1848-ci ildə Avropanı bürüyən inqilabi hərəkatlar Macarıstanda da geniş miqyas almışdır. Macar liberal və millətçi qüvvələr Avstriya imperiyasına qarşı silahlı mübarizəyə başladılar. 1848-ci ilin aprelində qəbul edilmiş Aprel qanunları (mac. Áprilisi törvények) Macarıstana daxili muxtariyyət verirdi, lakin Habsburqlar bu islahatları tezliklə ləğv etməyə çalışdılar. Macar inqilabçıları Avstriyanın hərbi müdaxiləsinə qarşı silahlı müqavimət göstərdilər.[4] 1848–1849-cu ilin qışı ərzində ağır döyüşlər nəticəsində macar ordusu Avstriya qüvvələrini bir çox bölgələrdən sıxışdırdı. 1849-cu ilin yazında macar ordusu bir sıra mühüm qələbələr qazanmışdır. Bu uğurların fonunda 14 aprel 1849-cu ildə Debretsen şəhərində toplanmış Macarıstan Parlamenti Müstəqillik bəyannaməsini qəbul etmişdir. Bu sənəddə Habsburq sülaləsinin Macarıstan taxtından devrildiyi və ölkənin suveren dövlət elan olunduğu bildirilirdi.[5]
Yeni dövlətin başçısı inqilab lideri Layoş Koşut (mac. Kossuth Lajos) olmuşdur.[6] O, “dövlət qubernatoru” (mac. kormányzó-elnök) kimi fəaliyyət göstərirdi. Koşut liberal islahatlar aparmağa və ümumxalq dəstəyi qazanmağa çalışsa da, qarşısında həm Avstriyanın, həm də tezliklə müdaxilə edən Rusiyanın qüvvələri dayanırdı.[7] Avstriya imperiyası macar inqilabını təkbaşına yatırmaqda çətinlik çəkirdi. 1849-cu ilin iyununda Rusiya imperiyası çar I Nikolayın əmri ilə Macarıstana 200 mindən artıq əsgər göndərmişdir. Bu müdaxilə Avstriyanın xahişi ilə həyata keçirilmişdi və “müqəddəs ittifaq” prinsipləri çərçivəsində inqilabların qarşısının alınmasına yönəlmişdi. Macar ordusu general Artur Gyorqeinin rəhbərliyi ilə qəhrəmancasına müqavimət göstərsə də, qüvvələr qeyri-bərabər idi. Nəticədə, 13 avqust 1849-cu ildə Vilaqoş kəndində Gyorqei rus generalı Paskeviçin ordusu qarşısında təslim olmuşdur.[8]
Macar dövlətinin süqutundan sonra Avstriya imperiyası bölgədə sərt repressiyalar həyata keçirmişdir. Koşut Osmanlı imperiyasına sığınmışdır və daha sonra mühacirətdə siyasi fəaliyyətini davam etdirmişdir. Onlarla inqilabçı lider edam edildi və minlərlə insan həbs olunmuşdur.[9] Avstriya Macarıstan üzərində tam nəzarət bərqərar etmişdir və hərbi idarəetmə tətbiq olunmuşdur. Lakin bu qısaömürlü dövlət gələcək nəsillər üçün azadlıq və müstəqillik ideyalarının simvoluna çevrilmişdir.[10] 1867-ci ildə Avstriya-Macarıstan ikili monarxiyasının yaradılması bu inqilabın gecikmiş nəticəsi hesab olunur.[11]
| Portret | Ad | Vəzifəyə başlama tarixi | Vəzifədən ayrılma tarixi | Partiya | Qeydlər |
|---|---|---|---|---|---|
| Daxili işlər naziri | |||||
 |
Bertalan Semere | 2 may 1849 | 11 avqust 1849 | Müxalifət partiyası | |
| Kənd təsərrüfatı, sənaye və ticarət naziri | |||||
 |
Kazmer Battyani | 2 may 1849 | 11 avqust 1849 | Müxalifət partiyası | Macarıstanın ilk xarici işlər naziri |
 |
Ferens Duşek | 2 may 1849 | 11 avqust 1849 | Müstəqil siyasətçi | |
 |
Sebo Vukoviç | 2 may 1849 | 11 avqust 1849 | Müxalifət partiyası | |
 |
Lazar Mesaroş | 2 may 1849 | 7 may 1849 | Sülh partiyası | Müvəqqəti |
 |
Artur Gyorqei | 7 may 1849 | 7 iyul 1849 | Müstəqil siyasətçi | |
 |
Layoş Auliç | 14 iyul 1849 | 11 avqust 1849 | Müstəqil siyasətçi | |
 |
Mihay Xorvat | 2 may 1849 | 11 avqust 1849 | Müstəqil siyasətçi | |
 |
Laslo Çani | 2 may 1849 | 11 avqust 1849 | Müxalifət partiyası | |
- ↑ (in Hungarian) Elek Fényes, Magyarország' statistikája, Pest : Trattner-Kérolyi Tulajdona, 1842 (page 33).
- ↑ Emil Valkovics:Demography of contemporary Hungarian society Arxivləşdirilib 1 may 2016 at the Wayback Machine, 1996, p. 15
- ↑ Ferenc Szakály. Hungary and Eastern Europe: Research Report Volume 182 of Studia historica Academiae Scientiarum Hungaricae. Akadémiai Kiadó. 1980. səh. 178. ISBN 9789630525954.
- ↑ Schjerve, Rosita Rindler. Diglossia and Power: Language Policies and Practice in the 19th Century Habsburg Empire. Language, Power, and Social Process. 9. Berlin: Walter de Gruyter. 2003. 75–76. ISBN 9783110176544.
- ↑ Mahaffy, Robert Pentland. Francis Joseph I.: His Life and Times. Covent Garden: Duckworth. 1908. səh. 39.
- ↑ Walther Killy. Dictionary of German biography. 9: Schmidt-Theyer. Walter de Gruyter. 2005. səh. 237. ISBN 9783110966299.
- ↑ Július Bartl. Slovak History: Chronology & Lexicon. Bolchazy-Carducci Publishers. 2002. səh. 222. ISBN 9780865164444.
- ↑ Paul Bődy. Hungarian statesmen of destiny, 1860-1960. Atlantic studies on society in change, 58; East European monographs, 262. Social Sciences Monograph. 1989. səh. 23. ISBN 9780880331593.
- ↑ Rapport, Mike. 1848: Year of Revolution. Basic Books. 2008. səh. 369.
- ↑ This article incorporates text from a publication now in the public domain: Phillips, Walter Alison. Hungary // Kisholm, Hyu (redaktor). Britannika Ensiklopediyası. 13 (XI). Cambridge University Press. 1911. 917–918.
- ↑
This article incorporates public domain material from the Library of Congress Country Studies: Burant, Stephen R. "Hungary: The Revolution of March 1848". 6 January 2011. 4 March 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 April 2025.
