Mərkəzi vulkаn

Mərkəzi vulkan – bu tip vulkanlarda püskürmə adətən daimi boruvari çıxış kanalından (boğazdan) baş verir. Lava və süxur qırıntılarının yığmı nəticəsində bo- ğaz ətrafında – təpəsində krater (tiyan) yerləşən yüksəklik əmələ gəlir. Yüksəkliyin forması püskürmə tipi ilə müəy- yən edilir. Mərkəzi vulkanlar Bir boğazlı mərkəzi püskürmə Mərkəzi lava -kül püskürməsi Görkəmlərinə və ölçülərinə görə möhtəşəm stratovul- kanlardan kiçik egiş konuslarına (maar, partlama boruları) qədər müxtəlif tipli vulkanlar mərkəzi vulkanlara aiddir. Mərkəzi vulkan üst hissəsində genişlənmə, yəni kraterlə bitir. Bu, vulkan hər dəfə püskürdükcə vulkan qurğusu yüksəlir. Mərkəzi vulkanların yan və ya asalak kraterləri də ola bilər (dairəvi çatlarda, vulkan yamaclarında). Tez- tez mərkəzi vulkanların kraterlərində maye lava gölləri olur. Əgər maqma sıyıqdırsa, sıxılma gümbəzləri əmələ gəlir və bunlar boğazı tıxayır ki, bu halda güclü partlayışla müşayiət olunan püskürmə baş verir. Bu zaman güclü qaz axını "tıxacı" boğazdan atır. Mərkəzi tip vulkanların forması maqmanın tərkibindən və sıyıqlığndan asılı olur. Qaynar və yüngülaxar (yüngül hərəkətli) bazalt maqması geniş və yastı qalxanvari vul- kanlar əmələ gətirir. Əgər vulkan vaxtaşırı lava püskürər- sə, о zaman piroklastik materialla lava laylaşması nəticə- sində konusvari qatlı qurğu əmələ gəlir ki, bu da stratovul- kan adlanır. Bu tip vulkanların yamaclarında adətən dərin radial yarğanlar–barrankoslar əmələ gəlir. Mərkəzi vulkanlar ya sırf lavadan, ya da ancaq vulkan partlayışının yuvenil məhsullarından – vulkan egişlərindən (şlaklarından), tuflardan və b., yəni piroeksplozitlərdən və yaxud qatı qarışıq materialdan ibarət ola bilər.