Əbu Əl-Abbas Abdullah ibn Harun Ər-Rəşid (ərəb. أبو العباس عبد الله بن هارون الرشيد) (13 sentyabr 786, Bağdad – 9 avqust 833, Tarsus) — 7. Abbasi xəlifəsi.
| Əl-Məmun | |
|---|---|
| ərəb. عبدالله المأمون | |
 Əl-Məmun dönəminə aid qızıl dinarlar | |
| Əvvəlki | Əl-Amin |
| Sonrakı | Əl-Mötəsim |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 13 sentyabr 786 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 9 avqust 833 (46 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | Xəlifə |
| Atası | Ər-Rəşid |
| Anası | Mərəcil |
| Ailəsi | Abbasilər |
| Dini | İslam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Harun ər-Rəşidin oğlu Məmun (813–833) atasının siyasətlərini davam etdirdi.
Məmunun türklərdən ibarət ordu qurmasının ən böyük səbəblərindən biri dövlətdəki Fars (İran) təsirini qırmaqdı.[1]
Mərvdə ikən baş verən olaylar Məmunun farslara və ərəblərə olan güvənini sarsdı. Məmun sadəcə İran ünsürünə dayanmanın yanlışlığını anlamışdı. Atası Harun dönəmindəki Bərməkilər[2] olayında İran əhlinə olan güvəni azalmışdı. Ərəblərin Əmini dəstəkləməsiylə də onlara güvəni qalmamışdı. O qardaşı Əmin ilə xilafət mübarizəsində — xəzinənin və ordunun Əminin tərəfində qalmasından çəkinərək- dayıları olan Türk xaqanlarına sığınmaq istəmişdi. Fəqət vəzir Fəzl bin Səhl buna əngəl olaraq dayılarına sığınmamasını, amma onlardan yardım alaraq Əminə qarşı mübarizə etməsini tövsiyə etmişdi. Buna görə Məmun şərq sərhəd-sınırları qonşusu olan xaqanla yaxın münasibət qurmuşdu.[3] Məmunun yeni bir qüvvəyə və təcrübəli sərkərdələrə ehtiyacı vardı. Ordudakı ərəb və fars ünsürünü türklər əvəz edə bilərdilər. Xorasandaykən yaxından tanıdığı və qabiliyətlərini gördüyü türkləri orduya alıb, özünə etibarlı bir dəstək-dayaq etməyi düşündü. Bundan dolayı xilafət ordusuna bu yeni qüvvəni qatdı.[4] Xüsusilə son illərdə türkləri orduya almağı bir dövlət siyasəti halına gətirdi. Beləcə Məmun dönəmində az da olsa, türklərdən bir qüvvə təşkil oldu.[5] Bunların içində Kavus Afşin[6], Əşnas, Buğa əl-Kəbir, Urtuc kimi sərkərdələr vardı.[7] Məmun türklərə qarşı çox yumuşaq davranırdı. Türklərdən vergisini verməyən Kavusu yaxaladınca, cəza əvəzinə ona ikram etdi. Onu Orta Asiyadakı Türk ellərinə vali olaraq göndərdi. Uşruşanalı[8] olan bu şəxsin oğulları Heydər, Fəzl və Rəşid xilafətin böyük sərkərdələri arasına girdilər.[9]
Məmun dönəmindəki türkləri toplama və ordu təşkilatı işini qardaşı Mötəsim həyata keçirdi. Mötəsim Məmun zamanında Səmərqəndə Nuh bin Əsədin yanına Cəfər əl- Huşşəkini göndərdi. Bu şəxs oradan hər il bir miqdar türkü Bağdada gətirdi. Beləcə Məmun dönəmində orduda bəlli bir sayda Türk döyüşçüsü vardı. Bu türklər içində daha sonra Misirdə Tolonilər dövlətini quracaq olan Əhməd bin Tolunun atası Tolun da vardı.[10] Məmunun bu birlikləri Fərqanə, Uşruşana, Şaş, və Soğdiana[11] kimi bölgələrdən gətirildi. İlk nizami şəkildə türklərdən təşkil olan ordu bu şəkildə qurulmuş oldu. Mötəsim Avasım bölgəsində vali ikən belə Bizansla vuruşmaq üçün, topladığı türklərdən yaxşı bir süvari və oxçu bir birlik təşkil etmişdi.[12]
Məmun Xorasanda başladığı türkləri orduya toplama işini inkişaf etdirməyi düşünür, dövlətə qarşı qalxan üsyanlarda bunlardan çox faydalanmak istəyirdi. Artıq Bizans hücumlarına da qarşı qardaşı Mötəsimin əmrindəki Afşin, Əşnas, Buğa əl-Kəbir kimi türk sərkərdələr göndərilirdi.[13] Bu Türk sərkərdələrdən Əşnas h.215-ci (M.830-cu) ildə Anadoluya uğurlu basqınlar etmişdi.[14] Eyni sərkərdə ilə birlikdə yenə bir türk olan Sərcun Xaricilər (Xəvariciyyun) üsyanını yatırmışdı.[15] Digər bir sərkərdə Afşin isə Misirdəki üsyanı yatırıb, dövlət işlərini qaydasına qoymuşdu.[16] Artıq türklər orduda önəmli və təqdirə layiq bir güvvə sayılırdı.
Xəlifə Məmun Pozantıda vəfat edəcəyi sırada, könlündə oğlu Abbas olsa da, orduda və idarədə o anda təsirli olan türklərin israrlı istəmələri nəticəsində Mötəsim xəlifə elan edilmişdir.[17]
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir. |
- ↑ Yıldız, Hakkı Dursun, İslamiyət və Türklər, İstanbul, 2000, səh.94.
- ↑ Məqdisi, Kitabul-Bəd vət-Tarix, Beyrut,1899, VI, səh.104.
- ↑ İbn Əsir, əl-Kamil, Beyrut 1979, IV, 229–230.
- ↑ Yıldız, İslamiyət və Türklər, səh.82.
- ↑ Zəkəriyyə Kitapçı, səh. 184.
- ↑ V. Bartold, Afşin, İ. A , I, səh. 147;Yıldız, Hakkı Dursun, Afşin, D. İ. A, I, səh. 442.
- ↑ İbn Əsir, əl-Kamil, Beyrut 1979, IV, səh. 480.
- ↑ İbn Tağriberdi, ən-Nucumuz-Zahirə, Beyrut,1992, II, səh. 301.
- ↑ İbn Əsir, VI, səh. 477.
- ↑ Yaqut əl-Həməvi, Mücəmul-Buldan, Beyrut, III, səh. 174.
- ↑ V. Barthold, Soqdiana, İ. A.. X, səh.736.
- ↑ Zettersten, Mötəsim, İ. A, VIII, səh. 749.
- ↑ İbn Əsir, VI, 477.
- ↑ Təbəri, V,181.
- ↑ Təbəri, V,140.
- ↑ Təbəri, V,182; İbn Tağribərdi, II,296.
- ↑ Dinəvəri, Əxbar üt-Tival, Beyrut, Trz, 367.
- Ənvər Çingizoğlu, Abbasilər dövründə türklər, Bakı, "Mütərcim",2015, 408 səh.