Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Zülqədər

Zülqədəroğulları bəyliyi Anadolunun cənubi və Suriyanın şimalında yerli türkman ağası Zeynəddin Qaraca bəy (hökmdarlığı: 1337–1353) tərəfindən Məmlük sultanlığının vassalı kimi qurulmuşdur. Qaraca bəy Elxanlılar dövlətindən ayrılaraq türk-monqol zabiti Ərətna tərəfindən idarə olunan Ərətna bəyliyinin Mərkəzi və Şərqi Anadoluda ortaya çıxdığı dövrdə Zülqədəroğulları bəyliyini qurmuşdur.^[2] Məmlük sultanı Nəsrəddin Məhəmməd 1337-ci ildə Qaraca bəyi "Türkmanların əmiri"^[3] və Maraşdan Əlbistana qədər uzanan torpaqların naibi kimi tanımışdır.^[4][5] Əlbistan 1335-ci^[6] və ya 1337-ci^[3] ildə Zülqədəroğulları bəyliyi tərəfindən ələ keçirilmişdir.^[7] Beləliklə, Əlbistan dövlətin süqutuna qədər Zülqədəroğulları bəyliyinin paytaxtı olmuşdur.^[3] Qaraca bəy vəfat edənə qədər qonşuları ilə mübarizədə və Misir hökmdarlığına qarşı üsyanlarda iştirak etmişdir.^[8]

Zülqədəroğulları ilə Məmlüklər arasında münaqişə onun oğulları Qarsəddin Xəlil bəy (hökmdarlığı: 1353–1386) və Şaban Sülü Sevdi bəyin (hökmdarlığı: 1386–1398) dövründə davam etmiş, hər ikisi Məmlük sultanı Bərkukun (hökmdarlığı: 1382–1389, 1390–1399) əmri ilə sui-qəsd nəticəsində öldürülmüşdür. Şahbudaq bəyin babası Mehmed bəyin (hakimiyyəti: 1399–1442-ci illər) və atası Süleyman bəyin (hakimiyyəti: 1442–1454-cü illər) hakimiyyətləri dövründə Zülqədəroğulları bəyliyi Osmanlı dövləti və Məmlük sultanlığı ilə dostluq münasibətləri qurmağa siyasi nikahlar vasitəsilə cəhd göstərmişdir.^[2] Süleyman bəy öz qızı Sitti-Mükrimə Xatunu paytaxt Əlbistandan Ədirnəyə Osmanlı şahzadəsi və gələcək sultan Mehmed Çələbi ilə toyu üçün müşayiət etmişdir.^[9]

Süleyman bəyin geniş hərəmi və çoxlu övladı var idi.^[10][11] O, Süleyman bəy 28 avqust 1454-cü ildə vəfat etmişdir və varis kimi çoxsaylı oğullar buraxmışdır. Bu, taxt-tac uğrunda mübarizəyə səbəb olmuşdur. ^[12][13] Onun övladlarından birinci Məlik Arslan bəy (hakimiyyəti: 1454–1465) taxta çıxmışdır. Onun hökmdar olduğu dövrdə Zülqədəroğulları bəyliyi Qaramanoğulları bəyliyinin daxilində vərəsəlik uğrunda gedən döyüşlərdə, həmçinin Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənə (hakimiyyəti: 1453–1478) qarşı mübarizədə iştirak etmişdir.^[2] Məlik Arslan bəy ilk vaxtlar Misir ilə dostluq münasibətləri saxlamışdır, lakin onun Osmanlı dövləti ilə dostluğu davam etdirmək cəhdləri Məmlük sultanı Seyfəddin Xoşqədəmin (hakimiyyəti: 1461–1467) narazılığına səbəb olmuşdur.^[14]

Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin doğum tarixi dəqiq məlum deyil. Buna baxmayaraq, onun müasiri və o dövrün hadisələrinin şahidi olmuş tarixçi İbn İyas onun 1472-ci ildə vəfat edən zaman 40 yaşında olduğunu qeyd etmişdir. Beləliklə, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy təqribən 1432-ci ildə anadan olmuşdur.^[15]

Məlik Arslan bəyin hakimiyyətinin sonlarında Osmanlı imperiyası və Məmlük sultanlığı arasında Anadolu uğrunda mübarizə kəskinləşmişdir. Məmlük sultanı Seyfəddin Xoşqədəmin (hakimiyyəti: 1461–1467-ci illər) Məlik Arslan bəyin Osmanlılarla açıq-aşkar əlaqələrindən qəzəblənmişdir. Məlik Arslan bəyin qardaşı Şahbudaq bəy Məmlük dövlətində olan zaman kömək axtarmış və Zülqədəroğulları bəyliyinin taxtını ələ keçirmək istəmişdir. O, Məmlükləri Məlik Arslan bəyə qarşı qoymaq üçün hər hansı bəhanədən istifadə etmişdir.^[2] Nəticədə, Məmlüklər Məlik Arslan bəyin Osmanlı sultanının hakimiyyəti altına keçmək istədiyindən şübhələnməyə başlamışdır. Şahbudaq bəy sultanı Məlik Arslan bəyin qətlini sifariş etməyə təşviq etmişdir. Xoşqədəm Qahirədən şimala bir fədai göndərmişdir.^[16] Məlik Arslan bəy 1465-ci ilin oktyabrında, Əlbistanda^[2] cümə namazı zamanı məsciddə qətlə yetirilmişdir.^[17]

Şahbudaq bəy Məmlüklərdən mənşur alaraq taxtı ələ keçirmişdir.^[18] 30 noyabr 1465-ci ildə Zülqədəroğulları bəyliyinin elçisi Qahirəyə gəlmiş, Şahbudaq bəyin taxta çıxdığını təsdiqləmişdir. Xoşqədəm buna görə yeni hökmdara fəxri xələt göndərmişdir.^[17] Şahbudaq bəy dərhal təbəələrinin müxalifəti ilə üzləşmişdir. Onlar onu parrisiddə ittiham etmiş, Osmanlı sultanı II Mehmeddən (hakimiyyəti: 1444–1446, 1451–1481-ci illər) Şahbudaq bəyin rəqibi və onun himayəsindəki qardaşı Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin (hakimiyyəti: 1466–1472-ci illər) Əlbistanda taxta çıxarmağı xahiş etmişdilər. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy əvvəllər II Mehmedin səfərlərində iştirak etmiş və Frakiyada yerləşən Çirmənin sancaqbəyi təyin edilmişdi.^[18] 4 dekabrda II Mehmed Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin atası Süleyman bəyə məxsus olan Bozox və Artuqabadın valisi təyin etmiş, ona fərman ilə Zülqədər və bozox türkmanları üzərində səlahiyyət vermişdir.^[15] Bu türkmanlar Şahbudaq bəyin hakimiyyətindən narazı qaldıqlarından və ya başqa səbəblərlə Bozox və Tokat ətrafında dağılmışdılar. Osmanlı dövlətinin dəstəyi ilə Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy qardaşına qarşı yürüş təşkil etmişdir. Şahbudaq bəy ona qarşı hər hansı bir hücumun həm də Məmlüklərə qarşı olacağını elan etmişdir.^[19] Odur ki, 1466-cı ilin yanvar–fevral aylarında Şahbudaq bəy Qahirədən kömək istəmişdir.^[20] Xoşqədəm bunun cavabında Hələbin valisi Bərdi bəyi Şahbudaq bəyə kömək üçün göndərmişdir. Məmlük qüvvələri müdaxilə etməzdən əvvəl Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy qardaşını Zamantı qalası yaxınlığında məğlub etmişdir və Bərdi bəy 1466-cı ilin aprelində geri dönməli olmuşdur.^[21][22] Beləliklə, Osmanlı ordusunun köməyi ilə Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Şahbudaq bəyi taxtdan qovmuş və hakimiyyəti ələ keçirmişdir.^[15][11][23]

Seyfəddin Xoşqədəm Şahbudaq bəyin əvəzinə Zülqədəroğulları bəyliyinin taxtı üçün tezliklə yeni namizəd tapmışdır. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin əmisi Rüstəm bəy ona qarşı rəqib təyin edilmişdi, Yeşbəy ibn Mehdi isə Hələbin valisi təyin edilmiş və Rüstəm bəyə kömək göstərmək tapşırığı almışdır. Yeni təhlükədən xəbər tutan Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy II Mehmedə elçi göndərmişdir. Elçi Osmanlı hökmdarını Albaniya səfərinin uğurlu alınması münasibətilə təbrik etdikdən sonra Zülqədəroğulları bəyliyindəki vəziyyəti bildirmişdir. Məmlüklərə qarşı köməkdən əlavə, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy sultandan Zülqədəroğulları bəyliyi ilə Qaramanoğulları bəyliyinin sərhədlərini dəyişdirilməsini, həmçinin Mihaloğlu İsgəndər Paşanın əgədv edilməsini xahiş etmişdir. II Mehmed Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy məktub göndərmiş və bunun Qahirədə Məmlük sultanına ötürülməsini bildirmişdir, sərhəd məsələsində II Mehmed Amasya qazısına Məlik Arslan bəy və İbrahim bəyin (hakimiyyəti: 1424–1464-cü illər) hakimiyyəti dövründə Zülqədəroğulları–Qaramanoğulları sərhədinin necə olduğunu müəyyənləşdirməyi tapşırmışdır.^[24]

II Mehmed Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin hüquqlarını qorumaqda qərarlı olmuşdur. 1466-cı ilin noyabrında II Mehmeddən Seyfəddin Xoşqədəmə göndərilən məktubda Osmanlı hökmdarı Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyi Osmanlı imperiyasının müttəfiqi adlandırmışdır. O, Xoşqədəmin diqqətini Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin Süleyman bəyin qanuni varisi olaraq ölkəsini idarə etdiyinə çəkmişdir. Osmanlı sultanı Məmlük sultanlığına iki dövlətin yaxın münasibətləri olduğunu xatırlatmış, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyə dost kimi davranmağı xahiş etmişdir. Xoşqədəmin məktubu alıb-almadığı və ya aldıqda buna necə cavab verdiyi məlum deyil, lakin hər halda, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin Zülqədəroğulları bəyliyimin hökmdarı kimi qlması Məmlüklər üçün qəbuledilməz idi, çünki o, Tripolinin valisi Dəmirdaşın Məmlük sultanlığını öz süzereni kimi tanımaq təklifini rədd etmişdi.^[25]

Məmlük hakimiyyəti Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyə qarşı Rüstəm bəyin namizədliyini dəstəkləməyə davam etmiş, lakin bütün səyləri boşa çıxmışdır. Rüstəm bəy qardaşı oğlunu məğlub edə bilməmişdir. Odur ki, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin bu mübarizədə üstünlüyü o qədər böyük olmuşdur ki, bu, ona sərhəddəki Məmlük şəhərlərini ələ keçirməyə imkan vermişdir. Beləliklə, Besni, Gərgər, Birəcik və Rumqala Zülqədəroğulları bəyliyinun əlinə keçmişdir. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin bu irəliləyişi və Osmanlı dövlətinin ona dəstəyi Məmlük sultanı Xoşqədəmi qəzəbləndirmişdir.^[2][26] 1467-ci ilə aid erməni dilində yazılmış kolofonda yazılmışdır ki, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy "öz torpağında çoxlu dağıntılar törətmişdir. O, çoxlu türkmanı öldürmüşdür. O, çoxlu vəhşiliklər həyata keçirmişdir". Kolofonda daha sonra bildirilmişdir ki, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Fekeni ələ keçirəndən sonra sonra 2 iyunda Sis şəhərini və qalasını yandırmış, ardınca cənuba doğru yola düşmüşdür. O, burada Adana, Tarsus, Ayas və digər şəhərləri ələ keçirmişdir.^[27] Bundan əlavə, Hələb və Dəməşqin Məmlük valiləri Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyə ünvanladıqları məktublarda II Mehmedə hörmətlərini bildirmişdilər. O bu xəbəri, həmçinin Hələbə və Darəndəyə hücumlarını II Mehmedə çatdırmışdır. II Mehmed Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin Osmanlı dövlətinə xidmətini təqdir etdiyini, lakin Zülqədəroğulları bəyliyi ilə Məmlüklər arasında açıq münaqişədən narazı qaldılığını ifadə etmişdir. O, həmin dövrdə Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin Məmlük sultanlığı ilə münaqişəni qızışdırmasını uyğun hesab etmirdi.^[28]

Xoşqədəm Suriya valilərinə Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin vəzifəsindən uzaqlaşdırılmasını və onun yerinə yenidən Şahbudaq bəyin gətirilməsini əmr etmişdir. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy vəziyyətini Konstantinopola bildirmiş və Məmlük ordusunu Çuxurova vadisində qarşılamağa qərar vermişdir. Osmanlı sədrəzəmi Vəli Mahmud Paşa Zülqədəroğulları bəyliyinin Məmlüklər ilə üz-üzə gəlməyin uyğun olmadığını, ilk növbədə "onlarla güzəştə gedilməli" olduğunu, lakin "zərurət qarşısında hərəkətə keçməyin" münasib olduğunu bildirmişdir. Vəli Mahmud paşa qeyd etmişdir ki, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy müdaxilə zərurəti barədə sultan II Mehmedə ayrıca məlumat verməlidir. Şahbudaq bəy 1467-ci ilin sentyabrında Dəməşqin valisi Bərdi bəyin komandanlığı altında Zülqədəroğulları bəyliyinin ərazisinə yürüş edən ordunun üzvü olmuşdur. Xoşqədəmə sadiq olan türkman tayfa başçılarından biri olan Əsləməzoğlu Məmlük ordusu gəlməmişdən əvvəl Zülqədəroğulları bəyliyinə məxsus qüvvələrə hücum etmiş, lakin məğlub olaraq Sultanzadə Pir Əhməd bəyin yanına qaçmışdır. 4 oktyabr 1467-ci ildə Göysün yaxınlığında yerləşən Durnadağda Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy gözlənilməz bir hücum təşkil etmiş və Bərdi bəyi əsir almışdır. Döyüşdə 18 Məmlük sərkərdəsi öldürülmüşdür, lakin Şahbudaq bəy döyüş meydanından qaçmağı bacarmışdır.^[29] Bərdi bəy də qaçmağa nail olmuşdur, lakin bir ay sonra ordunun məğlubiyyətində günahkar bilinərək Qahirədə və ya Qüdsdə həbs edilmişdir.^[30][31]

Qahirədə bir il davam edən iğtişaşlardan sonra sultan Qayıtbay (hakimiyyəti: 1468–1496-cı illər) hökmdar olmuşdur. İbn İyasın yazdığına görə, Qayıtbay sultanlığın şimal sərhədlərində davam edən vəziyyətdən narahat olmuş və Zülqədəroğulları bəyliyi ilə əlaqədar problemi həll etməyə diqqət yetirmişdir. Məmlüklər Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyə qarşı növbəti səfərə hazırlaşmağa başlamışdır. Ərəb tarixçiləri Əbdülbəsit Malati və İbn İyas bu ərəfədə sultanlığın xəzinəsinin boş olduğunu yazmışdır. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyə qarşı səfəri maliyyələşdirmək üçün Qayıtbay yeni vergilər tətbiq etməli olmuşdur. O, iqtisadi çətinlik dövründə Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyə qarşı səfəri maliyyələşdirmək üçün xəlifə Qahirəli Müstəncid (hakimiyyəti: 1455–1479-cu illər) və dörd qazı ilə məsləhətləşmişdir. Məclisinin etirazına baxmayaraq, Qayıtbay səfər üçün məbləğ toplamaq məqsədil məscidlərin və monastırların əmlakını müsadirə etmişdir. Bu dövrdə Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy əsir aldığı Məmlük sərkərdələrini fidyə qarşılığında azad etməyə çalışırdı.^[28]

Nəticədə, 1468-ci ilin fevralında ordu formalaşdırılmış və Canıbəy Qulaqsız Əşrəfi onun başçısı təyin edilmişdir. Ordu 7 mart 1468-ci ildə Qahirədən yola çıxmışdır.^[32] Suriyanın demək olar ki, bütün əmirləri səfərə qoşulmaq tapşırığı almış və hamısı Hələbdə toplaşmışdır. Məmlük qüvvələri mayda Zülqədəroğulları bəyliyi tərəfindən ələ keçirilmiş Antepə daxil olmuşdur. Ehtiyatla hərəkət edən Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy uzun müddət gözləmiş və aktiv əməliyyatlar keçirməmişdir. Nəhayət, o, pusqu quraraq Məmlük ordusunu Antepə cəlb etmək üçün yaxınlaşmışdır. Onun hiyləsi uğurlu olmuş və 29/30 may 1468-ci ild onu təqib edən Məmlüklər tələyə düşmüş, onların bir çox sərkərdələri öldürülmüşdür. Onların qaçışından sonra Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy çoxlu qənimət və əsir ələ keçirmişdir. Dəməşqin valisi Özbək Həsən bəy Ramazanoğlunun köməyi ilə ölümdən çətinliklə xilas olmuşdur. Sağ qalan Məmlüklər Hələbə qayıtmışdır. Bu uğurdan sonra Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Məmlüklərin Zülqədəroğulları bəyliyinə qarşı səfərində iştirak etdiyinə görə Həsən bəyi cəzalandırmağa qərar vermiş, Ramazanoğulları bəyliyinin şəhər və qalalarını ələ keçirməyə başlamışdır. Bu zaman Osmanlı dövləti Zülqədəroğulları bəyliyinin digər qonşuları olan Qaramanoğulları bəyliyinə qarşı yürüşə başlamışdır. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy vəziyyətdən istifadə etmiş, Göysu çayında yerləşən Qaramanoğulları bəyliyinə məxsus Feke qalasını ələ keçirmiş, onu qardaşı Yunus bəyə vermiş və Kozanı mühasirəyə almışdır. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin müttəfiqi Ömər bəy Ramazanoğlu ona Adanada hökmranlıq edən qohumu Dündar bəyin niyyətləri barədə məlumat vermişdir. Yalnız Məmlüklərin əlində olan Darəndə şəhəri hələ də Zülqədəroğulları bəyliyinin hücumlarına qarşı müqavimət göstərə bilirdi.^[33][34]

Anadolu o dövrdə Osmanlı imperiyası, Məmlük sultanlığı və yeni formalaşan Ağqoyunlu qəbilə ittifaqının maraqlarının toqquşduğu platforma olmuşdur. Onlar bəyliklərdə hökmranlıq edən və ya orada hökmranlıq hüququna malik olan türkman bəylərinin dostluğunu qazanmaq üçün mübarizə aparmışdır. Haqlarından məhrum edilmiş, bu üç dövlətdən hər hansı birində sığınacaq tapmış türkman bəyləri öz ölkələrinə qayıtmaq və bir gün taxta oturmaq ümidi ilə kömək gözləmişdir. Rüstəm bəy əvvəllər Məmlüklərin köməyindən istifadə etmişdir, lakin Qahirədə yox, Uzun Həsənin (hakimiyyəti: 1453–1478) yanında özünə sığınacaq tapmışdır.^[28]

Bu iqtisadi qazanclar Şahsuvar bəyin müstəqil sultan olmaq arzusunu gücləndirmişdir. O, türkman əyanları ilə görüşdə Osmanlı həmkarına bərabər bir sultan olduğunu iddia etmiş, II Mehmedə qarşı üsyan elan etmişdir. Zülqədəroğulları hökmdarı II Mehmedin ona göndərdiyi Osmanlı bayrağını endirmiş, öz adına xütbə oxutdurdu, öz sikkələrini zərb etdirmiş və "Məlik Müzəffər" (türk. el-Melik el-Muzaffer, hərf. "qalib hökmdar") titulunu mənimsəmişdir. O, Suriya xalqını onun hakimiyyəti altına keçməyə dəvət etmişdir. Hələbdə aşkar edilən 1468-ci ilin sentyabrına aid məktublarında Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy regiondakı tacirləri və onların mülklərini qoruyacağına zəmanət vermişdir. O, bu zaman şəhərə kiçikmiqyaslı basqınlar təşkil etməyə başlamışdır. Qayıtbay şəhərdə çatışmayan qarnizonun yerini doldursun deyə Hələbə 500 nəfərlik ilkin qüvvə göndərmişdir.^[1]

Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Zülqədəroğulları bəyliyinin öz adına sikkə zərb etdiyi məlum olan yeganə hökmdarıdır. Onun qardaşı Əlaüddövlə Bozqurd bəyin hakimiyyəti dövründə sikkə zərb edilməsi mümkündür, lakin onlar qorunub saxlanılmayıb deyə naməlumdur.^[15][35][36] Onun sikkələri çox nadirdir və sadəcə üç nüsxəsi dərc olunmuşdur. Onlardan biri Necdet Kabaklarlı kolleksiyasında, digəri Murat Uğurluer kolleksiyasında, üçüncüsü isə internetdə yayılmışdır. Bu sikkələrin çəkisi müvafiq olaraq 4.21, 2.09 və 4.11 qram, ölçüləri isə 15.5–20, 14–19 və 11–22 millimetrdir. Sikkələr 1468-ci ildən 1471-ci ilin iyununa qədər, şəhər Məmlük nəzarətinə qayıdana kimi Antepdə zərb edilmişdir. Sikkələrə aşağıdakı ərəbcə ifadə həkk olunmuşdur:^[37]

Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin basqınları təsirli və uğurlu olmuşdu, çünki Məmlüklər onun manevrlərini proqnozlaşdıra bilmirdilər. Darəndə qarşıdurmada Məmlüklər onun qüvvələrini lazımı səviyyədə qiymətləndirməmkidilər, ona görə də Darəndənin mühasirəsi Qayıtbay üçün çətin olmuşdur. Tarixçi Xətib Cövhərinin yazdığına görə, Qayıtbay məclisdə Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy ilə vuruşmaq, yəni orduya özünün rəhbərlik etmək niyyətində olduğunu bəyan etmişdir, lakin vəzirlər ona bildirmişdilər ki, "sultan yalnız özü kimi bir sultanla vuruşmalıdır". Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy ardınca Darəndəni ələ keçirmiş, bu zaman o, Məmlük hakimiyyətinə qarşı olan yerli sakinlərin köməyindən istifadə etmiş və şəhərin naibi İbn Bələbanı əsir almışdır.^[35][38][39] Xətib Cövhəri yazmışdır ki, 1468-ci ilin dekabrında Darəndə uğur əldə etdikdən sonra Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Qayıtbay ilə sülh bağlamaq məqsədilə Qahirəyə elçi göndərmişdir, lakin Qayıtbay elçini qəbul etməmişdir, çünki o, artıq səfərə hazırlığı tamamlamışdı. Özbəyin komandanlığı ilə ordu Qahirədən yola çıxmış və 1469-cu ilin fevralında Suriya naiblərinin qüvvələri Hələbdə ona qoşulmuşdur. Əmir Özbəyə Zülqədəroğulları bəyliyinin taxt-tacına iddiaçı olan Şahbudaq bəy yoldaşlıq etmişdir.^[35][40] Zülqədəroğulları bəyliyinin qüvvələri 1469-cu ilin aprelində Maraşın cənub-qərbində, Ceyhan çayının sol sahilində Məmlüklərlə qarşılaşmışdır. Zülqədəroğulları bəyliyinin ordusu məğlub olmuş, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin qardaşı Moğolbay döyüşdə öldürülmüşdür.^[35] Özbək onun və Zülqədəroğulları bəyliyinin ordusuna rəhbərlik edən daha iki digər sərdarın kəlləsini Qahirəyə göndərmiş, onlar şəhər qapılarında nümayiş etdirilmişdir.^[41]

Moğolbayın məğlubiyyətindən sonra Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy dağlı yollar vasitəsilə Qarsa qaçmış, qüvvələrini şəhərə gedən yollara yerləşdirilmişdir. Onun ordusundakı türkmanlar bölgəni yaxşı bilirdilər. Onlar keçidləri qoruyur və Məmlük ordusuna basqın etməyə hazırlaşırdılar. 1469-cu ilin iyununda onlar Misirə gedən Məmlük ordusuna hücum etmiş, hücum edilənlər arasında böyük itkilərə səbəb olmuşdur. Məmlük sərkərdəsi Əmir Özbək qaçmağa müvəffəq olanlarla Hələbə qayıtmışdır.^[1][42] Hadisələrin müasiri olan ərəb tarixçisi Əbdülbəsit Malati bildirmişdir ki, hakimiyyət məğlubiyyət xəbərini əhalidən gizlətməyə çalışırdı, lakin hamı bunu öyrənmişdi və əhali arasında qorxu hissi yaranmışdır. O, həmin dövrü "həqiqətən dəhşətli vaxtlar" adlandırmışdır. İbn İlyas yazmışdır ki, ölənlərin sayının çoxluğu səbəbindən hamısını qeyd edə bilməmişdir. Onun sözlərinə görə, "bunun kimi məğlubiyyət heç vaxt eşidilməmişdi", xalq qorxuya düşmüş, hətta əsgərlər belə "Teymurləngin dövründəki kimi qəlblərində qorxu hiss etmişdilər".^[42]

1469-cu ilin avqustunda Məmlük ordusu çəkildikdən sonra Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin digər qardaşı Yəhya Malatyada Məmlük valisi Qorxmazı mühasirəyə almışdır. Mühasirə zamanı Məmlüklərin müttəfiqi olan Ramazanoğulları bəyi mühasirəçilərə hücum etmişdir. Onlar 500 nəfər qoşunu öldürmüş, həmçinin Yəhyanı və onun bir çox qohumunu əsir alaraq Hələbin valisinə təhvil vermişdir. Əsirlər Hələbdən Qahirəyə, sultan Qayıtbayın hüzuruna göndərilmiş və onlar 1470-ci ilin martında Qahirədə həbs edilmişdir. Ramazanoğulları bəyliyi bu fürsəti əldən verməmiş, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy tərəfindən əvvəllər ələ keçirilmiş Kozanı geri almaq üçün dərhal tədbirlər görmüşdür. Zülqədəroğulları bəyliyinə məxsus qarnizon 1469-cu ilin oktyabrında şəhəri tərk etməli olmuşdur. Növbəti ay Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy yenidən sülh istəmək qərarına gəlmiş və 1470-ci ilin əvvəlində sülh şərtlərini müzakirə etmək üçün Qahirəyə elçi göndərmişdir. Bundan əvvəl, xoşniyyət jesti olaraq, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Canıbəy Qulaqsızı əsirlikdən azad etmişdir. O, Məmlüklərin onun bəyliyini tanımasını istəmiş, xüsusilə Antepin Məmlüklərə verilməsi müqabilində Hələbin Zülqədəroğulları bəyliyinin nəzarətinə keçməsini təklif etmişdir, lakin sultan bu təklifi rədd etmişdir. Buna cavab olaraq, 1470-ci ilin iyununda Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Məmlük vassalları olan Ramazanoğulları bəyliyinin ərazisinə hücum etmişdir.^[43][44] Qayıtbay Zülqədəroğulları bəyliyinin fəaliyyətindən narahat olmuşdur və Ramazanoğulları səltənətini demək olar ki, tamamilə ələ keçirən Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy hücumlarını Hələbə doğru yönəltmişdir.^[45][46]

Zülqədəroğulları bəyliyinin Fərat regionundakı fəaliyyəti məmlükləri narahat edirdi. Uzun Həsən Məmlük dövlətinə qarşı açıq düşmənçilik nümayiş etdirirdi və Ağqoyunluların Zülqədəroğulları bəyliyi ilə ittifaqa girməsi Hələbə hücumu təhlükəsi yaradırdı. 1471-ci ilin fevralında Qahirədən başqa bir ordu yola çıxmışdır. Onun rəhbəri Əmir Yeşbəy ibn Mehdi Suriyada istənilən məmuru təyin etmək və vəzifədən azad etmək kimi böyük səlahiyyətlərə malik olmuşdur. Ordu Şahbudaq bəyi də öz sıralarında cəmləşdirmiş və 1471-ci ilin mayında Hələbə çatan zaman müxtəlif köməkçi türkman qüvvələrini öz sərəncamına qatmışdır. Bundan başqa, Məmlük qüvvələri Hələbdə cəmləşən zaman Pəhləvan tayfasının başçısı Sərim İbrahim Malatya ilə Besni hərəkət edən Məmlük karvanına basqın etmiş, onun bütün yükünü ələ keçirmişdir. Bu hücum xəbərini alan Malatya valisi Qorxmaz Sərim İbrahimi ələ keçirmək qərarına gəlmişdir. Ərəb tarixçisi və qazəsgəri İbn Yeca yazmışdır ki, sonrakı döyüşdə Qorxmazın atına ox dəymiş və o, yıxılmışdır, Sərim İbrahim isə onu ələ keçirmiş və Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin sarayına aparmışdır. İbn Yeca da iddia etmişdir ki, sonuncu Qorkmazı zindana bağlayaraq onu ölümə buraxmışdır. İbn İyas iddia etmişdir ki, Qorxmaz əvvəlcə kilidlənmiş, sonra ağaca bağlanmışdır və ona oxlar atılaraq edam edilmişdir.^[47][48]

Bu ərəfədə Yeşbəy Antepə yürüş təşkil etmək üçün son hazırlıqlarını görmüşdü. Onun ordusu 1471-ci ilin iyununda şəhərə yaxınlaşan zaman sakinlər Məmlük hakimiyyətinə tabe olmaq üçün bir heyət göndərmişdilər, lakin şəhərin komendantı Canıbəy Antepi Məmlük ordusuna verməkdən imtina etmişdir. Canıbəy 9 gün şəhəri müdafiə etmiş, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin köməyini gözləmişdir. Artıq katapult bombardımanı başlayanda Canıbəy şəhəri təslim etmiş, özünün və ətrafının həyatını xilas etmək üçün razılıq əldə etmişdir. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy şəhərin müdafiəsi üçün gəlmişdi, lakin o, beş gün gecikmişdi və artıq şəhər Məmlük nəzarətində idi. O, Antep yaxınlığındakı Sof dağının ətəyində düşərgə qurmuş və Məmlük ordusuna hücum etmək qərarına gəlmişdir, lakin Yeşbəy şəhər qarnizonunun komandiri Aynal Aşkara Zülqədəroğulları bəyliyinə məxsus qüvvələrin hərəkətlərini izləməyi tapşırmışdır. Əsirləri ələ keçirib sorğu-sual edən Aynal Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin qoşunlarının yerini tezliklə aşkar etmişdir. Əlavə olaraq, ona bölgəni yaxşı tanıyan kürdlər də kömək edirdi. Məmlüklərin qəfil hücumuna məruz qalan Zülqədəroğulları bəyliyinə məxsus ordu Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin qardaşı İlyas da daxil olmaqla 28 zadəgan türkmanı döyüş meydanında qoyub geri çəkilmək məcburiyyətində qalmışdır.^[49][50]

Bu məğlubiyyətdən sonra Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy 9 avqust 1471-ci ildə Antepə elçi göndərməyə məcbur qalmışdır. Məktublar və hədiyyələr gətirən səfir Yeşbəyə, həmçinin Hələb və Dəməşq valilərinə məktublar və hədiyyələr təqdim etmişdir. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy münaqişəni diplomatik yolla həll etmək qərarına gəlmiş və bütün məktublarında Qayıtbaya tabe olacağını yazmışdır. Bu təklifi qəbul edən Yeşbəy sülh razılaşmasının şərtlərini müzakirə etmək üçün Şəmsəddin İbn Yacı Zülqədəroğulları bəyliyinin qüvvələrinə, Sof dağında olan Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyə səfir kimi göndərmişdir.^[51][52]

İbn Yac Yeşbəyin Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyə qarşı səfərlərində iştirak etmiş və şahidi olduğu hadisələri ətraflı təsvir etmişdir. İbn Yac Yeşbəyin adından Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy ilə apardığı danışıqları təfərrüatlı şəkildə təsvir etmişdir. İbn Yacın ilk görüşü belə başlamışdır: "Qumsaatı hələ başlamamışdı ki, məni bəyin hüzuruna çağırdılar. Mın yaxınlaşdığım zaman o, zaman bir neçə addım mənə tərəf gəldi və məni salamladı. O, mənimlə nəzakət və hörmətlə danışdı". Məmlüklər üçün sülhün əsas şərti Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin ələ keçirdiyi Darəndə və Kozan şəhərlərinin təhvil verilməsi olmuşdur. İbn Yaca görə, o, Qayıtbayın bu şəhərləri ondan ala bilməyəcəyini bildirmişdir, çünki şəhərlərin hər birində Zülqədəroğulları bəyliyinə məxsus beş min əsgərdən ibarət dəstə yerləşdirilmişdi. İbn Yacın "uzun dialoqlar" adlandırdığı sülh danışıqları Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin şəhərlərdən imtina etməməsi səbəbindən nəticəsiz qalmışdır. Danışıqlar zamanı Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin sərəncamında olan bəzi şəxslər Məmlüklərin tərəfinə keçməyə başlamışdır.^[53][51]

İki tərəf arasında toqquşmalar yenidən başlamışdır. 1471-ci ilin avqustunda Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy lokal türkmanları öz ətrafında toplamaq üçün Əmuq vadisinə mümkün qədər tez çatmağa çalışmışdı, çünki Məmlük sultanlığı ilə sülh ümidi qalmamışdı, lakin Məmlüklərin onu təqib etməsi səbəbindən Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Maraşa qayıtmağa məcbur olmuşdur. Onun geri çəkilməsindən sonra Yeşbəy Zülqədəroğulları bəyliyinə qarşı Ramazanoğulları bəyliyi ilə ittifaq danışıqları aparmaq məqsədilə Çukurova vadisinə getmişdir. Yeşbəyin ilk addımı Yumurtalığı işğal etmək olmuşdur. Bu hadisədən dərhal sonra bir çox türkman onun tərəfinə keçmişdir. Qayıtbay Zülqədəroğulları sülaləsinin nümayəndələrini öz tərəfinə cəlb etmək üçün xeyli vəsait ayırmışdır. Hətta Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin qardaşları Xüdadad və Salman Yeşbəyin tərəfinə keçərək ona tabeliyini ifadə etmiş, bunun müqabilində pul mükafatı almışdır. Yeşbəy Aynal Əşkəri Yumurtalıqdan Adanaya Zülqədəroğulları bəyliyinə məxsus qarnizonu məğlub etmək üçün göndərmişdir. Eyni zamanda, Gündüzoğlu Ömər bəy Əmuq vadisini, İnaloğlu Həmzə bəy isə Rəvəndə kəndini müdafiə edirdi.^[54] Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Sof dağında mövqe tutmuş və Qədirliyə qüvvələr toplamışdır. O, qoşunlarını iki hissəyə bölmüşdür: bir ordu Məmlük qalalarına hücum etməli, digəri isə Hələbə gedən yolu qorumalı idi. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin planı Məmlük ordusunun yollarını kəsmək olmuşdur.^[55]

11/12 noyabr 1471-ci ildə Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy və ordusu Savrun çayı ilə Ceyhan çayının qovşağında olmuşdur. Burada onlara günorta Əmir Yəşbəkin ordusu hücum etmişdir.^[55] Şiddətli döyüş nəticəsində Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy məğlub olmuşdur. Onun təxminən 100 əsgəri əsir alınmış, 320 nəfər isə öldürülmüşdür. Döyüş qaranlıq düşəndə sona çatmışdır. Əgər döyüş bir az daha davam etsəydi, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin itkiləri daha ağır olacqdı. O, sağ qalan əsgərləriylə qaranlıq şəraitdən istifadə edərək döyüş meydanından qaçmış və şimala getmişdir. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin yoldaşı karvan ilə birlikdə əsir alınmış, qərargaha aparılmış, lakin tezliklə vəfat etmişdir. Bu məğlubiyyətdən sonra Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy üçün çətin dövr başlamışdır. Əmir Yeşbəy Adana və Tarsusu almış, Zülqədəroğulları bəyliyinin əvvəllər Çukurova vadisində ələ keçirdiyi əraziləri tamamilə əldən çıxmışdı. Məmlüklər regiojda yerləşən strateji nöqtələri nəzarətə götürmüş və əsas məqsədlərinə nail olmuşdular. Kozanı ələ keçirən zaman Yeşbəy şəhərin komandanı Dövlətbəyin müqaviməti ilə qarşılaşmışdır. Dövlətbəy Məlikmüzəffər Şahsuvar bəydən kömək gözləmiş, sonra isə şəhərin açarlarını yalnız Yeşbəyə özünə təhvil verəcəyini bildirmişdir. Qədirli və Kozanı ələ keçirən Yeşbəy qışlamaq üçün Hələbə qayıtmışdır.^{[15][11][56][55][57]}

Həmin dövrdə Qayıtbay Osmanlı dövləti ilə diplomatik əlaqələrə daxil olmuşdur. Osmanlı tarixçiləri Aşıqpaşazadə, Solaqzadə və Xoca Sadəttin kimi mənbələrə görə, Qayıtbay II Mehmedə çoxlu hədiyyələr göndərmiş, onu Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyi himayə etməyi dayandırmağa çağırış etmişdir.^[15][11][58] Bunun müqabilində Qayıtbay Sultanzadə Pir Əhməd bəyi dəstəkləməyi dayandıracağına söz vermişdir. Məmlük sənədləri bu məlumatı təsdiqləyir və dəqiqləşdirir. Ələddin Hısni adlı səfir ilk növbədə Amasyada şahzadə Bəyazidə hədiyyələrlə baş çəkmiş, sonra isə Konstantinopolda Mehmedin hüzuruna getmişdir.^[59]

Bu zaman Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyi II Mehmedin xəbərdarlıqlarını nəzərə almamışdır. Həmçinin, o, Zülqədəroğulları bəyliyinin taxtına çıxmaq üçün Osmanlı dövlətinin köməyi almadan əvvəl bağlanmış razılaşmanı pozmuş və II Mehmedin Qaramanoğulları bəyliyinə qarşı səfərində iştirak etməmişdir. Bundan başqa, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy Sultanzadə Pir Əhməd bəy ilə danışıqlar aparmış və onun Osmanlı imperiyasından qaçaraq Zülqədəroğulları bəyliyində sığınacaq tapmasına icazə vermişdir. Bu səbəblərə görə II Mehmed Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyi müdafiə etməmək və Qayıtbayın təklifini qəbul etmək qərarına gəlmişdir. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy ilə Osmanlı dövləti arasında ixtilaf olduğunu öyrənən Qayıtbay Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyi Osmanlılara qarşı davamlı itaətsizliyini vurğulayan məktublar və qızıl hədiyyələr paylayaraq lokal türkman bəylərinin ona inamını azaltmağa çalışmış, Məmlük ordusu ilə əməkdaşlıq etmələrini xahiş etmişdir.^[56]

1472-ci ilin baharında Yeşbəy Zülqədəroğulları bəyliyinə qarşı yeni səfər hazırlamışdır. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy ona sülh təklifi ilə elçi göndərmiş, Darəndəni Məmlük sultanlığınamtəhvil verməyi təklif etmişdir. Yeşbəy Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin təklifini Qayıtbaya çatdırmış, lakin sultan sülh imkanını rədd etmişdir. Bundan sonra Yeşbəy və ordusu Zülqədəroğulları bəyliyinin ərazisinə daxil olmuşdur.^[60]

Yeşbəy yürüşünə davam etmiş, Göysu çayını keçmiş və Zülqədəroğulları bəyliyinin torpaqlarına daxil olmuşdur. Məmlük ordusu irəlilədikcə Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin dəstəsi seyrəlmişdi, çünki onun yaxın çevrəsindən çoxu Məmlük tərəfinə keçmişdir. Əsgərləri tərəfindən tərk edilən və Məmlük ordusu ilə vuruşmağa cürət etməyən Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy şimala qaçmış, Zamantı qalasında sığınacaq tapmışdır. O, burada əvvəldən öz hərəmini və xəzinəsini yerləşdirmişdi.^[15][11][61] Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin qardaşı Ərdivan onun tərəfindən Hurman qalasını qorumaq üçün göndərilmişdir. Məmlük ordusu qalaya yaxınlaşmış və qısa mühasirədən sonra onu ələ keçirmişdir. Ərdivan əsir akınmış və qalada həbs edilmişdir. Məmlüklər çayı keçmiş, olduqca sıldırımlı dağda tikilmiş Zamantı qalasına doğru hərəkət etmişdir. Yeşbəy 30 mayda Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyi yaxalamış, dağın ətəyindəki Məlik Qazi kəndində düşərgə qurmuş və növbəti gün qalanı mühasirəyə almışdır. Qala divarlarını dağıtmaq üçün katapultlar gətirilmişdir.^[62][63] Fərarilərdən biri Yeşbəyə Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin qüvvələrinin az olduğunu, ona sadiq qoşunların sayının 60-dan çox olmadığını, qalada qadınlar və uşaqlar daxil olmaqla cəmi 300 nəfərin olduğunu bildirmişdir. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy bəy sona qədər təslim olmamaqda qərarlı olmuşdur, lakin o, başa düşmüşdür ki, kömək gözləyəcək yer yoxdur, çünki Osmanlı imperiyası onu dəstəksiz qoymuşdu. Bundan başqa, mühasirə zamanı şahzadə Bəyazid Yeşbəyə kömək təklif edən məktub göndərmişdir.^[61]

Təslim olmaqdan başqa çıxış yolu olmadığını görən Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy 9 iyunda Qaytbayın qohumu Əmir Timraz ilə təslim danışıqları aparacağını elan etmiş və Timrazın qalaya göndərilməsini xahiş etmişdir, lakin Yəşbək sülh istəməmiş, qalanı ələ keçirmək niyyətində olmuş və Timraz onun göndərdiyi ilk danışıq qrupunda yer almamışdır.^[63][64] Yeşbəyin ilk elçilərindən şübhələnən Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy onları əsir almışdır. Daha sonra Əmir Timraz İbn Yacın müşayiəti ilə qalaya gedərək Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy təslim olmağa inandırmağa çalışmışdır. Danışıqlar uzun çəkmişdi, lakin qalaya yönəldilmiş toplar Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyi qərar qəbul etməyə məcbur etmişdir. Timraz Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyə onun, qardaşı Ərdivanın və əsgərlərinin bağışlanacağına, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin Qayıtbayın vassalı kimi Zülqədəroğullarında hökmranlıq edəcəyinə zəmanət vermişdir. Məmlük sərkərdələri Aynal Əşkər və Xeyr bəy Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin təhlükəsiz şəkildə çıxışına zəmanət olaraq özlərini girov təklif etmişdilər.^[64][65]

Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy otuz döyüşçü ilə qaladan çıxaraq Məmlük sərkərdəsinə təslim olmuşdur. Yeşbəyin yaxın çevrəsində olan Dəməşqin valisi Bərkuk Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin çiyinlərinə xələt atmış və onun altına zəncirlər gizlətmişdir. Bəyin yaxınları onun boynuna zəncir taxıldığını görən kimi qılınclarına sarılmış və Bərkuka hücum etməyə cəhd göstərmişdilər, lakin onun mühafizəçiləri əsgərləri yerindəcə öldürmüşdür.^[64][66] Bu, danışıqların başlanmasından iki gün sonra baş vermişdir.^[67]

İyunda Yeşbəy ordusu ilə Əlbistana qayıtmışdır. Şahbudaq bəyi ikinci dəfə Zülqədəroğulları bəyliyinin taxtına oturtduqdan sonra əsir alınmış Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy ilə birlikdə Qahirəyə yollanmışdır.^[68]

Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin əsir alınması xəbərini alan Qayıtbay 23/24 avqust 1472-ci ildə^[69][66] Qahirəyə qayıdan ordu üçün dəbdəbəli parad təşkil etmişdir.^[15] Hadisələrin müasiri və şahidi olan İbn İyas yazmışdır:^[68][69]

İbn İyasa görə, onun 20 qardaşı zəncirlə mühafizəçilərə bağlanmış və dəvələrə çılpaq yüklənmişdi. Kortej sultan Qayıtbayın taxtının quraşdırıldığı səhnəyə yaxınlaşmışdır. Əmirlər rütbələrinə görə platformada yerləşdirilmişdi. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy, qardaşları, onun yaxınları və digər əsirlər sultanın qarşısına çıxarılmışdır. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin daha əvvəl əsir alınmış iki qardaşı – Yəhya və Ərdivan da oraya gətirilmişdi. Sultan Qayıtbay kortejə rəhbərlik edən Yeşbəyi qarşılamış və Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyi üsyankarlığına görə danlamışdır, o isə cavab olaraq səssiz qalmışdır. Qayıtbay dörd qazıdan edamın icrası üçün fətva almışdır. İbn İyas Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyi çox yaraşıqlı, orta boylu, möhkəm bədənli, yuvarlaq üzlü, çəhrayı-ağ cildli, göy gözlü və qara saqqallı kimi təsvir etmişdir. Sultan Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin və onun üç qardaşı – Yəhya, Ərdivan və Xüdadadın Bab Züvəylə darvazasında çəngələ asılmasını, digər üç bəy qardaşın isə Bab ən-Nəsr darvazasına aparılıb orada edam edilməsini əmr etmişdir. Qayıtbay Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin yoldaşlarının bu qapılar arasındakı yolda yerləşdirilməsini tapşırmışdır. Hamı dəvələrlə edam yerinə aparılmış, yalnız Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy at üzərində olmuş, boynundan uzun cingiltili zəncir asılmışdı. Kortej Bab Züvəyləyə çatan zaman Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy yerə atılmış və sonra çəngələ asılmışdır. O, edam zamanı səssiz qalmışdır. Ondan sonra Yəhya, Ərdivan və Xüdadad çəngələ asılmışdır. Bundan sonra kortej Bab ən-Nəsrə doğru hərəkət etmişdir. İbn İyasa görə, İsa, Yunus və Salman gənc və cəlbedici idilər, onların görünüşü ətrafdakılarda rəhm hissi oyatmış, yolda toplaşan xalq onlara yazığı gəlmiş və sultan məhkumları əfv etmişdir.^[70][68] Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin ordusundan olan türkman bəyləri Qahirəyə gətirilmiş və qılıncla edam edilmişdir.^[71][72][15]

Ərdivan Məmlük hakimiyyətindən rəhm diləmişdir. Növbəti gün Qayıtbay əmirlərlə görüş keçirmiş və onlar Ərdivanı əfv edərək çəngəldən endirmək qərarına gəlmişdilər. Əmir Yeşbəy qaladan enmiş, Bab Züvəyləyə getmiş və orada Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin artıq öldüyünü görmüşdür. Vali Ərdivanın azad edilməsini əmr etmişdir. O, bir evə aparılmış, ona su, yemək və dərman verilmişdir, lakin bütün yardım tədbirlərinə baxmayaraq, o, həmin gecə vəfat etmişdir. Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy və qardaşlarının dəfn mərasimi çərşənbə günü baş tutmuşdur. Cəsədlər yuyulmuş, kəfənə bükülmüş və namaz qılınaraq müsəlman qəbiristanlığında dəfn edilmişdir.^[73][74] Tarixçi onların məşhur bir məzarın yaxınlığında dəfn edildiyini qeyd etmiş, lakin hansı məzar olduğunu dəqiqləşdirməmişdir. İbn İyasa görə, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin edam edilməsindən sonra onun həyatına zəmanət vermiş Əmir Timraz çox kədərlənmişdir. O, bildirmişdir ki, "Şahsuvarın məzarı yanından keçəndə utanıram".^[68][75]

Tarixçi Şəmsəddin əs-Səxavi Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin cəlbedici görünüşə malik və hörmətə layiq bir şəxsiyyət olduğunu yazmışdır. Tarixçi əlavə etmişdir ki, bir çox Məmlük əmiri onun edam edilməsinə görə təəssüflənmişdir. Əbdülbəsit Malati Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyi qəhrəman, nəcib, parlaq, dürüst və müdrik bir insan kimi təsvir etmişdir. Onun fikrinə görə, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy cəsarəti, qətiyyəti və şöhrəti baxımından Zülqədəroğulları sülaləsində ən qüdrətli şəxs olmuşdur. İbn İyas onun liderlik keyfiyyətlərinə malik, cəsur və qəhrəman bir bəy olduğunu yazmışdır. İbn İyasa görə, Məlikmüzəffər Şahsuvar bəy həm də Zülqədəroğulları ailəsinin ən böyük bəylərindən biri idi.^[76] Onun Məmlüklərə qarşı qələbələrindən birindən sonra İbn İyas yazmışdır ki, "çoxlu əmir öldürülmüşdü, əmirlər üç dəfə məğlub olmuşdu, onların əmlakı talan edilmiş və sultanın ləyaqəti şərq padşahları və başqaları qarşısında alçaldılmışdı. Belə ki, fəllahlar türklərə can atırdı … və hakimiyyət, demək olar ki, çərkəzlərin əlindən çıxmışdı".^[77]

Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin övladları arasında Əli bəy, Qasım bəy və Şahxatun daxil idi. Qasım bəy Osmanlı imperiyası tərkibində Sultanönü sancaqbəyi olmuşdur.^[78]

Məmlük sultanlığının dəstəyi sayəsində 1467-ci ildə devrilmiş Şahbudaq bəy yenidən taxta çıxmışdır.^[15] Onun üçün əsas təhlükə onun vəfat etmiş qardaşı Məlik Arslan bəyin oğlu Qılınc Arslan bəydən gəlmişdir. Qılınc Arslan Təbrizdə məskunlaşmış və Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin xidmətinə girmişdi. O, Uzun Həsənin səfərlərində, o cümlədən 1469-cu ildə Əbu Səid Mirzəuə qarşı müharibədə və Əxlatın mühasirəsində sərkərdə kimi fərqlənmişdir. Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsən (hakimiyyəti: 1453–1478) həmin dövrdə Anadoludakı gücünü genişləndirmək isrəyirdi. Ağqoyunlu qüvvələri Osmanlı torpaqlarına daxil olaraq Tokatı talan etmiş, Qaramanoğulları bəyliyinin torpaqlarına çatmış, Uzun Həsən isə şərqdən hücum edərək Kahta və Gərgəri ələ keçirmiş, Şahbudaq bəydən ona tabe olmasını tələb etmişdir. Şahbudaq bəyin Məmlüklərə köməyi çağırışına cavab olaraq Yeşbəyin rəhbərlik etdiyi Misir ordusu Malatyaya nəzarəti ələ keçirmiş Ağqoyunlu qüvvələrini Fərat çayının qarşı tərəfinə qovmuşdur. Növbəti il Osmanlıların Otluqbeli döyüşündə Ağqoyunlulara qarşı qələbəsi şərqdən gələn təhdidləri, eləcə də Qılınc Arslan bəyin taxtı ələ keçirmək istəyini aradan qaldırmışdır.^[79]

II Mehmed daha sonra Şahbudaq bəyin qardaşı, Çirmənin və Kırşəhər sancaqbəyi Əlaüddövlə Bozqurd bəyi taxta çıxarmağa çalışmışdır.^[80] Əlaüddövlə Bozqurd bəy köməkçi Osmanlı qüvvələri ilə Şahbudaq bəy qarşı yürüş etmişdir. O, öz sərəncamında olan bəzi türkmanlarən tərəf dəyişməsi səbəbindən məğlub olmuşdur.^[81] II Mehmed Əlaüddövlə Bozqurd bəyə daha böyük ordu vermişdir və bu ordu nəhayət Şahbudaq bəyi Çiğnem çayı yaxınlığında məğlub etmişdir, lakin müasir tarixçilər qardaşlar arasındakı qarşılaşmanın tarixini açıqlamamışdır.^[82] 1480-ci ilin martında Şahbudaq bəy Məmlük hakimiyyətinə sığınmışdır,^[83] lakin Dəməşqin valisi Özbək Şahbudaq bəyin hakimiyyətini bərpa etmək üçün kömək etməmiş və onu Dəməşq qalasında həbs etmişdir. Qayıtbay Şahbudaq bəyin həbs edilməsindən məmnun idi, çünki o, Məmlük səltənətini qoruya bilmirdi.^[84]

Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin oğlu Əli bəy Osmanlı dövlətinə xidmət etmişdir. O, 1515-ci ildə hakimiyyətə gəlmiş, lakin sonradan Zülqədəroğulları bəyliyinin ləğv edilməsindən sonra həmin nəsildən olan sonuncu hökmdar olmuşdur, lakin Əli bəy Osmanlı sancaqbəyi kimi fəaliyyətinə davam etmişdir.^[45] O, 1517-ci ildə I Səlimin Məmlük dövlətinə yürüşündə iştirak etmişdir. O, atasının əvvəllər eyni yerdə edam edilməsinə qisas olaraq, sonuncu bürci sultanı II Tumanbəyi (hökmdarlığı: 1516–1517) Bab Züvəylədə asmışdır.^[85]

İbn Tağrıberdi bu dövrü təsvir edən zaman qeyd etmişdir ki, 1467-ci ilin sonundan 1468-ci ilin əvvəlinə qədər Qahirədə dörd sultan dəyişmişdir. Məmlük tarixçisi Əbdülbasit Malati də Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin bu dövrdə mövqeyinin güclənməsinin Qahirədəki hakimiyyət qeyri-sabitliyi ilə əlaqəli olduğunu bildirmişdir.^[31] Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin son məğlubiyyəti artilleriya gücü ilə bağlı ola bilər. Onun yalnız iki topu olduğu və mənbələrdə bu topların ələ keçirildiyi qeyd olunmuşdur, lakin onların Zülqədəroğulları bəyliyi tərəfindən istifadə edildiyi barədə heç bir məlumat yoxdur.^[46] Məlikmüzəffər Şahsuvar bəyin Məmlüklərə qarşı uzun müddət davam edən müqavimətinin ən mühüm nəticəsi Osmanlı imperiyasının Zülqədəroğulları bəyliyinə dəstəyindən əl çəkməsi üçün Məmlük sultanlığının Qaramanoğulları bəyliyinə dəstəyini dayandırması olmuşdur. Bu, Osmanlı dövlətinin Qaramanoğulları bəyliyini ələ keçirməsini sürətləndirilmişdir.^[59]

• Venzke, Margaret L. Dulkadir // Encyclopaedia of Islam (III). 2017. doi:10.1163/1573-3912_ei3_COM_27743. ISSN 1873-9830.
• Yinanç, Refet. Dulkadir Beyliği [Dulkadir Principality] (türk). Ankara: Turkish Historical Society Press. 1989. ISBN 9751601711. OCLC 21676736.
• Har-El, Shai. Struggle for Domination in the Middle East: The Ottoman-Mamluk War, 1485-91. E.J. Brill. 1995. ISBN 9004101802. İstifadə tarixi: 19 March 2023.
• Oberling, Pierre. Ḏu'l-Qadr // Yarshater, Ehsan (redaktor). Encyclopædia Iranica, Volume VII/6: Drugs–Ebn al-Aṯir. London and New York: Routledge & Kegan Paul. 1995. 573–574. ISBN 978-1-56859-024-0.
• Sinclair, Thomas Alan. Eastern Turkey An Architectural and Archaeological Survey. II. Pindar Press. 1987.
• Öztuna, Yılmaz. Devletler ve hanedanlar: Türkiye (1074-1990) (türk). Ministry of Culture. 2005. ISBN 9751704693. OCLC 949531568.
• Singer, Amy. "Enter, Riding on an Elephant: How to Approach Early Ottoman Edirne". Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association. Indiana University Press. 3 (1). May 2016: 89–109. doi:10.2979/jottturstuass.3.1.06. ISSN 2376-0702.
• Alıç, Samet. "Memlûkler Tarafından Katledilen Dulkadir Emirleri" [The Dulkadir's Emirs Killed by the Mamluks]. The Journal of Selcuk University Social Sciences Institute (türk) (43). 2020: 83–94. İstifadə tarixi: 19 March 2023.
• Stavrides T. The Sultan of vezirs: the life and times of the Ottoman Grand Vezir Mahmud Pasha Angelović (1453—1474). Leiden: BRILL. 2001. ISBN 90-04-12106-4.
• Johannes Heinrich Mordtmann-V. L. Ménage. Ḏh̲u 'l-Ḳadr // Encyclopaedia of Islam, Second Edition. II. Leiden: E.J. Brill. edited by B. Lewis; J. Schacht & Ch. Pellat. Assisted by J. Burton-Page, C. Dumont and V. L. Ménage. 1991. 239–240.
• Şeker Mehmet. Memlûk Kumandanı Emîr Yeşbek ile Dulkadir Bey'i Şehsuvar Arasındaki Mücadele ve Şehsuvar'ın İdamı (PDF) // Journal Of History School (Tarih Okulu Dergisi (TOD) ) . 11 (türk) (XXXV). 2018. doi:10.14225/joh1369. ISSN 1308-5298.
• Solak K. İbn Tagriberdi'nin "En-Nucûm Ez-Zâhire" Adlı Eserinde Geçen Dulkadiroğulları Beyliği İle İlgili Kayıtlar II // Tarih İncelemeleri Dergisi . 27 (türk) (2). Bornova/İzmir: Ege Üniversitesi. 2012. 577—605. ISSN 2687-2072.
• Ayaz F. Yahya. Memlük Tarihçilerine Göre Dulkadiroğlu Şahsuvar Bey İsyanı // TTK Belleten . LXXVII (türk) (279). An.: Türk Tarih Kurumu. — 2013. avqust. — 403—443. ISSN 2791-6472.
• Winter Michael, Levanoni Amalia. Gunpowder and Firearms in the Mamluk Sultanate // The Mamluks in Egyptian and Syrian Politics and Society. Leiden: BRILL. 2004. 129–130. ISBN 978-9004132863.
• Л. А. Семёнова. Салах Ад-Дин и мамлюки в Египте. М.: Наука, Главная редакция восточной литературы. Отв. ред. А. С. Тверитинова. 1966.
• Öztürk Hüsnü, Perk Halûk. Anadolu Beylikleri ve Sikkeleri (PDF). Is.: Halûk Perk Müzesi Yayınları. 2011.
• Sanjian, Avedis K. Colophons of Armenian Manuscripts, 1301-1480, A Source for Middle Eastern History (PDF). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. 5 February 1969. ISBN 9780674432611. OCLC 54310. İstifadə tarixi: 16 February 2024.
• Uğurluer, Murat. "Ayntab'da Dulkadiroğlu Şehsuvar Bey Adına Basılan Sikke" [The Coin Minted in Aintab in the Name of the Dulkadirid Shah Suwar Beg]. Arkeoloji ve Sanat Dergisi (türk). 28 (121). 2006. ISSN 1300-4514.
• Bosworth C. E. New Islamic Dynasties. Edinburgh: Edinburgh University Press. 2014. ISBN 978-0-748-69648-2.