Məlik-Aslanovlar

Məlik-Aslanovlar — Azərbaycanda yaşayan alban əsilli azərbaycanlılaşmış sülalə, Azərbaycanın tanınmış soylarından biri.^[1]^[2] Hal-hazırda, etibarlı şəkildə məlumdur ki, Məlik-Aslanov nəsli Qarabağda Məlik ailələri arasında yeganə tam azərbaycanlı ailəsidir.^{[mənbə göstərilməlidir]}

Soyun yaranması

Erkən sənədlərdə bu soyun əcdadları Anadoludan çıxıblar — türk, və o cümlədən qipçaklar olduğuda göstərilir. Dinləri isə Alban-xristian dininə aid idi.^[1] Cənubi Qarabağda Alban irsinin əvvəlki gücünü, dinini və mədəniyyətini yenidən yaradıb qaytaran alban tayfası olub.^[1]
Orta əsrlərin sənədlərində bu sülalə artıq 1478-ci ildə qeyd olunur.^[1] Onlar Şərqi Gürcüstanın Lori və Somhiti Məliklərinin qəbiləsinin nəsillərinə aid olduğları bildirilir. Həmçinin, kifayət qədər geniş torpaqların sahibləri kimi vurğulanırlar.
Artan çəkişmələr və qonşuların təzyiqi səbəbindən, xüsusilə də qohumu Elizbar tərəfindən zorla ата-бабаlarına məxsus olan Pambak dərəsini və Lorinin bir hissəsini ələ keçirdikdən sonra, qəbilənin başçısı Luka öz əcdadlarının mülkünü tərk edir və əqrəbası ilə 1717-ci ildə Qarabağ bəylərbəyliyinin, Dizaq mahalının Tuğ kəndinə köçmək məcburiyyətində qalır.
Qısa bir müddət ərzində Lukanın ailəsi ətraf obalarda hörmət qazanır və onun varisləri Məlik taxtına qalxırlar. Gələcəkdə onların bir hissəsi Islamı qəbul edəcək. Demək olar ki, 100 il ərzində onlar Qarabağ xanlığı tərkibində olan beş Məliklikdən ("Qarabağ beşliyi") birini idarə edəcəklər. Nəslin belə uğurunun əsas səbəblərindən biri də, bəzən ziddiyyətlərə baxmayaraq, uzun illər boyu onlara qarşı şahlar və xanlar tərəfindən layiqli münasibət bəstələnib.
1805-ci ildə, Mehdiqulu xan Cavanşir dövründə, qövmün böyüyü Məlik Aslan bəy Dizaq mahalının son məliyi və naibi olur. Tarixçi Mir Mehdi Xəzani "Kitabi-tarixi-Qarabağ" adlı əsərində yazır: "Amma sonra mərhum Mehdiqulu xan əsri və dövləti Rusiya zamanı yenə Məlik Aslan bəy və oğlanları tərəqqilər bulub, mahallara hakim və naib olub, əyani-vilayət cümləsindən məhsub oldular".^[3]
1822-ci ildə Mehdiqulu xan xanlığı tərk edərək İrana gedir, bununla da belə Qarabağ xanlığı ləğv edilir və Qarabağ əyaləti adlandırmağa başlanır.^[4] Beləliklə, Dizak Məlikliyinin erası və Məliklərin hakimiyyəti başa çatır.
Bundan sonra isə Məlik Aslan bəyin uruğu Məlik-Aslanov soyadını daşıyacaq.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutundan sonra ailənin bəzi üzvləri mühacirətə gedir, bir qismi isə 20–30-cu illərin repressiyaları zamanı respublikanın cəza orqanlarının diqqətindən bir növ yayınıb qorunmaq üçün ulularının soy adını "Aslanov" familiyasıyla əvəz etməyə məcbur olmuşlar. Bu gün Məlik-Aslanov soyunun nümayəndələrinə ABŞ-da, Almaniyada, Fransada, Kanadada, Niderlandda, Rusiyada, Türkiyəda rast gəlmək olar. Onlar Məlik-Aslani, Məlik-Aslan kimi təmsil olunurlar.

Soyun tanınmış nümayəndələri

Qalereya

Həmçinin bax

Nəsil şəcərəsi

Luka

Məlik Yeqan
(? – 1744)
I Dizaq Məliyi
(1737–1744)

Məlik İsay
(1720–1781)
III Dizaq Məliyi
(1746–1781)

Məlik Aram
(? – 1746)
II Dizaq Məliyi
(1744–46)

Səfər bəy,
Qarçıqay bəy
(Bu qol Xristyan Məlik-Yeqanovlar olaraq davam etmişdir)

Bağdad bəy
(1757–1809)

Məlik Bəxtam

Bilinməyən 2 qardaşı

Əlihüseyn bəy,
Baba bəy
(Bu qol Müsəlman Məlik-Yeqanovlar olaraq davam etmişdir)

Məlik Aslan bəy
(1787–1832)
Dizaq mahalının son Məliyi və naibi
(1805–1822)

Məlik-Aslanovlar
davam edir

Ədəbiyyat

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Tarix Arxivi. F.24. Op.1. D.142.
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Tarix Arxivi. F.290. Op.23. D.15402.
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Tarix Arxivi. F.10 (Zaqafqaziya Xəzinədarlıq Palatası). Op.1. D.11.
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Tarix Arxivi. F.10 (Zaqafqaziya Xəzinədarlıq Palatası). Op.1. D.135.
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Tarix Arxivi. F.43 (Bakı Xəzinədarlıq Palatası). Op.2. D.7347.
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Tarix Arxivi. F.44 (Bakı quberniya şurası). Op.1. D.590a.
Фарида Мамедова. К вопросу об албанском (кавказском) этносе. История Азербаиджана по документам и публикациям. — Баку:Элм, 1990. C. 27–33 ISBN 5-8066-0269-9
N.A. Cavanşir. Məlik-Aslanovların soyağacı haqqında, Azərbaycan Tarixi Şəcərə Cəmiyyətinin Xəbərləri, İkinci Buraxılış, "Səda", Bakı, 2001, səh. 23–25 ISBN 5-86871-204-4
E.E. İsmaylov. Məlik-Aslanovlar nəslinə dair dəqiqləşdirmələr (rus dilində), Azərbaycan Tarixi Şəcərə Cəmiyyətinin Xəbərləri, Üçüncü Buraxılış. Bakı, "Adiloğlu" nəşriyyatı, 2001, səh. 163–169 ISBN 9952-25-001-0
Ənvər Çingizoğlu. "Soy" elmi-kütləvi dərgi, 2011, № 3, səh. 23–34.
Azərbaycan Tarixi Şəcərə Cəmiyyətinin Xəbərləri Toplusunda nəşr edilmiş məqalələrin siyahısı. Onbirinci buraxılış. Bakı: “AVE Print” MMC, 2023. səh. 232 ISBN 978-9952-559-30-9

İstinadlar

↑ ¹ ² ³ ⁴ "Дизакские мелики Карабаха - непростая история и судьба". (rus.) — Историк Ризван Гусейнов, CBC TV Азербайджан.
↑ "О происхождении рода Мелик-Аслановых. Нурлана А.Джаваншир". www.mobili.az (rus.) — 17.03.2012. 2024-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-22.
↑ Qarabağnamələr. II kitab. Bakı: Yazıçı, 1991.
↑ anl.az. "Kürəkçay faciəsi — Qarabağın Rusiya imperiyası tərəfindən faktiki işğalı tarixidir" (az.). Uğur. 14 may 2013. 2017-04-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-02-06.

[:1-1] ¹ ² ³ ⁴ "Дизакские мелики Карабаха - непростая история и судьба". (rus.) — Историк Ризван Гусейнов, CBC TV Азербайджан.

[2] "О происхождении рода Мелик-Аслановых. Нурлана А.Джаваншир". www.mobili.az (rus.) — 17.03.2012. 2024-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-22.

[3] Qarabağnamələr. II kitab. Bakı: Yazıçı, 1991.

[4] anl.az. "Kürəkçay faciəsi — Qarabağın Rusiya imperiyası tərəfindən faktiki işğalı tarixidir" (az.). Uğur. 14 may 2013. 2017-04-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-02-06.

[1]

[2]

[3]

[4]