Məhlulun qatılığının ifadə üsulları

Məhlulda həll olan maddənin həllediciyə nisbətən miqdarı faizlə göstərilərsə belə məhlul faizli məhlul adlanır. Faizli məhlulun bir neçə xüsusi halı vardır:

• Çəki faizi - Bu halda qatılıq həll olan maddənin məhlulun 100 çəki hissəsindəki çəki hissələrinin sayı ilə ifadə edilir. Məsələn, xörək duzunun 10 faizli məhlulu o deməkdir ki, məhlulun hər 100q-nın 10q-ı NaCl və 90q-ı H₂O-dan ibarətdir.
• Molekulyar faiz - Qatılıq həll olan maddənin məhlulun 100 mol hissəsindəki qram-molekul sayı ilə ifadə edilir.
• Atom faizi - Komponentləri elementlərdən ibarət olan bərk məhlullarda qatılığın atom faizləri ilə ifadə edilməsi daha münasibdir. Belə halda qatılıq komponentin sistemin 100q- atomundakı qram-atomlarının sayı ilə müəyyən edilir.

Bu halda məhlulun qatılığı, onda həll olan maddənin qram-molekul (molların) sayı ilə ifadə edilir. Həll olan maddə miqdarının qram molekullarla ifadəsində onun ya məhlulun bir litrinə və ya həlledicinin 1kq-na olan nisbəti müəyyən edilir. Buna əsasən belə məhlulun molyar və ya molyal olmaqla iki xüsusi halı meydana çıxır. Molyar məhlulda qatılıq həll olan maddənin məhlulun 1l-də olan qram-molekullar sayı ilə müəyyən edilir.Məsələn, 1 molyar məhlul elə məhlula deyilir ki, onun 1 litrində həll olmuş maddə 1 qram molekul təşkil etsin. Molyal məhlulda isə qatılıq, həll olan maddənin həlledicinin 1kq-dakı qram-molekul maddə həll olursa, həmin məhlul 1 molyal məhlul adlanır. Qatılığın ifadəsində bəzən "solvat ədədindən" istifadə edilir. Məsələn, kristalhidratlarda qatılıq həll olan maddənin 1 molekulunun payına düşən həlledici molekullarının sayı ilə müəyyən olunur. Sulu məhlullar üçün bu ədəd hidrat ədədi adlanır.

Belə halda məhlulun qatılığı həll olan maddənin 1 litr məhluldakı qram-ekvivalentlərinin (q-ekv) sayı ilə müəyyən edilir. Bir normal məhlul elə məhluldur ki, onun 1 litrində 1q-ekv maddə həll olmuşdur. Müxtəlif maddələrin qram-ekvivalentləri müxtəlif yolla təyin edilir. Turşuların qram-ekvivalenti, onların qram-molekul çəkilərinin əsaslılığına bölünməsi ilə tapılır.Məsələn, H₂SO₄-ün qram-ekvivalenti 98:2=49q və ya CH₃COOH-ın qram ekvivalenti 60:1=60q-a bərabərdir. Əsasların qram-ekvivalenti onların qram-molekul çəkisinin metalın ümumi valentlik sayına bölünməsi ilə tapılır. Məsələn, NaOH və Ca(OH)₂-in qram-ekvivalenti müvafiq olaraq 40:1=40q, 74:2=37q-a bərabərdir. Duzların qram-ekvivalenti onların qram-molekul çəkisinin, həmçinin, metalın ümumi valentliyinin sayına (metalın valentliyi vurulsun atomların sayına) bölünməsi ilə tapılır. Məsələn, NaCl-in qram-ekvivalenti 58,5:1=58,5 q və ya Al₂(SO₄)₃ qram-ekvivalenti 342:6(3·2)=57q-a bərabərdir.

• Z.Qarayev "Qeyri-üzvi kimya" , Maarif-1975